Met de NAVO tegen de zorg?

dinsdag 14 oktober 2025

NAVO-staten willen meer geld uitgeven aan oorlogsvoorbereiding. Daartoe hebben ze afspraken gemaakt, en dat gaat bakken geld kosten. Nederland doet mee. ‘De nieuwe NAVO-norm van 3,5 procent van het bruto binnenlands product, waar de Tweede Kamer voor de zomer mee instemde, kost – oplopend – 19 miljard in 2025’.(1) Het excuus voor deze geldsmijterij is: Rusland bedreigt het Westen. Kijk naar Oekraïne, en morgen pakken ze wellicht Moldavië, Estland, Polen – en als we ze niet stoppen, waar houdt het dan op? Dát is het opgeklopte angstbeeld. Daarmee willen ze 19 miljard euro uit onze zakken peuteren, want daar gaat het op neer komen.

Over Rusland als dreiging valt van alles te zeggen. Ja, als ik in Estland woonde werd ook ook nerveus van Poetin naast de deur. En hoe Poetin de deur in Oekraïne ingetrapt heeft en het land in ruïnes probeert te veranderen is een grof schandaal. Rusland voert daar een koloniale oorlog die ze van mij liever vandaag dan morgen mogen verliezen. Maar daaraan dragen die 19 miljard in 20235 niet bij. Die gaan niet naar de verdediging van de mensen in Oekraïne. Die gaat naar de bewapening van Westerse staten, en vertaalt zich gaandeweg in wapens op een moment dat Oekraïne daar allang niets meer aan gaat hebben. Ja, er is een extreem-rechtse dreiging. Ja, Poetins Rusland is niet te beroerd om die aan te wakkeren om verdeeldheid te zaaien en autoritaire, soms rechtstreeks fascistische politici die in Poetins geest opereren, een zetje te geven. Maar het antwoord op die extreem-rechtse dreiging heet antifascisme. En ik heb nergens gelezen dat die 19 miljard aan Antifa gedoneerd gaan worden. Je zou er wel heel veel mooie kikkerpakken van kunnen kopen, in true Portland style. Maar dit nu even terzijde.

Dat geld dus! Die 3.5 procent, 19 miljard op termijn. Waar gaan ze die halen? Bij jou en bij mij, oftewel bij de zorg. Daar gaat het wat veel partijen betreft op neer komen. En dat komt die partijen best mooi uit, want bezuinigen op de zorg willen ze al veel langer. Dat soort bezuinigingen liggen alleen een beetje gevoelig. Mensen houden daar namelijk niet zo van, en dat geldt niet alleen voor linkse mensen. Ook Bezorgde Burgers moeten wel eens naar de dokter. Ook BBBoeren hebben wel eens kiespijn, aan hun doorgaans zure lach te oordelen. En zelfs een fascist kan COVID-19 oplopen, hoe hard de betreffende fascist ook mag ontkennen dat zoiets bestaat. Kom aan de zorg, en je riskeert politieke tegenwind, een vol Malieveld en een legere fractie. Politici van links tot rechts realiseren zich dat.

Tegelijk wil rechts al jaren het mes in die zorg zetten. Die wordt, zo luidt de motivatie, namelijk veel te duur. Ik citeer: ‘De zorg loopt nu al aan alle kanten vast: er zijn wachtlijsten voor ggz-instellingen, een enorme groei van jeugdzorg, te weinig verpleeghuisplekken, een grote uitstroom van werknemers, veel verzuim, grote personeelstekorten.’(2) Tsjongejonge, en dan zou je daar op willen bezuinigen om in 2025 de Russen tegen te kunnen houden die niet komen? Wordt het daar niet juist erger van? Maar het citaat vervolgt: ‘Intussen lopen de kosten voor zorg elk jaar verder op door de dubbele vergrijzing (er komen steeds meer ouderen die ook steeds ouder worden), hoge personeelskosten en nieuwe behandelingen en duurdere medicijnen.’(3) En dan is er ook nog een schrijnend gebrek aan het personeel dat die zorg moet verlenen. Heel erg allemaal. Het mes erin dus, in ieder geval die groei temperen.

