De Pax Americana in Oekraïne

“De Trump-regering dreigt te stoppen met het leveren van wapens en inlichtingen als Oekraïne het Amerikaanse 28 punten vredesplan niet voor 27 november ondertekent, meldt Reuters.” Aldus Kirsten Verdel op Reporters Online. Het 28-punten-plan van Trump voor Oekraïne is bekend. Samen met het Amerikaanse Gaza-plan is dit plan een voortzetting van imperialistische politiek vanuit het “westen”. Het verzekert Amerikaanse dominantie in Oekraïne, maar ook in Rusland.

Dit Oekraïne-plan van Trump lijkt in een aantal aspecten op het eerdere Gaza-plan. Het is allebei een uitruil en een poging voor Amerika om economische en politieke invloed te krijgen. Tegelijkertijd zijn er ook grote verschillen in bijvoorbeeld zelfbeschikking.

Wat staar er allemaal in het plan? Een hoop (28 punten!), maar het is goed om stil te staan bij de belangrijkste bepalingen.

Het meest in het oog springt punt 21, de bepalingen rond overdracht van grondgebied. Rusland wordt beloond voor de originele agressie met grote grondgebieden, groter dan de gebieden die zij nu militair beheersen. Russische soevereiniteit over de Krim wordt erkend.

Daarnaast moet Oekraïne, in tegenstelling tot Rusland, de omvang van het leger verkleinen. Dit maakt Oekraïne vatbaarder voor toekomstige agressie vanuit Rusland, zolang Rusland zelf ook niet demilitariseert.

Dit alles stuurt een heldere boodschap de wereld in: als je de internationale gemeenschap weet te presenteren met een fait accompli, dan zal de VS in ieder geval geen hand uitsteken om het “slachtoffer” te beschermen. Het is een erkenning van kale machtspolitiek.

Daarnaast is het ook een openlijke schending van internationaal recht; annexatie is een daad van agressie, een misdaad onder internationaal recht en grond om gestraft te worden door het Internationaal Strafhof.

Maar hoewel de territoriale wijzigingen de meeste aandacht krijgen, zijn de economische bepalingen misschien wel belangrijker. Punt 12 bevat de algemene bepalingen rond de wederopbouw van de Oekraïense economie, met een zeer prominente rol voor de VS en de Wereldbank.

Het is nog niet duidelijk wat die “samenwerking” precies inhoudt, maar we kunnen wel een inschatting maken op de basis van eerder handelen van Trump. Zo wil hij overduidelijk de controle over Oekraïense grondstoffen voor Amerikaanse bedrijven.

Bovendien wordt in het plan expliciet gesproken over data centers en investeringen in “artificial intelligence”, wat waarschijnlijk gaat over ontwikkelingen van Large Language Models.

Dit is relevant, omdat de AI-bubbel op knappen staat. De techbazen zijn naarstig op zoek naar investeringen om hun projecten op te laten dobberen, en de voor hen gunstige Trump-regering werkt daar klaarblijkelijk maar al te graag aan mee.

Naast de invloed van de VS in deze ontwikkelingen is ook de rol van de Wereldbank twijfelachtig. De Wereldbank stelt vaak strenge voorwaarden aan het verlenen van financiële steun, zoals het afbouwen van uitgaven aan sociale zekerheid.

Al deze “joint efforts” betekenen mogelijk dat Amerikaanse investeerders Oekraïne simpelweg op mogen kopen. Als de wederopbouw gebeurt met Amerikaans geld op Amerikaanse voorwaarden is dat een waarschijnlijk resultaat van deze “afspraken”.

Dat blijkt ook uit de wijze waarop het reconstructiefonds aan het geld gaat komen. Dat zal voor een deel zijn uit bevroren Russische deviezen, en uit Europees geld. De VS krijgt minstens vijftig procent van de “winsten” uit dit initiatief (wat laat zien dat er winst gemaakt gaat worden op de wederopbouw).

Dat economische imperialisme is niet beperkt tot Oekraïne. Ook Rusland krijgt ermee te maken. Er komt een Russisch-Amerikaans fonds, gevuld door de bevroren Russisch geld, dat gebruikt zal worden om te investeren in de Russische economie. Ook hier geldt: een grote invloed voor de VS.

Dit heeft een heel dubbele invloed. Ten eerste worden Poetin en zijn regering niet gestraft voor agressie, en krijgen ze zelfs economische steun als beloning. Maar die beloning is wel deels in handen van de VS, die het dus zo kunnen sturen dat Amerikaanse bedrijven er het grote voordeel uit halen.

En ook hier geldt: het gaat vooral om de extractie van grondstoffen en het investeren in zogenaamde “AI”. Daarnaast gaat het om het exploiteren van grondstoffen onder de Noordpool, met enorme milieueffecten voor de regio.

Dit alles is mogelijk het begin van een schrikbeeld: Oekraïne is hier een “betaalmiddel” om Amerikaanse economische hegemonie over Rusland te kopen. Met als resultaat dat de VS nog machtiger wordt in de wereld.

Daarmee wil ik niet zeggen dat Rusland voorheen een soort anti-fascistische macht was die zich verzet tegen Amerikaanse overheersing. De Russische overheid is geen kracht voor verbetering in de wereld. Maar deze ‘oplossing’ is óók onwenselijk: een autocratisch Rusland onder Amerikaanse overheersing.

Dat blijkt ook maar weer uit de amnestiebepaling: alle partijen worden vrijgepleit van hun oorlogsmisdrijven en schendingen van internationaal recht. Beide partijen hebben zich daaraan schuldig gemaakt, maar Rusland draagt een grotere schuld door haar agressie. Dat wordt nu vergeven.

Op sommige van deze punten (zoals economische samenwerking in Rusland en vrijpleiten van oorlogsmisdrijven) heeft de EU een ander plan, maar op heel veel punten sluit het EU-plan aan bij het Amerikaanse plan. Het is nauwelijks een verbetering.

Europese landen klappen dus feitelijk gretig voor het Amerikaanse plan, en blijven ondanks alles duidelijk een bondgenoot van de VS. Het enige wat de EU probeert is haar eigen belangen te dienen met een aantal kleine wijzigingen.

Dat is niet zo vreemd, want want de VS met Oekraïne wil doen is wat de VS en de EU al veel langer doen met de rest van de wereld, bijvoorbeeld in Afrika, Zuid-Amerika, Azië en Oceanië. De Wereldbank en het IMF zijn al heel lang imperialistische organen.

Over de hele wereld worden grondstoffen gewonnen voor de winst van Europese bedrijven ten gunste van Europese markten. Dit nieuwe plan past die logica alleen maar toe op Oekraïne, als “betaling’ voor gegeven hulp.

En zo komen we op het verschil tussen Gaza en Oekraïne: de reden dat het Oekraïne-plan niet zo ver gaat in de inperking van zelfbeschikking als het Gaza-plan heeft te maken met de verschillende posities van Palestina en Oekraïne, die hun basis hebben in racistische internationale politiek.

Dezelfde reden dat Nederland de armen opende voor Oekraïense vluchtelingen is de reden dat nu geschrokken wordt gereageerd op het VS-plan, terwijl het Gaza-plan (dat veel verder gaat) zomaar werd geaccepteerd. Het is dezelfde reden dat Nederland niet geeft om neo-kolonialisme elders in de wereld.

De schok over de neo-koloniale plannen (of eigenlijk de negentiende eeuwse koloniale plannen) van de VS is terecht. Maar die schok moet zich ook richten op het neo-kolonialisme dat ook Nederland overal in de wereld botviert. Dit is de imperialistische boemerang.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Bluesky.)