Grenskolonialisme

Een wereld zonder grenzen. Wie heeft er niet van gedroomd ? Met ‘Grenskolonialisme’ houdt Albina Fetahaj een mooi en overtuigend pleidooi voor zo’n wereld.

1 januari, 2025 5 min leestijd

Dit boek gaat in hoofdzaak over migratie en over ‘tot migrant gemaakte mensen’, want woorden doen er toe en een vrije keuze is migratie maar zeer zelden. Dit boek past volledig in een de-koloniaal verhaal dat de moderniteit laat beginnen in 1492 en alles wat sindsdien is gebeurd door dit kader laat bepalen. Deze boekbespreking is niet de plaats om enkele vragen te stellen bij dit verklaringsmodel. M.i. was dit kader zelfs niet nodig om de auteur haar terechte standpunten te laten uiteenzetten.

Vragen stellen bij grenzen en hun gewelddadig en totaal willekeurig karakter aan de kaak stellen. Fetahaj is er bijzonder goed in geslaagd.

Grenzen zijn er altijd om in te sluiten maar tegelijk ook uit te sluiten. Ze zijn zoveel meer dan lijnen op een kaart, ze houden een beleid in van dehumanisering en ontmenselijking. Mensen met een ‘goed’ paspoort zijn er helemaal niet bij stil, maar vraag het aan een Syriër of een Afghaan? Grenzen worden dan een existentiële kwestie. Grenzen zijn er om te ordenen en de mobiliteit van mensen te reguleren. Ze zijn de vertaling van een machtsrelatie. Mensen worden illegaal gemaakt door grenzen. Zonder grenzen zou er geen migratie zijn.

Er worden vandaag voortdurend nieuwe grenzen opgetrokken, of beter, grenzen worden selectiever gemaakt, langs de denkbeeldige lijnen ontstaan muren en prikkeldaad, maar zelfs als je aan de ‘goede’ kant terecht komt blijf je in een aparte categorie hangen. Grenzen, aldus citeert de auteur Balibar, hebben in feite geen enkele essentie, maar ze maken van ons allemaal die werken al dokter, als ambtenaar of als sociaal werker die de grenzen moeten respecteren wel grenswachters. Ze bepalen wie er bij hoort en wie niet.

Die vraag wordt nog steeds beantwoord langs raciale lijnen, zo betoogt Fetahaj. Oekraïners werden met open armen onthaald, ‘vluchtelingen’ uit het Midden-Oosten of Afrika daarentegen botsen op een muur van minachting en onbegrip. Soep en koekjes aan de ene kant, de stok aan de andere kant.

De auteur legt zeer mooi uit dat de slaven en vroeger en de migranten van vandaag nooit met lege handen aankomen. Ze komen met zichzelf, ze komen met hun menselijkheid, ze kunnen nooit beroofd worden van hun ‘zijn’. Migratie is uiteindelijk een daad van verzet. Grenzen kunnen mensen afremmen maar nooit tegen houden.

Een interessante benadering geldt ook voor de ‘mensensmokkelaars’, die eigenlijk migratiemakelaars zijn volgens Fetahaj. Afhankelijk van voor wie je werkt – denk aan mensen die joden met valse papieren hebben helpen vluchten – ben je een held of een crimineel.

In het laatste hoofdstuk legt de auteur ook kort uit dat alles uiteraard te maken heeft met de heersende ongelijkheid in de wereld. Mensen zouden geen behoefte hebben have en goed achter te laten mochten ze een decent leven voor zichzelf en hun kinderen kunnen opbouwen. En ja, dat is de schuld van het kolonialisme, maar dat is ook de schuld van een postkoloniale ‘ontwikkeling’ waar niet alleen het Noorden schuld aan heeft, wil ik er aan toevoegen. ‘Migranten reizen hun gestolen welvaart achterna’, aldus Fetahaj. ‘In een neoliberale wereldeconomie waar de onderontwikkeling van één deel van de wereld onlosmakelijk verbonden is met de overontwikkeling elders in de wereld, en er méér geld richting het Globale Noorden vloeit dan omgekeerd, is migratie de logische uitkomst.’

‘Een wereld zonder grenzen gaat dan ook niet louter om het wegdenken van de fysieke grenzen, maar om het herdenken van de hele wereld’.

Dit boek stelt meer vragen dan het antwoorden geeft, maar de vragen zijn zo goed en zo terecht dat ze voor de linkerzijde ook heel wat deuren kunnen openen op weg naar menswaardige oplossingen.

Zelf denk ik onvermijdelijk terug aan de hele mondialisering die nu door de aankomende handelsconflicten op haar eind loopt. Té weinig werd in die periode nagedacht over alle niet-handelsaspecten van een eengemaakte wereld. Er werd sociaal en cultureel erg veel bereikt, maar ook dat dreigt nu verloren te gaan. Té vaak werd mondialisering gelijk gesteld met kapitalisme, zonder dat er echt werd ingezet op vrij verkeer voor mensen. Het is een verloren kans.

Tenslotte, persoonlijk hou ik niet zo van verhalen over een alles bepalende ‘witheid’, omdat dit volkomen voorbij gaat aan de klasse- en genderverschillen en er nog zo veel andere aspecten komen kijken bij ‘grenzen’. ‘Witte’ vrouwen staan soms ook voor huizenhoge drempels en de zwarte kapitalist zal niet lang op zijn visum moeten wachten.

Dit is bijzaak. De auteur legt overtuigend uit dat alles wat werd gemaakt ook ‘ontmaakt’ en ‘hermaakt’ kan worden, of m.a.w. de wereld zoals hij is hoeft niet zo te zijn. We kunnen hem veranderen en hoeven nergens op te wachten om er mee te beginnen. Een revolutie vereist geen vooraf opgesteld stappenplan, en waar we uitkomen is van tevoren nooit gegarandeerd, aldus de auteur. Wat niet wegneemt dat een duidelijke strategie wel nuttig kan zijn, zo denk ik.

Alles bij elkaar is dit vooral een mooi boek, met frisse vragen en een paar zeer hoopgevende antwoorden. Lezen dus.