En ziedaar, wat politiek onhaalbaar leek, daravoor is nu dus een prachtig excuus: die NAVO-norm! We gaan minder voor mensen zorgen om ze op termijn des te beter te kunnen doden of verwonden. Wie de oorlogsgewonden dan mag verzorgen is een vraag voor vier kabinetten verderop. Zo wordt de oorlogsbegroting een hefboom, een instrument waarmee het korten op de zorgbegroting wordt onderbouwd. De echte reden waarom rechtse politici op de zorg willen bezuinigen ligt ergens anders. Minder zorguitgaven betekent dat er minder premie- en belastinggeld heen hoeft. Zo kunnen partijen de belastingen en premiers verlagen, wat ondernemers – hun echte achterban, hun sponsors vooral ook – graag willen. Lagere belastingen betekent immers dat er meer overblijft voor de winsten en de o topinkomens. Lagere belastingen betekent ook dat bedrijven bruto lonen lager kunnen houden zonder dat de nettolonen mee dalen. Dat is prettig want dan kunnen loonkosten omhoog zonder dat personeelsleden en hun vakbonden meteen boos worden wegens inkomensdaling. Maar die lagere belastingen worden in zo’n scenario dus mogelijk gemaakt door lagere zorguitgaven. En dat vertaalt zich in slechtere, duurdere en/of minder toegankelijke zorg. Het heeft er veel van weg dat rechtse partijen de NAVO-norm nu als excuus hanteren op precies daar op aan te koersen: op slechtere, duurdere en minder toegankelijke zorg voor jou en voor mij. Wat zonder die NAVO-norm onverkoopbare politiek was, is dat nu opeens niet meer. Nogmaals de NRC, waar trouwens ook de eerdere citaten uit kwamen: ‘De zorg lijkt het grootste slachtoffer te worden van de NAVO-belofte om de komende jaren miljarden extra uit te trekken voor defensie. Anders gezegd: eindelijk durven de meeste partijen te snijden in de al jaren oplopende zorgkosten.’(4) Eindelijk durven ze! Maar ze wilden het al veel langer…

Nu zou je nog enig begrip kunnen opbrengen voor zorgbezuinigingen – ongeacht die malle militaristische NAVO-norm die ze kunnen steken waar de zon nooit schijnt – als de zorg echt onbetaalbaar dreigde te worden en/of als de zorg wegens personeelstekorten in dreigde te storten. Maar dat beeld van onbetaalbare en onuitvoerbare zorg klopt helemaal niet! Dat wordt duidelijk bij lezing van ‘Hoezo ‘Dat wordt dokken straks”’? , een artikel in de groene Amsterdammer geschreven door Mirjam de Rijk.(5)

We vinden daar van alles. Ja, de uitgaven aan zorg groeien. Maar de economie groeit ook, evenals de bevolking. Kijk je naar percentages, dan zie d je dat 10 procent van het bruto binnenlands product – en dat is al vijftien jaar lang zo. Het relatieve aandeel dat zorg opslokt van de totale inkomsten in Nederland groeit dus niet. Ook op langere termijn verandert dat percentage maar weinig. En opwaartse blip in de ergste coronajaren. En een groei in periode 2000 tot 2010. Maar daarvoor en daarna: nauwelijks verandering. De zorg wordt in relatieve termen dus helemaal niet alsmaar duurder.

Met die vergrijzing valt het ook best mee. Ja, mensen worden gemiddeld ouder. Maar mensen blijven gemiddeld ook langer gezond: de typische ouderdomsellende begint ook later. Het is dus niet zo dat mensen tientallen jaren aan het kwakkelen zijn waar ze dat vroeger maar de laatste jaren voor hun dood deden. Ouderenzorg, extreem duur in Nederland? Ja, maar het is niet wat het lijkt. ‘Op zich klopt het dat hier relatief veel besteed wordt aan de langdurige zorg, waar ook de ouderenzorg onder valt. Doch in andere landen zijn bijvoorbeeld de ziekenhuiskosten weer hoger. Sommige zorg in die andere landen plaatsvindt in ziekenhuizen, gebeurt in Nederland binnen de ouderenzorg, vertelt Michael van den Berg, zorgonderzoeker van de OESO. Voor de zorgkosten als geheel maakt dat niet uit.’ En zo gaat Mirjam de rijk maar door, in een zeer effectieve weerlegging van de mythe dat de zorg onbetaalbaar dreigt te worden.

