Leiden Canal Pride – afzwaaiend burgemeester Van der Velden heeft niets geleerd

Op 2 september vorig jaar werden tijdens de Leidse Pride queeractivisten ‘s ochtends weggedreven en ingesloten, en ‘s middags in elkaar geslagen door de politie. In de week erna vertelde de burgemeester hierover leugens in de gemeenteraad, waar ook vijf mensen naar aanleiding van het politiegeweld inspraken. Dit alles was aanleiding voor Leidse activisten, onder andere van Doorbraak, die aanwezig waren bij beide protesten, om onderzoek te gaan doen naar het politiegeweld en de besluitvorming van zowel de gemeente als de politie die hierachter lag. Waarom werden vreedzame lhbtqia+ activisten buitengesloten van een Pride die ook voor hen zou moeten zijn? Hoe kan het dat het onmogelijk gemaakt werd om kritiek te uiten en queer mensen geslagen en opgepakt werden bij de Pride? En hoe bestaat het dat de gemeente vervolgens met tevredenheid terugkijkt op die dag?

In dit slotartikel zoomen we nog een keer in op de gebeurtenissen op 2 september 2023. We gebruiken hiervoor de raadsvragen die dít jaar zijn gesteld, een interview met aftredend burgemeester Van der Velden waarin hij opeens met nieuwe drogredenen op de proppen komt, en de politiestukken die eindelijk na tien maanden aan ons zijn opgestuurd. Helaas moeten we constateren dat de gemeente niets lijkt te hebben geleerd ten opzichte van vorig jaar.

Dit jaar waren er geen demonstraties tijdens Pride, iets wat de gemeente en organisatie vast niet slecht uitkwam. Maar zolang de Pride commercieel blijft ingesteld, zolang bedrijven worden gestimuleerd om aflaten te kopen in de vorm van het sponsoren van bootjes voor een goed imago (pinkwashing!) is er altijd weer kans op protest tijdens Pride. Sterker nog, zolang lhbtqia+ personen niet volledig worden geaccepteerd in de samenleving, drempels niet worden weggehaald om van transzorg gebruik te kunnen maken en queerrechten niet volledig erkend worden, is protest broodnodig. Natuurlijk niet alleen tijdens Pride, maar veel vaker. Maar óók tijdens Pride, want Pride is een protest, en niet alleen een feestje om “jezelf te mogen zijn”.

In juni dit jaar publiceerden wij de eerste drie artikelen in deze reeks. Elk van die stukken verzonden we telkens via sociale media naar raadsleden en bewindslieden. En omdat we daar geen reactie op kregen verzonden we vervolgens ook een mail, waarin we onder andere om een antwoord op de volgende vragen verzochten:

• Hebben de gemeenteraad en het college kennisgenomen van dit onderzoek?
• Waarom gaat de gemeente puur uit van de feiten zoals die door de politie gepresenteerd zijn en doet zij geen eigen onderzoek?
• Hoe kan de gemeente ervoor zorgen dat de historische achtergrond van de Pride volledig wordt gerespecteerd en erkend in het gemeentelijke beleid?
• Erkent de gemeente dat ook niet aangemelde demonstraties onder het demonstratierecht vallen en zal de gemeente deze rechten in de toekomst ook respecteren?
• In de woo-stukken van de gemeente en het onderzoek staat dat het college geen ruchtbaarheid wil geven aan de heftige beelden van het politiegeweld op 2 september, omdat die video’s weinig views hebben op YouTube. Bij hoeveel views neemt het college dit soort zaken serieus?
• Hoe gaat de gemeente ervoor zorgen dat inclusie van alle facetten van de lhbtqia+ gemeenschap zwaarder gaat wegen in de gemeentelijke organisatie dan pr?

Nietszeggende raadsvragen

Vanaf de kant van de gemeenteraad bleef het allereerst stil. Geen enkel raadslid nam contact op, niet met ons, en voor zover wij weten ook niet met andere activisten en deelnemers van de demonstratie van 2 september vorig jaar. Het was dan ook wel wat vreemd toen bleek dat SVL, GroenLinks, PvdD en PvdA wel degelijk raadsvragen bleken te hebben gesteld, op 2 juli. Ze maakten daarbij geen gebruik van de vragen die wij hadden opgesteld en waar wij antwoord op wilden, maar hadden hun eigen vragenlijst gemaakt. Ze refereerden naar onze ervaringen als demonstranten, maar zonder dus met ons gesproken te hebben: “Toch voelde niet iedereen zich fijn tijdens de Leiden Pride vorig jaar. Mensen hadden het gevoel dat er niet voldoende ruimte was voor demonstraties en sommigen voelden zich zelfs onveilig”. Waarbij het natuurlijk jammer was dat ze zo onze ervaring met politiegeweld reduceerden tot een “gevoel”, iets wat de burgemeester ook al deed in zijn brief aan de insprekers vorig jaar. Ook erkenden de raadsleden dat “Pride begon als protest met de Stonewall-rellen in juni 1969 als reactie op de politie-inval in de homobar Stonewall Inn in New York. De vrijheid om Pride te vieren komt omdat er onder andere tijdens de Stonewall Rellen hard voor is gevochten.” Ook stelden ze dat “juist bij de Leiden Pride, een feest dat draait om diversiteit en inclusie, voldoende ruimte moet zijn voor demonstraties en andere geluiden”.

