George Orwell En De Verschrikkingen Van De Politiek

Het korte essay van de sinoloog, Simon Leys, is misschien wel het beste werk gewijd aan de auteur van Animal Farm, maar je kunt het niet eenvoudig in een paar woorden samenvatten. De auteur tilt in dit essay het intellectuele en morele portret van George Orwell naar het niveau van een kunstwerk. Aldus werd over dit boek in Le Monde, ‘Hors Série’ juni 2023, geschreven. Het boek is onlangs uit het Frans in een Nederlandse vertaling, door Johny Lenaerts, bij Kelderuitgeverij (Utrecht) uitgekomen.

Verder is er over dit boek nog het volgende van de uitgever te lezen: 

Simon Leys is het pseudoniem van de Belgische schrijver, vertaler en eminent Chinakenner Pierre Ryckmans (1935-2014). Hij is vooral bekend door zijn twee boeken waarin hij als een van de eerste westerse intellectuelen de gruwelen van de Culturele Revolutie in China onder Mao Zedong beschreef. Les habits neufs du président Mao. Chronique de la Révolution culturelle verscheen in 1971, Ombres Chinoises in 1974.  

Les habits neufs werd bij verschijnen weggezet als een verzinsel en als CIA-propaganda. Het was de tijd waarin veel linkse intellectuelen in het China van Mao een lichtend voorbeeld zagen. In het Nederlands verscheen in 1976 de vertaling van Ombres Chinoises: Chinese schimmen, met een voorwoord van Rudy Kousbroek en een nawoord van Erik Zürcher. De vertaling van Les habits neufs du président Mao verscheen in 1978 als: De nieuwe kleren van voorzitter Mao. Kroniek van de Culturele Revolutie. Ook in Nederland leidden zijn boeken tot felle discussies tussen Rudy Kousbroek en Renate Rubinstein enerzijds en de fellow-travellers uit die tijd als Anja Meulenbelt en de antropoloog W.F. Wertheim anderzijds. Dat Mao’s Culturele Revolutie en Grote Sprong Voorwaarts massamoord en een grootschalige vernietiging van de Chinese cultuur inhielden werd pas jaren later in zijn volle omvang duidelijk.

Ryckmans had voor zijn politieke werk het pseudoniem Simon Leys aangenomen om te voorkomen dat hij China niet meer kon bezoeken. De naam Leys verwees naar een in 1922 verschenen roman van de Franse schrijver Victor Segalen waarin de hoofdpersoon René Leys precies denkt te weten wat er omgaat in  de Verboden Stad, het keizerlijk paleis in Peking. In het Franse blad Tel Quel onthulde de maoïstische sinologe Michelle Loi in 1975 echter bij een felle aanval op Leys en zijn boeken zijn ware identiteit. Hiermee  maakte ze het voor de sinoloog Ryckmans onmogelijk ooit nog China te bezoeken. Het verbaast dan ook niet dat Simon Leys in Orwell en de verschrikkingen van de politiek de stalinistische pogingen om Orwell na zijn dood in diskrediet te brengen uitmeet.

De stellingname van Orwell tegenover het stalinisme, het  autoritaire socialisme in Rusland vertoont sterke overeenkomsten met het standpunt van Leys over China. Toch beperkt Leys zich niet tot een bespreking van de anti-totalitaire opvattingen van Orwell. Hij geeft in kort bestek een helder overzicht van de ontwikkeling van Orwell als schrijver en van zijn politieke ontwikkeling. Daarbij maakt hij duidelijk dat Orwell geheel ten onrechte werd genegeerd door links en mede daardoor geannexeerd kon worden door rechts, terwijl hij zijn kritische beschouwingen in Animal Farm en 1984 nu juist als socialist schreef tegen de corrumpering van het socialisme en tegen het stalinisme, dat hij tijdens zijn deelname aan de Spaanse burgeroorlog had ervaren en beschreven in Homage to Catalonia. 

Leys geeft ook de persoonlijke ontwikkeling van Orwell aan, waarbij hij de invloed van zijn milieu nauwkeurig beschrijft en verklaart hoe begrijpelijk het was dat hij na zijn opleiding in Eton aanvankelijk koos voor een carrière in het Britse koloniale apparaat, hoewel hij daar al snel partij koos voor degenen die werden onderdrukt en uitgebuit en hoe wanhopig hij ondanks zijn afkomst uit de middenklasse probeerde deel uit te maken van dat deel van de bevolking. Orwell wilde toen al koste wat het kost schrijver worden, hoewel hij later erkende dat dit hem tijdens zijn Brits-koloniale jaren moeizaam afging – hij wist niet hoe hij moest schrijven en niet wat hij moest schrijven. Leys geeft aan hoe dit veranderde toen hij in 1936 een reportage maakte over de sociale ellende van de mijnwerkers in Noord-Engeland. Door deze ervaring werd hij niet alleen een overtuigd socialist maar ontwikkelde hij ook een geheel eigen stijl, die zijn weerslag kreeg in The Road to Wigan Pier en een vervolg in Homage to Catalonia.

De keus die Orwell maakte om altijd aan de kant van de onderdrukten te staan komt overeen met die van Simone Weil, een filosofe die Leys bewonderde.

Simon Leys, Orwell en de verschrikkingen van de politiek, vertaling uit de Frans, Johny Lenaerts, Kelderuitgeverij,Utrecht, 2024, 87 blz., prijs 15 euro.

[ThH]