Trump 2.0 – Eerst kwamen ze voor de vakbondsleiders….

Nog meer dan in vele andere Europese landen is in Nederland de Tweede Wereldoorlog het grote morele ijkpunt. Vooral rond 4 en 5 mei worden wij ieder jaar bedolven onder lezingen en essays over ethische vraagstukken omtrent de Tweede Wereldoorlog, vaak in een hedendaags perspectief geplaatst. Bij mij in de buurt zit op een verkeersbord een sticker met een iets directere boodschap: “Ever wondered what you would have done during the rise of fascism? You’re doing it right now.”

In mijn vroege jeugd vroeg ik mij altijd af of hoe de Duitsers het zover konden laten komen met die nazi’s? Hoe kon Adolf Hitler aan de macht komen? De vele Duitsers die bij ons in de buurt op vakantie kwamen waren altijd aardige mensen en behalve tijdens bepaalde voetbalwedstrijden waren we beste vrienden. Hoe konden de voorouders van die leuke mensen de meest onmenselijke misdaad in de geschiedenis plegen? Later las ik Hannah Arendt en andere schrijvers om te begrijpen hoe mensen onder omstandigheden de meest vreselijke misdaden kunnen begaan. Die uitleg hoe een normaal mens in een monster kan veranderen, had ik ook nodig om persoonlijk trauma een plek te kunnen geven. De meeste Duitsers die in 1932 op Hitler stemden, wisten niet dat een Holocaust zou volgen, zo schreef Bo Salamons onlangs ook op Doorbraak. De weg van 1933 naar de Holocaust was een geleidelijk proces. Andere vragen bleven echter. Wat ik zelf doen als ik tijdens de opkomst van de nazi’s in Duitsland geleefd had? Wat zou ik gedaan hebben als ik tijdens de oorlog in Nederland leefde?

Nu woon ik in Trump’s Amerika en de realiteit is een beetje complexer dan mijn jongere ik zich had voorgesteld. Er zijn dagen dat ik schreeuwend van woede en zwetend van angst aan het doomscrollen ben en het liefst dezelfde dag nog het vliegtuig terug naar Europa neem. Andere dagen denk ik dat het wel een beetje meevalt. Zonder Trump zijn er ook al veel dingen mis met de maatschappij in de VS. De eerste 100 dagen van Trump 2.0 waren echter een regelrechte nachtmerrie voor veel Amerikanen en ook voor mij als immigrant. Ik ben echter een witte migrant uit een Europees land. Ik vind dat ik al zo lang als ik hier woon, een morele verplichting heb om op te komen voor migranten en vluchtelingen uit arme landen die eeuwenlang geëxploiteerd zijn door westers kolonialisme. Helemaal als de migranten en vluchtelingen, inheemse Amerikanen zijn, wat vaak het geval is met (ongedocumenteerde) migranten en vluchtelingen uit Centraal Amerika en Mexico. Ik nam mijn kinderen veelvuldig mee naar demonstraties voor de rechten van vluchtelingen en migranten.

Maar hoe veilig is het nu nog voor mij om naar een demonstratie te gaan? Wij zijn op 1 mei en bij eerdere anti-Trump demonstraties maar thuis gebleven. Ik had een stuk geschreven over hoe de Gaza-oorlog als een donkere sluier over de Verenigde Staten hangt, maar toen ik het bijna af had en over al die greencard-houders schreef, die opgepakt zijn, dacht ik: is het wel verstandig om dit zelfs onder een pseudoniem te plaatsen of breng ik dan mijn eigen status en die van mijn familie in gevaar?

Angst is echter ook een van de grootste wapens van fascisme. Trump zelf zei “echte macht is angst”. In een artikel over Jacques Presser in de Groene Amsterdammer stond onlangs “de ‘Amstel die wit zag van het weggegooid papier’ toen de Duitsers in 1940 Amsterdam binnenreden. Het was zo’n verdrietig gezicht geweest, vonden ze, al die drijvende boeken. Maar goed, men wilde nou eenmaal niet met ‘foute’ literatuur in huis gevonden worden.” Fascisme heeft angst nodig om macht uit te oefenen. En hoe verder een staat vervalt in autoritarisme en wetteloosheid, hoe moeilijker het wordt om in opstand te komen.