Contacten met de gemeente in de zomer

We stuurden de mail met onze vragenlijst ook aan het college, en in reactie daarop kreeg Doorbraak een uitnodiging voor een gesprek. Zonder enige inhoudelijke reactie op ons onderzoek en onze vragen. Ook nadat wij vroegen wat de insteek zou zijn van zo’n gesprek, wilden ze daar van tevoren niets over kwijt. Ze wilden in ieder geval niet schriftelijk reageren, zo stelde het secretariaat. Wij hebben daarop aangegeven dat we tenminste een eerste reactie zouden willen zien op de vragen die uit ons onderzoek zijn gekomen. We passen ervoor om een gesprek in te gaan waarin we alleen te horen gaan krijgen dat demonstraties aangemeld moeten worden, iets wat de gemeente niet moe van wordt te blijven herhalen (zie ook hieronder). Want het moet gaat om de situatie dat een protest níet is aangemeld en dat de gemeente ook die ook moet faciliteren. De gemeente lijkt alleen in gesprek te willen zonder te erkennen dat er iets fout is gegaan van hun kant, terwijl juist die erkenning noodzakelijk is om verder te komen.

De raadsvragen waren helaas erg algemeen en open (“welke stappen zijn gezet”, “hoe zorgt het college ervoor dat er voldoende ruimte is” enzovoorts), en dat gaf de burgemeester en consorten ruim baan om met totaal nietszeggende antwoorden te komen die zichzelf voortdurend herhaalden (en die op hun beurt ook nog eens een herhaling waren van vorig jaar). Zo schreef de gemeente

• bij vraag 1: “[…] Zoals bekend maken we in Leiden graag in samenspraak én op voorhand afspraken met de organisator over demonstraties en betogingen. Daarom vragen we hen om bijtijds een kennisgeving van een demonstratie te doen bij de gemeente via de website.”
• bij vraag 3: “[…] Zoals aangegeven zouden we graag, bij het voornemen om bij de Pride 2024 te demonstreren, in contact komen met de organisatoren om deze demonstratie(s) zo goed mogelijk gezamenlijk te kunnen voorbereiden. […]”
• bij vraag 4: “Wanneer een demonstratie ten tijde van de Pride wordt gemeld bij de gemeente zal in overleg met de organisatie van de demonstratie een geschikte locatie worden geselecteerd. […]”
• bij vraag 5: “In Leiden maken we graag in samenspraak én op voorhand afspraken met de organisator over demonstraties en betogingen. […] We vragen om bijtijds een kennisgeving van een demonstratie te doen bij de gemeente. Op deze wijze kunnen wij demonstraties faciliteren en kan er vooraf beoordeeld worden welke veiligheidsmaatregelen genomen moeten worden om de veiligheid van zowel demonstranten als omstanders te waarborgen. Bij voornemens om een demonstratie te organiseren bij de volgende Pride, rekenen wij er op dat er een kennisgeving wordt gedaan zodat er een gezamenlijke voorbereiding plaats kan vinden. Dit leidt er, naast inzet op de veiligheid, toe dat de organisator van de demonstratie alle mogelijkheid heeft om hun boodschap over te brengen aan de stad.”

Het moge maar duidelijk zijn dat de gemeente vindt dat demonstraties moeten worden aangemeld. Maar in geen enkel antwoord werd gerefereerd naar de schendingen van ons demonstratierecht door vergaande inperkingen en het onterechte politiegeweld dat we over ons heen kregen. Het college stelde weliswaar dat “als er indicaties zijn dat er demonstraties plaatsvinden waarover vooraf geen contact is gezocht met de gemeente, worden deze uiteraard gefaciliteerd” (antwoord vraag 3), maar aangezien ze op geen enkel vlak liet zien dat ze gereflecteerd heeft op de gang van zaken van vorig jaar, komt dat ons nogal onbetrouwbaar over. Er wordt nog steeds geen verantwoordelijkheid genomen voor het geweld van vorig jaar. Onze demonstratie werd verre van “gefaciliteerd”: activisten zijn geslagen, gearresteerd, spandoeken in beslag genomen, megafoon afgepakt zodat demonstranten ook niet hoorbaar waren, ook nadat zij in het gele demonstratiehok geknuppeld waren, enzovoorts Dat punt ging het college dus opnieuw geheel uit de weg. Stellen dat demonstraties gefaciliteerd worden is geen antwoord op een vraag over een demonstratie die duidelijk niet gefaciliteerd werd.

