Anarchisme En Kunstmatige Intelligentie En Meer – espero nr. 11

Met gemengde gevoelens luidt de redactie van espero het elfde nummer van het halfjaarlijkse libertaire internet-tijdschrift in. Immers, hoe verscheurd ziet deze wereld eruit (zie voor dit nummer Online). Crises alom – oorlogen in Gaza, Oekraïne, Soedan; reactionaire krachten en autoritaire regimes in opkomst; groeiende sociale ongelijkheid; de klimaatcatastrofe. Geen wonder dat mensen boos, wanhopig en berustend worden. Maar deze gevoelens zijn gevaarlijk: ze openen de deur voor reactionaire krachten, voor sociaal en politiek cynisme – en uiteindelijk voor fascisme. Daarom vooruit.

Zo is er geen gebrek aan kritische analyses die de oorzaken van deze crises vanuit een libertair perspectief benaderen.Wat nu evenwel nodig is, zijn praktische alternatieven die aantonen dat een leven zonder overheersing geen verafgelegen ideaal is, maar een geleefde realiteit kan zijn. De redactie wijst daarvoor onder meer op de ‘geleefde anarchie’ beschreven door de Spaanse libertaire psycholoog Tomás Ibánez in zijn gast-essay in espero over het legendarischeinternationale anarchistische treffen in Venetië 1984. Verder wordt het thema ‘kunstmatige intelligentie’ door een keur van auteurs op de schop genomen. Daarnaast vindt men een aantal andere artikelen, stuk voor stuk in het espero-redactioneel samengevat. Ik vertaalde dat redactioneel (zie hieronder), zodat kennis kan worden gemaakt met dit unieke anarchistische web-tijdschrift. [ThH]

Kunstmatige intelligentie?

Aan het redactioneel ontleen ik verder het volgende. ‘Dit nummer richt zich op de relatie tussen anarchisme en kunstmatige intelligentie – een onderwerp dat existentiële vragen oproept voor de mensheid in het licht van de snelle technologische ontwikkeling en de maatschappelijke impact ervan. In zijn bijdrage onderzoekt Jochen Schmück de onderlinge relatie tussen natuurlijke en kunstmatige intelligentie. Hij laat zien dat anarchistische principes zoals decentralisatie, zelforganisatie en collectieve besluitvorming kritisch AI-onderzoek kunnen helpen om een libertair tegenmodel te ontwikkelen voor de AI van de Tech-oligarchen – een tegenmodel waarin collectieve menselijke intelligentie en de AI van machines zonder dominantie samenwerken en elkaar wederzijds verrijken.’

‘Catherine Malabou, een van de meest prominente stemmen in de hedendaagse filosofie, maakt onderscheid tussen twee scenario’s van controleverlies door AI: dystopische machinedominantie en een emancipatorische visie – de vrijwillige afstand van individualistische macht ten gunste van een symbiotische relatie tussen mens en machine. Deze verbinding is bedoeld om traditionele machtsstructuren te overwinnen en, door middel van plasticiteit, een samenleving mogelijk te maken die verder gaat dan hiërarchie en overheersing. Malabou ontwikkelt een nieuw begrip van ontologisch anarchisme dat technologie niet verwerpt, maar accepteert als een disruptief potentieel. Dit anarchisme verwerpt vaste waarheden – het ontvouwt zich in een open denken voorbij vaste ideologische richtlijnen.’

‘De Amerikaanse AI-onderzoeker William Agnew ontwikkelt een radicale AI-ethiek die anarchistische principes combineert met moderne AI-technologie. Het doel is om hiërarchische structuren te ontmantelen en de controle te decentraliseren. AI-ethiek, zo betoogt hij, moet de speerpunt worden van maatschappelijke zelfbeschikking – niet een vijgenblad voor de tech-elite. De Techno-Anarchisten gaan nog verder in een meer expliciet anarchistische richting: zij pleiten voor het hacken van kunstmatige intelligentie om deze te gebruiken als open-source AI voor zelforganisatie, commons, samenwerking en duurzaam leven. De bijdragen aan deze special laten zien dat er, in de schaduw van techbedrijven, een nieuw anarchisme ontstaat dat ernaar streeft AI-technologie te bevrijden van haar kapitalistische ketenen en de machthebbers de controle over algoritmes te ontnemen, zodat deze weer in handen van de maatschappij komt.’

Andere thema’s

Andere bijdragen behandelen andere thema’s. ‘Fredrik Fuß analyseert de relatie tussen anarchisme en jodendom, met name in zijn aanpak van antisemitisme en zionisme. Hij laat zien hoe idealen en afgronden zelfs progressieve bewegingen doordringen. De vraag waarom samenlevingen vatbaar blijven voor autoritaire verleidingen is relevanter dan ooit. David Bernardini behandelt precies deze vraag en onderzoekt de libertaire analyses van fascisme door Rudolf Rocker en Gerhard Wartenberg. Hun analyses bieden inzicht in de mechanismen van populisme en radicalisering tijdens de Weimarrepubliek.’

‘De bijdrage van Olaf Briese neemt ons mee terug naar de 19e eeuw – een tijdperk waarin vooruitstrevende geesten in de Rijnlandse pers reageerden op ’sociale kwesties’ en daarmee de anarchie ontdekten. Briese belicht de invloed van Pierre-Joseph Proudhon op het liberaal-socialistische milieu in Duitsland, met name via de Trier’sche Zeitung, het eerste socialistische dagblad dat het ‘libertair socialisme’ populariseerde. Hij laat zien hoe deze krant, in tegenstelling tot latere marxistische laster, een pluralistisch forum bood voor ideeën zoals mutualisme, zelforganisatie en ruilbanken – concepten voor een radicale reorganisatie die verder gaat dan staatspaternalisme.’

‘In een tijd waarin het vertrouwen in de representatieve democratie afneemt en autocratische systemen aan kracht winnen, presenteert Siegbert Wolf een libertair alternatief model met het concept van ‘demarchy’. Dit model is gebaseerd op de Australische filosoof John Burnheim en schetst een samenleving zonder gecentraliseerd staatsbestuur. Beslissingen worden genomen door commissies waarvan de leden door loting worden gekozen en degenen vertegenwoordigen die door deze beslissingen worden beïnvloed. Burnheims model is een gedurfde blauwdruk voor zelforganisatie en maatschappelijke participatie.’

‘Geconfronteerd met wereldwijde crises rijst de vraag: is er een uitweg? De Zwitserse auteur P. M. (pseudoniem voor Hans Widmer), bekend om zijn anarchistische utopie bolo’bolo, behandelt deze vraag in een literaire bijdrage – een denkbeeldig ‘sociaaltherapeutisch consult’ waarin hij een tienjarenplan voor de transformatie van onze planeet schetst.Zijn boodschap: Alleen een breuk met het ruilprincipe en een cultuur van solidariteit gebaseerd op geven en nemen, zal ons voortbestaan op de lange termijn verzekeren.’

Ter afsluiting van dit nummer treft men nog aan de rubriek Boekbesprekingen waarin onder meer ter sprake komen onderwerpen als ‘het emanciperende potentieel van alternatieve politieke en ecologische benaderingen’ en ‘de oproep aan de anarchistische wereld om tot een consistente en historisch reflecterende strijd tegen antisemitisme te komen’.

Het espero-redactiecollectief (Vertaling Thom Holterman)

espero nr. 11, juli 2025; Duitstalig libertair internet-tijdschrift; gratis te downloaden, klik hier.