LOS & VAST  – 7: Hiërarchisering Van Sociale En Economische Strijd?

Rubriek Thom Holterman. In de koptekst van Deel I van het thema ‘Colin Ward en pragmatisch anarchisme’ (zie Online) wijs ik erop dat hoewel tijden veranderd zijn, bepaalde zaken (relatief) onveranderlijk blijven. Ik noem die laatsten ‘constanten’. Zo is daar sprake van ‘klassiek anarchisme’ en ‘nieuw anarchisme’. Het eerste heet te streven naar een alomvattende sociale revolutie, het tweede wordt een focus toegedicht op het individu en moet leiden tot een cultureel keerpunt in de (anarchistische) beweging. Terecht wordt dit klassiek/nieuw als een te vaag onderscheid gezien. Maar bovendien, wat is nieuw aan ‘nieuw’? Het antwoord op die vraag ligt verscholen in de bredere schaal aan anarchistische posities. En hoe breed dat kan zijn, vindt men onder meer beschreven in de delen II tot en met IV van ‘Colin Ward en pragmatisch anarchisme’ (laatste deel, zie Online).

‘Geen feminisme zonder klassenstrijd’

De term ‘klassiek anarchisme’ is mede in gebruik voor een inhoudelijke duiding van de ruimere term ‘arbeidersbeweging’ (ruimer omdat het ook verwijzingen naar het marxisme en socialisme kent). Het klassieke anarchisme vormde eind 19^deen begin 20^ste eeuw een onderdeel van de toenmalige arbeidersbeweging. Het richtte zich evenwel ook op sociale en culturele zaken als onderwijs, opvoeding, kunst. De arbeidersbeweging voerde, waar het ‘revolutionair’ was, klassenstrijd. Dat is de term die gebruikt wordt om op het bestaan van economische tegenstellingen, leidend tot botsende belangen tussen maatschappelijke klassen, te wijzen en daartegen te strijden. Die strijd betrok zich op één punt (eendimensionaal). Dat wat Colin Ward voor ogen had was een verbrede strijd (meerdimensionaal). Het type discussie waarover het hier gaat, herhaalt zich door de tijd heen. Welke constanten zijn daarbij te herkennen? Het volgende daarover ter afsluiting. 

‘Geen feminisme zonder klassenstrijd’ is een leus die men heden ten dage kan tegenkomen (zie Online). Wanneer die klassenstrijd het centrale punt van maatschappelijke ‘actie’ van het anarchisme tegen onderdrukking is, zou dat de top vormen van een hiërarchisering van sociale en economische strijd. Maar iedereen weet dat onderdrukking vele verschijningen kent, afhankelijk van meerdere sociaal-maatschappelijke kenmerken. Het zijn niet alleen economische tegenstellingen die tot onderdrukking leiden. Vaak zijn die tegenstellingen verstrengeld en uiten ze zich gezamenlijk en gelijktijdig (zoals de sectoren kapitalisme, patriarchaat, militarisme, racisme). De strijd heeft daardoor een veelfacettige vorm. Hiërarchisering van strijdvormen wordt dan ook afgewezen. De Franse feministe en sociologe Andrée Michel (1912-2022) had dit als antimilitariste en antikapitaliste goed begrepen. De strijd kent vele fronten. Klassenstrijd? Welaan, een veelfrontenstrijd

Wat zien we heden. De Amerikaanse advocate, burgerrechtenactiviste, filosofe Kimberlé Crenshaw, merkte in haar praktijk op dat maatschappelijke ongelijkheid zich voordeed langs verschillende, elkaar snijdende lijnen. Discriminatie vond vaak plaats op basis van meer dan één kenmerk, terwijl er situationeel sprake was van wat Crenshaw is gaan noemen: intersectionaliteit. Als een bok op de haverkist annexeerde een deel van de sociale beweging die term en ging doen alsof er iets ‘nieuws’ ontdekt was. Het had een nieuw strijdmiddel gevonden. Ik heb om een bepaalde reden daar wel schik in, want ook mensen die per definitie het recht verwerpen, nemen hier iets over van een juriste.*

Zo kwam ik in Le Monde libertaire (nr. 1870, maart 2025) het artikel tegen onder de titel ‘Naar een anarchistisch transfeminisme, tegen de hiërarchisering van strijdvormen’. Ten behoeve van de hantering daarvan moet er een vorm van anarchistische, intersectionele organisatie komen en een intersectioneel anarchisme ontwikkeld worden. Je kan erop wachten dat dit ‘nieuw anarchisme’ gaat heten. We hebben hier echter te maken met een repetitie van de discussie langs de lijnen van de constanten ‘eenfrontstrategie’ versus ‘veelfrontenstrategie’, waarbij intersectionaliteit een nieuw woord vormt voor eenzelfde aandachtsveld. Wat is nieuw aan ‘nieuw’? Die vraag blijft onbeantwoord.

Thom Holterman

* Dat anarchisme en recht zich positief tot elkaar kunnen verhouden is een kwestie die nog bij veel anarchisten moet doordringen. Het is een van de redenen dat ik een brochure samenstelde onder de titel Anarchisme en Recht. Die is zojuist verschenen en te bestellen bij internationale, Amsterdamse libertaire boekwinkel Het Fort van Sjakoo (zie Online).