Sterker nog, waar de indieners van de raadsvragen erkenden dat Pride en protest bij elkaar horen (wij zouden zeggen dat er geen onderscheid is tussen de twee), liet het college andermaal zien niets van Pride begrepen te hebben door op vraag 1 te antwoorden: “Pride is een feest om te vieren wie je bent en om in vrijheid te kiezen van wie je houdt. Het demonstratierecht is een grondrecht en ook bij evenementen is hier ruimte voor (vetgedrukt door auteurs, red).” Niet alleen werden hier opnieuw Pride en protest als aparte zaken neergezet, de gemeente ontkende ook nog steeds de oorsprong van Pride als collectieve strijdbeweging en maakte Pride tot een geïndividualiseerd paradepaardje. Hoe neo-liberaal wil je het maken?!

Politiestukken

In de politiestukken die wij onlangs eindelijk kregen zagen we in een voorbereidende presentatie van de politie voor de Pride 2023 staan dat hun “opdracht” was: “ongestoord verloop van de Pride”. Maar vanuit het perspectief van de queer demonstranten is Pride is een protest, waarop ruimte op straat kan, mag en moet worden ingenomen. Protest vanuit queer activisten als een verstoring van de Pride zien, zoals bleek uit de woordvoeringslijn van de gemeente vorig jaar, lokt juist geweld uit tegen Pride-gangers. De politie gaat dan over tot geweld toepassen tegen queer activisten. Een rol die de politie in de geschiedenis keer op keer heeft gespeeld. Voortdurend politiegeweld tegen queer mensen is de directe oorzaak van de Stonewall-rellen, waardoor de Prides überhaupt zijn ontstaan. Het is niet voor niets dat radicale queer activisten telkens zeggen dat de politie moet wegblijven van de Pride. Maar daar lijkt totaal geen sensitiviteit voor te zijn bij de burgemeester. Nee, B&W ziet de oplossing slechts één kant op, blijkend uit de antwoorden op de raadsvragen: namelijk het meer betrekken van Roze in Blauw, het lhbtqia+ netwerk van de politie. Wat ze nadrukkelijk niet doen is meenemen van de input van activisten, bijvoorbeeld dit onderzoek. Dus wat de gemeente betreft niet minder politie bij Pride, maar juist meer. Alsof politieagenten door lhbtqia+ te zijn magisch weten wat voor (queer) activisten van belang is.

Het antwoord dat wij willen horen komt maar niet: “We zullen demonstranten in de toekomst gewoon laten staan. De Pride is immers net zozeer van hen. Als wij vinden dat er een risico bestaat zullen we met hen in gesprek gaan op een vriendelijke toon en zonder te slaan.” Meer hoeft het ook niet te zijn. Maar dit soort simpele toezeggingen kunnen niet worden gedaan als de burgemeester alleen maar geeft om zijn reputatie, en bij wie het angstzweet toeslaat als hij ook maar denkt aan het woord “sorry”.

De gemeenteraad moet eindelijk eens een zeer kritische rol gaan spelen als het gaat om politiegeweld tegen demonstranten, aangezien het gemeentebestuur niet tot reflectie in staat blijkt. Het is wat ons betreft een gemiste kans dat de raadsvragen niet veel scherper zijn opgesteld. Zo had de gemeenteraad de burgemeester best wat meer mogen doorzagen over waarom de gemeente het blijkbaar niet nodig vindt om op kritiek in te gaan als er “onvoldoende” views zijn op sociale media, of waarom de raad onvolledig is geïnformeerd door het college.

Een Petertje doen

Burgemeester Van der Velden is nu afgezwaaid. Good riddance wat ons betreft, gezien ook zijn interview op Sleutelstad deze maand. Daarin geeft hij zichzelf weer vooral complimenten voor hoe de Pride vorig jaar is verlopen. Als een grijsgedraaide plaat herhaalt hij weer zijn mantra dat demonstraties moeten worden aangemeld. Maar dat de gemeente dat graag wil, is, zoals wij al schreven geen reden om demonstranten in elkaar te slaan als die een demonstratie niet aanmelden. In alles klinkt door dat de burgemeester, al zal hij dat waarschijnlijk nooit hardop zeggen, vindt demonstranten dit verdienen als ze zich niet op voorhand willen onderwerpen aan eenzijdig opgelegde beperkingen.

