Veiligheid of controle? Waarom we onze vrijheden niet mogen verliezen

Over de recente mega politieactie in onze regio, die daardoor een dag niet als thuis aanvoelde.

Vrijdag 5 december 2025 was zo’n dag waarop Halle-Vilvoorde, een regio in Vlaams-Brabant dat rondom Brussel ligt, niet aanvoelde als een open, levende regio, maar als een gecontroleerde zone. Overal verschenen controleposten: vaste standen, mobiele ploegen, nummerplaat-camera’s die data koppelden aan databanken. Meer dan zeshonderd voertuigen werden tegengehouden, honderden mensen gecontroleerd zonder dat ze het beseften, tientallen processen-verbaal uitgeschreven. Hier het bronartikel, zeker het lezen waard.

Op papier klinkt het allemaal logisch: criminaliteit bestrijden, verkeersveiligheid verbeteren, drugs van de weg halen. Niemand wil dat diefstalbendes vrij spel krijgen of dat zwaar onder invloed gereden wordt. Veiligheid is noodzakelijk. Maar de manier waarop ze wordt georganiseerd, bepaalt of een samenleving warm en vrij blijft, of langzaam verschuift naar een plek waar elke burger eerst verdacht is tot hij het tegendeel bewijst.

Die grens wordt jaar na jaar dunner.

Van bescherming naar beheersing

Wat vooral opvalt, is hoe gecoördineerd, datagedreven en grootschalig zulke acties zijn geworden. Lokale politiezones die samenwerken met federale diensten, ANPR-camera’s die continu registreren, datastromen die bepalen waar en wie gecontroleerd wordt. En dat alles op een gewone vrijdag, zonder dat er sprake was van een acute dreiging.

Veiligheid evolueert van een dienst aan burgers naar een systeem dat op burgers wordt toegepast. Het risico is duidelijk: een samenleving die voortdurend inzet op toezicht, kweekt precies datgene waarvoor ze zegt te willen beschermen: wantrouwen. Wie constant gecontroleerd wordt, leert vooral dat hij niet vertrouwd wordt.

De kernvraag: wie houdt hier toezicht op wie?

De vraag gaat niet over voor of tegen politie zijn. Het is een vraag over macht, transparantie en democratische controle.

Wanneer toezichtsystemen blijven uitbreiden – camera’s, datagebruik, gezamenlijke acties, grensoverschrijdende databanken – verplaatst macht zich steeds verder van de gewone mens. In een gezonde democratie beweegt macht van onderuit: mensen beslissen mee, organiseren zichzelf, houden structuren in evenwicht. Maar wanneer handhaving en controle steeds centraler komen te staan, krijgt die beweging een omgekeerde richting: top-down, steeds verder weg van de leefwereld van burgers.

Dat voelt iedereen. Niet enkel wie gecontroleerd wordt, maar ook wie merkt dat beslissingen almaar verder van hen genomen worden.

Alarmerende signalen van experts en mensenrechtenorganisaties

Niet alleen burgers en activisten trekken aan de alarmbel.

Verschillende mensenrechtenorganisaties en academische experts waarschuwen al jaren voor de gevaren van grootschalige surveillance en het steeds verder opschuiven van de grens tussen veiligheid en controle.

Rapporten van organisaties zoals Amnesty International, Human Rights Watch en lokale waakhonden voor privacy tonen aan dat massale dataverzameling, automatische nummerplaatherkenning en gecoördineerde politieacties risico’s inhouden voor fundamentele rechten: vrijheid van beweging, privacy en het vermoeden van onschuld.

Deze signalen zijn geen hypothetische scenario’s. Ze wijzen op een trend die we in real time kunnen waarnemen: acties die ogenschijnlijk gericht zijn op criminaliteitsbestrijding, creëren tegelijkertijd een richtlijn voor voortdurende monitoring, waarbij burgers steeds meer worden gezien als potentiële verdachten.

Het negeren van deze waarschuwingen betekent dat de normalisering van controle ongemerkt doorgaat, stap voor stap.

