Hoe schikkingen de maatschappij onwetend houden (en wie daar baat bij heeft)

“Douwe Bob en ik zijn tot een gezamenlijke verklaring gekomen. We zetten daarmee samen een streep onder de afgelopen periode. We kiezen voor verbinding en verantwoordelijkheid”, tweette Dilan Yeşilgöz maandag. Dit soort valse “verbinding’ door zwijgen is het omgekeerde van “verantwoordelijkheid”. Dit laat zien hoe systemische problemen verdoezeld worden als zaken op deze manier worden geschikt.

Voor wat achtergrond: Yeşilgöz, en met haar een groot deel van de politiek, zijn al jaren bezig met het te pas en onpas beschuldigen van antisemitisme. Dit, vooral als er wordt gedemonstreerd vóór Palestina en tegen de genocide in Gaza.

Deze beschuldigingen hebben een het niveau van complottheorie absoluut bereikt. Over de afgelopen jaren hebben rechtse politici het beeld gevoed van een samenzwering van moslims en activisten. En veel linkse politici stonden erbij en keken ernaar.

Yeşilgöz heeft ook een lange geschiedenis van het demoniseren van haar tegenstanders, waaronder pro-Palestijnse activisten. De beschuldiging van antisemitisme om elke kritiek tegen Israël te smoren komt haar heel goed uit.

Maar op 29 juni zette Yeşilgöz een stap te ver, door muzikant Douwe Bob te beschuldigen van antisemitisme. Douwe Bob weigerde op te treden toen bleek dat het evenement werd gebruikt om zionisme te promoten, wat tegen de afspraken was.

Een stap te ver, om een aantal redenen. Allereerst is het “frame” in de laatste maanden verschoven. Het afschuiven van Israëlkritiek als “antisemitisme” wordt nu door het bredere publiek eerder herkent als een politieke truc.

Daarnaast is Douwe Bob een vermogende muzikant met een grote schare fans en een juridisch team achter zich, voor wie de goede naam van Douwe Bob een belangrijk product is. Het was daarmee wachten op een rechtszaak, die uiteindelijk ook werd aangekondigd.

En nu, na een aantal dagen (vermoedelijk gevuld met overleg tussen advocaten) is er een “gezamenlijke verklaring”, waarin Yeşilgöz excuses aanbiedt en Douwe Bob óók een deel van de schuld op zich neemt. Ook is haar originele tweet verwijderd.

Dit gebeurt veel vaker: de meeste juridische geschillen eindigen niet voor de rechter, maar in een schikking tussen partijen, waarin ze het conflict onderling oplossen. Dit is sneller en goedkoper dan een rechtszaak, en is minder onzeker.

Van de meeste schikkingen hoor je echter niets, omdat die vaak geheim worden gehouden. Partijen willen het geschil achter zich laten. Daarom is een geheimhoudingsverklaring soms onderdeel van een schikking, zodat het geschil wordt begraven.

Dit kan ook gebeuren in arbeidsovereenkomsten, waar het soms wordt gebruikt om te zorgen dat een medewerker na een schikking zwijgt over seksueel misbruik. En daaruit blijkt ook het grote probleem van de schikking: het verdoezelt misstanden.

Het is overigens heel begrijpelijk en goed dat individuele slachtoffers kiezen voor een oplossing die voor hen persoonlijk het verschil maakt. Slachtoffers van misstanden, waaronder seksueel geweld, hebben geen verplichting om een maatschappelijk goed te dienen.

Het betekent echter wel dat er een compleet verkeerd beeld bestaat van allerlei soorten misstanden in Nederland. Machtsmisbruik, seksueel misbruik, maar ook falende producten en lichamelijke verwondingen kunnen zo in de vergetelheid verdwijnen.

Zo ook in de Douwe Bob-zaak. We weten er nu wel van, maar er had dus een rechtszaak kunnen komen over de rechtmatigheid van de beschuldiging van antisemitisme bij Israëlkritiek, met het bijbehorende publieke debat. Dat wilde Yeşilgöz waarschijnlijk voorkomen.