Mijn oma vertelde mij over hoe zij getuige was van een razzia van de nazi’s in Leiden. Zij zag de Joodse families door de straten gedreven worden door Duitse soldaten en de Nederlandse politie. Zij beschreef de angst in de ogen van de kinderen en apathie van de meeste omstanders die gewoon doorgingen met hun leven. Mijn oma voelde zich machteloos en dit verhaal maakte veel indruk op mij. In Nederland zijn in verhouding met andere West-Europese landen relatief veel meer Joden omgekomen in de Holocaust. Een klein deel van de Nederlanders was maar actief in het verzet en net zoveel Nederlanders hebben gecollaboreerd met de nazi’s. Verreweg de meeste Nederlanders zaten in het grijze gebied daartussenin. Wij zijn dan ook opgegroeid met vele morele geschiedenislessen over de Tweede Wereldoorlog en gewaarschuwd voor extreem nationalisme en fascisme.

De Nederlandse anarchist Willem van Spronsen, die ook in de Verenigde Staten woonde, schreef hier ook over: “Als jongen, in het naoorlogse Nederland, later Frankrijk, zat mijn hoofd vol met verhalen over de opkomst van het fascisme in de jaren dertig. Ik had mezelf beloofd dat ik niet tot degenen zou behoren die toekijken hoe buren uit hun huizen worden gerukt en gevangen worden gezet omdat ze op de een of andere manier als minderwaardig worden gezien.” Van Spronsen voegde de daad bij het woord op 13 juli 2019, toen hij probeerde voertuigen bij een grote ICE-gevangenis en deportatiecentrum in Tacoma te saboteren. Hij werd daarbij doodgeschoten.

Op dezelfde plek zit nu een Ierse vrouw gevangen, die al vier decennia legaal in de VS woont, omdat zij twintig jaar geleden een paar keer veroordeeld is wegens drugsbezit. En ook een vakbondsleider voor seizoenwerkers in de landbouw, Alfredo “Lelo” Juarez Zeferino, zit vast in Tacoma. Lelo reed zijn vrouw naar haar werk in de bollenvelden toen hij werd klem gereden door een geblindeerde auto. Mensen zonder uniform stapten uit en vroegen om zijn id-bewijs. Toen hij dat wilde pakken sloegen ze zijn raam aan de bestuurderskant kapot en trokken hem uit de auto. Eerst kwamen ze voor de vakbondsleiders….

Bij mijn kinderen op school hangt een stencil met het befaamde gedicht van de Duitse pastoor Martin Niemoller:

Toen de nazi’s de communisten arresteerden, heb ik gezwegen;
ik was immers geen communist.
Toen ze de sociaal-democraten gevangenzetten, heb ik gezwegen;
ik was immers geen sociaal-democraat.
Toen ze de vakbondsleden kwamen halen, heb ik niet geprotesteerd;
ik was immers geen vakbondslid.
Toen ze de Joden opsloten, heb ik niet geprotesteerd;
ik was immers geen Jood.
Toen ze mij kwamen halen
was er niemand meer, die nog protesteren kon.

De geschiedenis herhaalt zich niet maar rijmt wel, en het gedicht zou nu beginnen met ”Eerst kwamen ze voor de geïllegaliseerde migranten, toen kwamen ze voor de pro-Palestina activisten,…”.

Afgelopen dinsdag, op een rally in Michigan waar Trump de honderdste dag van zijn tweede termijn vierde, liet hij schaamteloos een filmpje zien van een gevangenis in El Salvador waar ongedocumenteerde vluchtelingen en migranten zitten die zonder proces de VS het land uitgezet zijn. Volgens federale rechters volslagen tegen de Grondwet in. Sommigen hebben misschien inderdaad een verleden bij jeugdbendes, of zijn zelfs nog steeds lid van een gang, maar dan nog steeds hebben ze recht op een eerlijk proces. De MAGA-supporters joelen als ze zien hoe de gedeporteerde migranten en vluchtelingen worden vernederd. Wanneer de video is afgelopen schreeuwt het publiek “USA, USA”. Ik zie blinde haat voor medemensen en eng nationalisme. Nationalisme gecombineerd met haat voor de ander en het lak hebben aan wetten en mensenrechten is dit niet waar wij al sinds 1945 voor gewaarschuwd zijn?

“Toen niet, nu niet, nooit meer fascisme” is de strijdkreet van de Nederlandse anti-fascisten. En nu is meer dan ooit sinds 1945, écht nu. Zwijgen is geen optie. Ik tik weer een stukje. Om Van Spronsen te citeren: “You don’t have to burn the motherfucker down, but are you going to just stand by?”.

Henk S.