In het interview noemde hij tot onze verbazing opeens een totaal nieuwe reden voor het politieoptreden die middag vorig jaar. Opeens werd er door hem een verbinding gelegd met de kleine groep extreem-rechtse demonstranten die in de ochtend tegen het voorleesuurtje van dragqueen Dina Diamond protesteerden, en waar Doorbraak een steunprotest voor de dragqueen had georganiseerd. “In de middag was er sprake van dat dat zou leiden tot een nieuwe confrontatie”, beweerde hij plotseling (7:55 min.). Er was helemaal geen gevaar voor een confrontatie met extreem-rechts die middag. Noch uit de woo-stukken, noch uit eerdere uitingen van de burgemeester blijkt dat er aanwijzingen waren voor zo’n confrontatie. In de commissievergadering, in antwoorden op raadsvragen en in de brief na afloop richting de insprekers, is dit ook nooit vermeld als reden.

Het was kwalijke geschiedvervalsing om dat plots in te brengen, niet alleen vanwege de schadelijke vervalsing op zich, maar ook omdat de burgemeester zo het idee schiep dat de politie optrad tegen queerfobe tegenstanders van de Pride, in plaats van deelnemers die voor hun vrijheid opkwamen. Hij deed dus voorkomen alsof het geweld z’n oorsprong had bij diegenen waarop het werd losgelaten. En ontkende zo opnieuw dat het werkelijke gevaar voor zowel de demonstranten als de omstanders juist werd veroorzaakt door de politie die er opeens op los ging slaan.Een flink staaltje victimblaming.

Sleutelstad-journalist Chris de Waard vroeg daar bij de burgemeester op door, waarop die antwoordt: “Ja, maar… wij hadden zorgen dat dat zich zou kunnen uiten op een manier, ja, dat… dat je niet wil.” Een interessant statement, gezien dat de gemeente zich niet mag bemoeien met de inhoud van een demonstratie. Ook verwees hij opeens, als rechtvaardiging, naar het busverkeer en het ambulanceverkeer dat doorgang zou moeten vinden, iets wat ook nooit eerder als reden is gegeven. Van der Velden is net iets meer dan een jaar burgemeester van Leiden geweest, wellicht vond hij het niet nodig om zich voor zo’n korte tijd bekend te maken met de Leidse verkeerssituatie, maar de Catharinabrug, waar de demonstranten een spandoek aan wilden hangen, is een voetgangersbrug. Die hoe dan ook door de drukte onbereikbaar was voor ambulances. Blijkbaar vormen een vol stadscentrum en een volle brug geen probleem, tenzij er demonstranten tussen lopen die een spandoek willen ophangen, dan is het opeens volkomen onacceptabel.

Van der Velden meldde daarnaast ook weer dat er demonstratievakken waren. Waar, zoals al gezegd, de agenten de demonstranten niet eens op wezen voordat ze begonnen met meppen. En natuurlijk besloot hij zijn verhaal met de opmerking dat “demonstreren mag”, juist als antwoord op een vraag over een demonstratie van hem níet mocht. Deze retorische techniek kunnen we langzaamaan een “Petertje” gaan noemen. De nieuwe burgemeester van Leiden heet ook Peter, maar hopelijk hoeven we deze uitdrukking de komende jaren niet opnieuw te gebruiken.

Objectieve instanties?

Eén opmerking van Van der Velden blijft hangen, en is ook een mooie afsluiting van deze vijfdelige artikelenreeks. In reactie op de zogenaamde “krachttermen” waarmee zijn optreden bekritiseerd zou zijn (we nemen aan dat dit niet over onze artikelen gaat, wat betekent dat hij die gewoon negeert), stelt hij dat er “objectieve instanties” zijn die dat optreden toetsen. Als er iets is gebleken uit ons onderzoek, is dat dat simpelweg niet waar is. Het is een mooie leugen om journalisten en politici in slaap te sussen. Welke instantie zou hij bedoelen? De politie, die haar eigen geweldsrapportages niet op orde had en pas na bericht van een journalist een losgeslagen ME-er naar een “leercirkel” stuurde? De communicatieambtenaren, die vooral bezig waren om hun bewindspersonen af te schermen van enige verantwoordelijkheid? Was het de newsroom, die filmpjes van politiegeweld afserveerde omdat ze niet voldoende views hadden? Waren het de raadsleden, die weliswaar vragen stelden, maar genoegen namen met oppervlakkige of nietszeggende antwoorden? Was het de pers, die (uitzonderingen daargelaten) puur het verhaal van politie en gemeente hebben overgenomen? Of is hij zelf die “objectieve instantie? De burgemeester die wist wat er misging bij de politie en ervoor koos om dat te verzwijgen?

Mariët van Bommel

Bo Salomons