Dit soort schikkingen zorgen er dus voor dat niet alle relevante feiten boven tafel komen. Dat gebeurt ook als bijvoorbeeld de overheid een schikking treft, zoals deze schikking in Dordrecht. Die kwam alleen aan het licht door een klokkenluider.

Of deze geheime schikking in Rotterdam, met een projectontwikkelaar die zich niet aan de regels hield en woningen bedoeld voor verhuur in de verkoop deed.

Of de geheime schikking tussen de NS en Jeff Hoogesteger, die de NS gefraudeerd had. En bedenk daarbij: dit zijn zaken die later alsnog bekend zijn geworden. Hoe veel schikkingen zijn er waar we nog steeds geen weet van hebben?

Dat betekent niet alleen dat de maatschappij een onvolledig beeld heeft van fraude en misstanden, maar het heeft ook veel impact op slachtoffers. Veel slachtoffers, in allerlei situaties, denken dat ze er alleen voor staan. Omdat andere slachtoffers een zwijgcontract hebben.

De schikkingscultuur betekent dat de meeste mensen een compleet gefingeerd beeld hebben bij hoe de maatschappij opereert. De reputatie van de besturende klasse wordt geheel vlak gestreken, ten koste van een realistisch begrip van hoe de samenleving écht werkt.

Dit alles heeft te maken met machtsdynamica, de manier waarop macht opereert. In het geval van een slachtoffer gaat het om machtsongelijkheid: met een som geld kan een slachtoffer het zwijgen worden opgelegd, en zo wordt kennis van het misstand in feite afgekocht.

Maar als het gaat om bedrijven onderling, of tussen de staat en een bedrijf, of tussen Yeşilgöz en Douwe Bob, gaat het om een andere dynamiek. Dan gaat het erom dat beide partijen er baat bij hebben dat een misstand niet in het openbaar komt.

Een bedrijf wil een goede reputatie, en de staat wil zich competent voordoen. Ook wil de staat geen lang, duur juridisch gevecht aangaan met een bedrijf, want ze willen de relaties goed houden. Zo hebben machtige partijen allemaal een baat bij geheimhouding.

Maar juist daarom heeft de maatschappij baat bij openheid: als een bedrijf iets slechts doet, verdienen ze een slechte reputatie. En als bedrijven constant regels overtreden, dan doet de staat blijkbaar niet genoeg om dat de fiksen. Dat soort kennis is noodzakelijk.

Door dit soort achterkamertjespolitiek en geheimhoudingsverklaringen tast de maatschappij grotendeels in het duister. En dat is dubbel lastig: niet alleen weten we bepaalde dingen niet, maar door die geheimhouding weten we niet eens dat we iets niet weten.

Dit is waarom het zo belangrijk en politiek is om open te zijn. Informatie delen over misstanden die je zelf meemaakt is een daad van verzet. Verzet tegen de autocratie van geheimhouding, en verzet tegen maatschappelijke onwetendheid.

Want nu komt Yeşilgöz er makkelijk mee weg. Excuses zouden het begin moeten zijn van een langer proces, waarmee we als maatschappij een streep zetten door onterechte beschuldigingen van antisemitisme (en hopelijk uiteindelijk de Nederlandse medeplichtigheid aan genocide).

Maar nu doet de hele Nederlandse journalistiek alsof de kous af is: Yeşilgöz heeft sorry gezegd, Douwe Bob heeft dat geaccepteerd. En waar het uiteindelijk over ging, politiek gemotiveerde beschuldigingen van jodenhaat, wordt vergeten. Verdoezeld.

Het is dus aan ons, als slachtoffers en aanschouwers van maatschappelijk onrecht, om te zorgen dat dit soort politici, bedrijven en organisaties geen scherm van maatschappelijke onwetendheid hebben om zich achter te verschuilen.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Twitter.)

Naschrift van de redactie: veel VVD-ers hebben hun tweets over Douwe Bob stiekem verwijderd, zonder excuses, zoals bijvoorbeeld Tweede Kamerlid Ulysse Ellian.