Malatesta: Levenslang Anarchist

Errico Malatesta

Errico Malatesta (1853-1932), Italiaanse libertaire militant; actief in revolutionaire bewegingen in Italië en ver daarbuiten. Hij bouwde een enorme staat van dienst op als activist vanwege zijn bemoeienis met allerlei opstanden tegen het bestaande gezag en als denker en auteur. Hij raakte bevriend met vele bekende anarchisten uit zijn tijd, onder wie Kropotkin.

Onlangs had ik met een kompaan een discussie over een Italiaanse’uitlegger’ of ‘verklaarder’ van Malatesta (waarom dat een ‘explainer’ moet heten in Nederland, weet ik niet, net zo min als dat vuile woord ‘influencer’, alhoewel dit in een kapitalistische maatschappij niet onbegrijpelijk is: een persoon die anderen in hun koopgedrag beïnvloedt). Goed, neen niet goed! Want Malatesta is zelf in zijn teksten duidelijk. Hij heeft geen uitlegger of verklaarder nodig. Je kan natuurlijk wel met zijn teksten in discussie gaan en je hoeft het niet met hem eens te zijn.

Welnu, in de discussie met bedoelde kompaan wilde ik die wijzen op een bespreking van mij van een boek van en over Malatesta. Het betreft het boek van Daniel Colson, L’anarchisme de Malatesta. De bespreking was verschenen op de toenmalige site van De Vrije (ergens in 2010). Die site is niet meer te raadplegen. De tekst bleek ik wel bewaard te hebben. Ik neem hem hieronder op om kenbaar te maken welke merkwaardige fratsen je van een uitlegger of verklaarder kan tegen komen. [ThH]

Malatesta heeft veel geschreven maar het is nooit tot het leveren van grote werken gekomen. Hij was zijn leven lang redacteur van talloze anarchistische tijdschriften. Zelfs gaf hij een tijdland een dagblad uit (‘Uminata Nova’, Nieuwe Mensheid; 1920-1922). In artikelen en brochures zette hij zijn gedachten uiteen over maatschappelijke toestanden en over theoretische onderwerpen. Zijn manier van formuleren is, voorzover ik daarvan heb kennisgenomen, steeds zeer begrijpelijk.

Welke betekenis kan dan een inleiding in het denken van Malatesta hebben bedacht ik me, toen ik begon aan het boek, getiteld L’Anarchisme de Malatesta, van de Franse libertaire filosoof Daniel Colson, zelf een gewaardeerd auteur wat het anarchisme betreft.

Na een korte inleiding over het leven van Malatesta zet Colson zich aan het werk om ‘la pensée malatestienne’ te verduidelijken. Omdat de verduidelijking hier vooral de betekenis heeft van een verheldering van drie teksten van Malatesta, zijn deze als bijlagen aan het boek toegevoegd. Het gaat om de volgende teksten: (1) Anarchie (brochure uit 1891), (2) Peter Kropotkin, mijn oude vriend. Herinneringen en kritiek (artikel uit 1931), (3) Antwoord aan het Archinov-platform (artikel uit 1927). Deze bijlagen maken ongeveer een derde deel van het boek uit.

De keuze door Colson van deze drie teksten lijkt mij verantwoord, omdat ze op een bepaalde manier op elkaar te betrekken zijn. In de brochure ‘Anarchie’, de omvangrijkste tekst die Malatesta ooit schreef, vindt men een beschrijving van de wijze waarop Malatesta tegen anarchie en anarchisme aankijkt. Hij geeft daarin ondermeer de richting aan voor het revolutionaire activisme om maatschappijverandering na te streven [zie Online]. Expliciet geeft hij aan dat het niet om een nauwkeurig omschreven doel gaat (‘wij zijn net zomin als alle anderen profeten’). Het belangrijkste is ‘dat we werken aan de opbouw van een maatschappij waarin de uitbuiting en de overheersing van de ene mens door de andere onmogelijk wordt gemaakt’.