Heel pikant is wat ze zegt over dat decennium waarin de zorgkosten relatief wel stegen: tussen 2000 en 2010. Dat is nooit onderzocht, stelt De Rijk. Ze vervolgt: ‘In het begin van de eeuw werd de budgettering van de ziekenhuizen losgelaten en werden de opgelopen wachtlijsten weggewerkt, maar dat kan maar een deel verklaren.”En dan de subtiele uitsmijter: ‘Er veranderde dat decennium van alles in het zorgstelsel, commerciële partijen kregen meer ruimte en de zorgverzekeraars kwamen in de plaats van het ziekenfonds, maar niemand weet wat de invloed daarvan was op de zorgkosten.’ Weten doe ik het strikt genomen ook niet. Maar het laat zich raden: marktwerking maakt zorg duurder, voor de mensen die zorg nodig hebben maar ook voor de maatschappij als geheel. Wil je echt kosten drukken zonder de zorg zelf aan te tasten? Gooi de marktwerking er uit, en financier de zorg uit de collectieve middelen, in plaats van via een commercieel stelsel van ziektekostenverzekeringen, premies en eigen bijdragen. Mirjam de Rijk noemt het onderwijs als voorbeeld. Dat wordt toch ook niet door onderwijsverzekeraars en via premies gefinancierd? Waarom de zorg dan wel?

Er kan best hier en daar een detail niet helemaal kloppen aan het betoog van De Rijk. Ik ben geen expert in de materie. Maar volgens mij maakt ze heel overtuigend duidelijk dat het verhaal dat zorg onbetaalbaar wordt, personeel niet te vinden, en grof bezuinigen dus onontkoombaar noodzakelijk, een onzinverhaal is. Het is misschien wel symbolisch dat de zwaarbewapende NAVO er aan te pas moest komen om dit soort bezuinigingen de schijn van onvermijdelijkheid mee te geven. Laten we ons maar schrap zetten. Weg met die NAVO-norm als asociale bezuinigingshefboom. Intussen bereiden we ons voor om samen de sloop van onze zorg tegen te houden.

Noten:

(1) Oscar Vermeer, ‘Bezuinigingen op zorg moeten miljarden opleveren voor defensie’, NRC, 11 oktober 2025, https://www.nrc.nl/nieuws/2025/10/11/bezuinigingen-op-zorg-moeten-miljarden-opleveren-voor-defensie-a4909221

(2) Oscar Vermeer, ‘Bezuinigingen op zorg moeten miljarden opleveren voor defensie’, NRC, 11 oktober 2025, https://www.nrc.nl/nieuws/2025/10/11/bezuinigingen-op-zorg-moeten-miljarden-opleveren-voor-defensie-a4909221

(3) Oscar Vermeer, ‘Bezuinigingen op zorg moeten miljarden opleveren voor defensie’, NRC, 11 oktober 2025, https://www.nrc.nl/nieuws/2025/10/11/bezuinigingen-op-zorg-moeten-miljarden-opleveren-voor-defensie-a4909221

(4) Oscar Vermeer, ‘Bezuinigingen op zorg moeten miljarden opleveren voor defensie’, NRC, 11 oktober 2025, https://www.nrc.nl/nieuws/2025/10/11/bezuinigingen-op-zorg-moeten-miljarden-opleveren-voor-defensie-a4909221

(5) Mirjam de Rijk, ‘Hoezo, “dat wordt dokken straks”?’, Groene Amsterdammer, 10 september 2025, https://www.groene.nl/artikel/hoezo-dat-wordt-dokken-straks

Peter Storm