Een alternatief dat we al kennen maar te weinig omarmen

De voorbije jaren zagen we in Vlaanderen en Brussel een opmerkelijke groei van burgercollectieven, grassrootsorganisaties en buurtinitiatieven. Mensen die samen oplossingen zoeken, zonder te wachten op hiërarchische structuren: zorgnetwerken in buurten, jongeren die in hun buurt of via lokale verenigingen verkeersveiligheid organiseren, gemeenschapsmoestuinen, ruilsystemen, burgerbudgetten waarbij bewoners rechtstreeks beslissen waar middelen naartoe gaan.

Dit zijn geen randfenomenen. Dit zijn bestaande, werkende vormen van maatschappelijke organisatie. Ze vertrekken van gelijkwaardigheid, vrijwillige samenwerking en onderlinge zorg. Niet van controle. Ze tonen dat veiligheid en cohesie vooral ontstaan uit nabijheid, betrokkenheid en vertrouwen.

Het is ironisch: terwijl grootschalig toezicht uitbreidt, ontstaan tegelijk steeds meer initiatieven die aantonen dat een samenleving sterker wordt wanneer burgers verantwoordelijkheid krijgen in plaats van controle opgelegd te krijgen.

We hoeven de normalisering van een harde staat niet te slikken

Niemand beweert dat we in een dictatuur leven. Maar normalisering gebeurt nooit in één ruk. Ze gebeurt in kleine stappen. Eerst een uitzonderlijke actie die logisch lijkt. Dan nog één, want “het werkt”. Daarna worden automatische scans standaard. Daarna wordt het vreemd als we níét voortdurend gecontroleerd worden. Zo ontstaat geen politiestaat van de ene dag op de andere. Zo ontstaat een samenleving die niet meer ziet dat ze in die richting beweegt. En precies daarom moet het debat nu gevoerd worden.

Hoop groeit waar mensen opnieuw mede-eigenaar worden van hun samenlevingen

Als we willen dat onze regio open, warm en vrij blijft, moeten we kiezen voor een model waarin burgers niet louter objecten van veiligheid zijn, maar actieve dragers ervan.

Dat betekent onder meer:

• Meer beslissingsmacht bij lokale gemeenschappen, niet bij anonieme structuren.
• Transparante controle op politieacties en het gebruik van data.
• Buurtstructuren versterken in plaats van wantrouwen te institutionaliseren.
• Veiligheid benaderen als iets wat ontstaat door samenwerking, niet door toezicht alleen.

De toekomst hoeft niet te bestaan uit steeds meer scans en datastromen. Ze kan bestaan uit mensen die elkaar kennen, vertrouwen en samen vormgeven aan hun omgeving. Een samenleving blijft vrij wanneer macht niet vastloopt aan de top, maar terugkeert naar waar ze thuishoort: bij de mensen zelf.

Een oproep aan iedereen

Aan de burgers: laat u niet reduceren tot een nummerplaat, wat cijfertjes op een display of een dossier. Leer uw buren kennen, organiseer u lokaal, spreek elkaar aan en draag verantwoordelijkheid in uw eigen omgeving. Vrijheid groeit waar mensen betrokken zijn, niet waar ze gecontroleerd worden.

Aan de beleidsmakers: vergeet niet dat vertrouwen en legitimiteit niet afgedwongen kunnen worden. Macht die zich te ver boven de samenleving plaatst, creëert alleen maar afstand en wantrouwen. Investeer in gemeenschapsstructuren, ondersteun buurtinitiatieven, en laat burgers meebeslissen over wat veiligheid betekent in hun eigen leven.

Aan activisten en initiatieven van onderuit: blijf bouwen aan alternatieven. Laat zien dat veiligheid, zorg en samenwerking geen top-down constructies hoeven te zijn, maar gedragen kunnen worden door betrokken gemeenschappen. Verbind, organiseer en toon dat een samenleving zichzelf kan dragen.

Vrijheid, veiligheid en vertrouwen zijn geen luxe. Ze zijn het fundament van een samenleving waarin mensen werkelijk iets te zeggen hebben. Samen kunnen we ervoor zorgen dat dit fundament stevig blijft, en dat het niet langzaam verzwakt onder het gewicht van controlesystemen. Verzet u.

Het LPS-collectief

(LPS staat voor LocalPositionSystem, een sociaal-anarchistisch collectief uit de regio Halle/Brussel, opgericht in 2003.)