Het gaat bij Malatesta om de inzet van mensen en dus de wil tot ‘activisme’ om tot maatschappijverandering te komen. Er is dan ook geen plaats voor een denken in termen van een inherente bepaaldheid van de loop der dingen. Dat zou het aannemen betekenen van een ‘fatalistisch determinisme’. Het is precies dat wat Malatesta in de wetenschapsopvatting van Kropotkin bestrijdt en waarover een aanmerkelijk deel van de tweede tekst gaat.

Ten behoeve van het activisme zullen anarchisten zich organiseren. Zal dat één grote organisatie van anarchisten zijn, zoals hij het Archinov-platvorm begrijpt, of zullen het meerdere, doelgerichte organisaties zijn? Malatesta kiest voor het laatste, gelet op wat hij aan kritiek levert op het Archinov-platvorm, welke men vindt in de derde tekst. Hij acht het veel te zeer geënt op wat bolsjewisten aan organisatie voorstaan en het zal leiden tot excommunicatie van anarchisten, die niet in de pas lopen met wat de ‘chefs’ van het platvorm verordonneren.

Het belang van deze teksten zit vooral in de confrontatie van de hedendaagse lezer met de denkwijze van Malatesta. Daarbij houdt hij zich ook bezig met het bekende, anarchistische taalgebruik. Zo bespreekt hij in ‘Anarchie’ dat het beter is om het te hebben over ‘verwerpen van REGERING’ dan het ‘omverwerpen van de STAAT’.

Het woord ‘staat’ acht hij niet alleen te vaag maar het kent ook betekenissen die niet worden verworpen, zoals wanneer men spreekt over ‘de staat waarin iets verkeerd’ (een verroeste emmer bijvoorbeeld). ‘Regering’ acht hij een veel concreter begrip en hij beschrijft waarom hij dat vindt en hoe dat dan weer past in wat anarchisten nastreven.

Waarom sta ik zo lang stil bij deze drie als bijlagen opgenomen teksten en bespreek ik niet het boek van Colson zelf, waarin hij juist uitleg geeft aangaande die drie teksten? Wel, een ieder met een gezond stel hersens kan die teksten zonder inhoudelijke uitleg met vrucht lezen. Het gekke is dat dit niet voor de tekst van Colson geldt. Als ik eerlijk ben, moet ik erkennen dat ik daarvan nauwelijks iets snap. Zo wordt in feite door Colson de indruk gewekt alsof de teksten van Malatesta een hoge moeilijkheidsgraad kennen, wat in gene dele zo is. Malatesta zelf leest als een ‘open boek’…

Ik geef slechts één voorbeeld hoe je als lezer van Colson’s tekst het spoor bijster raakt. Ik verwijs daarvoor naar een noot op p. 59 die de omvang van bijna een halve pagina heeft. Colson beschrijft daar welke versie door hem in zijn boek is opgenomen van de vertaling in het Frans (uit het Italiaans) van ‘Anarchie’.

Er blijken namelijk twee Franse vertalingen van ‘Anarchie’ te bestaan. De eerste versie zonder datum, de tweede versie uit 1982. Die tweede versie is nadien weer herzien en opnieuw uitgekomen in 2000. Het is deze versie die in het boek als bijlage voorkomt. Tot zover allemaal duidelijk. Maar dan. Van de versie die is opgenomen zegt hij dat die minder bevredigend is dan de eerste versie zonder datum. Die laatste is namelijk veel nauwkeuriger dan de tweede.

Je zou denken: dan nemen we die eerste op. Neen, Colson niet, die gaat het moeilijk maken, want hij zegt: ‘Daarom doen we een veelvuldig beroep op de eerste versie als we ons bedienen van de tweede versie’… Dat geschuif kom je dan in zijn tekst tegen, waardoor er een brei ontstaat die niet bijdraagt tot het begrijpen van Malatesta. En daar is het toch om te doen. Mijn advies luidt dus: lees Malatesta’s teksten zelf en vorm er je eigen denken mee !

Thom Holterman

Colson, Daniel, L’anarchisme de Malatesta, verluchtigd met een aantal schitterende potloodtekeningen van Malatesta door Marion Gurcel, uitgegeven door Atelier de Création Libertaire, Lyon, 2010, 174 blz., prijs 14 euro (zie de site van ACL, Online).