Voltairine De Cleyre (1866-1912) – Anarchiste – Feministe – Vrije Liefde

De Amerikaanse anarchiste Voltairine de Cleyre ontbreekt het niet aan aandacht. En terecht. Enkele jaren geleden is zij zelfs teruggeroepen. Dat was door een Franse oud-volksvertegenwoordigster, Isabelle Attard, die vervolgens over haar schreef. Zij had de behoefte om aan te geven hoe Voltairine over de positie van de vrouw dacht zodat daarmee tevens de actualiteit van de visie van haar onderstreept kon worden (zie Online). En nu leert bijvoorbeeld Ernest London ons op zijn site Bibliothèque Fahrenheit 451, dat er onlangs een nieuw boek over Voltairine de Cleyre verschenen is.

Het betreft aldus London, een ‘intellectuele’ biografie over haar door Alice Béja, docente aan Sciences Po Lille, gebaseerd op de analyse van Voltairine’s toespraken, artikelen, gedichten en korte verhalen, en ook haar correspondentie. Het gaat daarmee om zelden gebruikt materiaal, zo schrijft London, wiens korte beschouwing over het boek ik vertaalde (zie voor de oorspronkelijke tekst op Bibliothèque Fahrenheit 451, Online). Hieronder de vertaling. [ThH]

Korte levensloop

Na haar jeugd in het landelijke Michigan woonde ze in Philadelphia, waar zij verkeerde in radicale en anarchistische kringen. Daar werd zij bekend om haar toespraken waarin ze kritisch stond tegenover religie en pleitte voor vrouwenemancipatie. Ze weigerde altijd betaald te worden voor haar lezingen en verdiende haar brood met verzorgen van Engelse lessen. Opgegroeid in een katholiek klooster in Ontario, Canada, ontwikkelde ze zich tot een atheïst en antiklerikaal.

Deze eerste ervaring met onderdrukking bleek een cruciale: voor het eerst kwam ze in opstand tegen autoriteit. Aanvankelijk beïnvloed door het individueel anarchisme, keerde ze zich, na haar gesprekken met Dyer D. Lum en haar ontmoeting met Emma Goldman in 1893, tot het communistisch anarchisme. Zij bleef zich evenwel altijd voordoen als ‘anarchiste zonder franje’. Na de aanslag op Haymarket op 4 mei 1886 en de moord op de Amerikaanse president William McKinley in september 1901, namen de demonisering en repressie tegen anarchisten toe.

Ze zou persoonlijk gespaard blijven en werd slechts één keer gearresteerd. Voltairine de Cleyre bekritiseerde haar mannelijke kameraden omdat ze ‘in hun relaties de hiërarchieën en overheersingen reproduceerden die ze elders aan de kaak stelden, en omdat ze vrije liefde primair beschouwden als de mogelijkheid om met wie dan ook naar bed te gaan’. In plaats van campagne te voeren voor stemrecht, verdedigde ze ‘het recht van vrouwen om hun sekspartners te kiezen, hun verlangens te uiten en hun lichaam te beheersen’. ‘Vrijheid zoals zij die begrijpt, moet in alle aspecten van het leven worden opgebouwd, van de portemonnee tot de slaapkamer’.

In 1902 werd ze door een van haar oud-studenten neergeschoten, waarbij ze verwondingen opliep die haar ernstige nasleep zouden bezorgen. Bij die gelegenheid betwistte ze het recht van de maatschappij om criminelen te straffen, aangezien zij zelf de bron van hun daden was, en pleitte ze voor de onmogelijkheid voor wie dan ook om zijn medemens te beoordelen. Als vaste medewerkster van Mother Earth bekritiseerde ze fel de allianties die Emma Goldman sloot met burgerlijke intellectuelen en kunstenaars, omdat ze vond dat anarchisme een zaak van de arbeidersklasse moest zijn.

‘Intellectuele’  biografie

Alice Béja beschrijft de diverse verplichtingen van Voltairine de Cleyre, haar verblijven in Europa, de cursussen die ze gaf aan de Modern School in Chicago en elders, de lichamelijke ziekte (ontsteking van de sinussen, vaak gepaard gaande met ernstige oorsuizen) en de psychische nood (depressie die haar regelmatig overviel) waaraan ze haar hele leven zou lijden en die tot haar dood op 20 juni 1912 leidde. De auteur plaatst tussen elk hoofdstuk ook brieven gericht aan Voltairine de Cleyre, waarmee de vertrouwdheid tot uitdrukking komt met haar werk en leven, een origineel proces dat talloze commentaren mogelijk maakt.

Deze biografie zal, na de publicatie van haar teksten door Lux Éditions (zie Online), ongetwijfeld net zo veel bijdragen aan het wekken van interesse en nieuwsgierigheid voor deze radicale feministe en haar gedachtegoed, dat veel actuele debatten weerspiegelt.

Ernest London  (Vertaling Thom Holterman. De beschouwing is integraal te lezen op de site Bibliothèque Fahrenheit 451, zie Online.)

Alice Béja, Voltairine De Cleyre, Anarchisme, Féminismes et Amours libres, Éditions de l’Atelier, Paris, 2025, 288 blz., prijs 21 euro.