Zwarte Kunst?  Neen! Anarchistisch Beeldmateriaal Door De Jaren Heen

Beginjanuari 2010 plaatste ik een bijdrage over een schitterende bundel stickers die uitdrukking gaven aan politieke, en vooral anarchistische, strijd. De titel van de bundel luidde La lutte des signes (De strijd van de tekens) van de hand van de Franse docent toegepaste kunst, Zvonimir Novak, Die had zijn vak gemaakt van ‘politieke grafiek’. Sinds 1978 was hij een verwoede verzamelaar van politieke stickers.

Nu, vijftien jaar later, komt het Franse maandblad Le Monde libertaire (nr. 1873, juni 2025) uit met een themanummer over anarchistische kunst en dan vooral in de sfeer van de cartoons en voorkanten van tijdschriften, verschenen in de afgelopen decennia. Natuurlijk zijn moderne vormen als ‘Street art’ niet vergeten. Met plezier verwijs ik naar het met beeldmateriaal gelardeerde overzichtsartikel van Yves Frémion, getiteld ‘Crayons noirs’ (Zwarte potloden) in dit nummer van LMl (p. 24-31). Ik neem daaruit twee cartoons over. [ThH]

Stickers in herhaling

Als de Vrije nog bestond, zou ik met een ‘online’ verwijzing naar mijn bespreking van het boek van Novak kunnen volstaan. Dat gaat helaas niet. Daarom maak ik van de mogelijkheid gebruik mijn toenmalige artikel hier grotendeels over te nemen – opdat het boek zijn aandacht krijgt die het nog steeds verdient.

‘Het boek presenteert op een geïntegreerde wijze de veertigjarige geschiedenis van verschillende verschijnselen in Frankrijk:

1. de geschiedenis van een aantal linkse politieke bewegingen;
2. de geschiedenis van een aantal door links gedomineerde politieke thema’s;
3. de geschiedenis van de sticker binnen het kader van die politieke bewegingen en thema’s.

Hoewel ik weinig benul heb wat men precies op grafische scholen en op kunstacademies (als ze nog zo heten) leert en wat voor lesmateriaal daar wordt gebruikt, dit boek lijkt me een belangwekkende bijdrage te kunnen leveren aan de vorming van studenten.

De begeleidende tekst bij de wel getelde 678 stickers demonstreert bijvoorbeeld waarom de stickers van de trotskistische beweging stijf en portretloos zijn en waarom een teveel aan wisselend beeldmateriaal voor één thema (Bové for president) niet werkt. Tevens treft men in het boek enkele interviews aan van Novak met bekende Franse grafici, die hun sporen in diverse campagnes hebben verdiend en waarin de sticker een belangrijke rol vervulde.

De politieke stromingen die aan de orde komen zijn de volgende: de anarchisten en de libertairen, de trotskisten, de maoïsten, de alternatieven en de ecologisten, allerlei collectieven en politieke strijdorganisaties, de communisten, de socialisten. Tot slot behandelt Novak kort de perspectieven voor het gebruik van de sticker, mede in relatie tot de ‘waakzaamheid’ (op de hoede zijn voor de leugen), om nieuwe wegen voor het strickergebruik en de strickerkunst te openen.

De uitleg die Novak bij de gepresenteerde stickers geeft in de zin van ‘grafisch commentaar’, is zeer instructief. Dit maakt dat zelfs als men zich niet zo in ‘linkse kringen’ thuis voelt, er veel te leren en genieten valt.

Hier is natuurlijk wel voor het mooiste en het beste grafische werk gekozen. Hij had namelijk de keuze uit meer dan 20.000 modellen! Hij erkent dan ook met liefde voor zijn vak: ‘Notre choix s’est fait sur l’ampleur et la régularité de leur production, la qualité et l’originalité du graphisme’ (Onze keuze is gebaseerd op de omvang en regelmaat van de productie, de kwaliteit en originaliteit van de grafiek).. En wat het mooie is, zegt hij, de sticker is het enige expressiemiddel waartoe de massamedia geen toegang hebben om dat in de vorm van een alleenrecht te beheersen.’

Thom Holterman

Le Monde libertaire, nr. 1873, juni 2025, 56 blz., prijs 4 euro.

NOVAK, Zvonimir, La lutte des signes, 40 ans d’autocollants politiques, Les Éditions Libertaires, St-Georges d’Oléron, 2009; 203 blz., prijs € 30.

[Over de twee cartoons :  De bovenste is van Lucien Laforge (1889-1952) en stamt uit zijn La charette charrie (1922); de andere is van Frans Masereel (1889-1972), uit Debout les morts (1917).]