De Hardwerkende Nederlander: een nazi-frame
woensdag 6 augustus 2025
Vroeger hadden de nazi’s het over de Volksgemeenschap, nauwkeuriger: de Nationale Volksgemeenschap. Daar deden ze het allemaal voor: de gelijkschakeling van de cultuur, het vertrappen van alles wat dissident en queer was, de terreur tegen de arbeidersbeweging, de Jodenvervolging en de Holocaust, de massamoorden op Sinti en Roma, de verovering van ‘Lebensraum’, de moorddadige roofoorlogen waarmee Wereldoorlog II een feit werd en ga zo maar door. Alles om de Nationale Volksgemeenschap ruim baan te geven.
In die Volksgemeenschap had iedereen zijn of haar – maar niet hun! – plek – mits Arisch, gezagsgetrouw, loyaal aan Führer en Vaderland, hardwerkend – ook toen al… – en natuurlijk levend (of minstens strevend naar leven) in keurige hetero-kerngezinnen waar de man de kost verdiende en het Vaderland ‘verdedigde’, terwijl de vrouw de kinderen opvoedde tot komende generaties loyale en bruikbare leden van de Volksgemeenschap. Wie er geen plek had in die Volksgemeenschap? Dat maakten arrestaties en beroepsfolteraars, Einsätsgruppen en vernietigingskampen wel duidelijk.
Welnu, vandaag de dag is er in Nederland een soortgelijk codewoord bedacht, waaraan het hele fascistische verhaal wordt opgehangen. Waar nazi’s verwezen naar de Volksgemeenschap, daar verwijzen huidige fascisten naar de Hardwerkende Nederlander. Niet meer naar een gemeenschap want we zijn keurig geïndividualiseerd tegenwoordig. Maar de lading is verontrustend verwant aan de eerdere versie. Dat de VVD deze uitdrukking zo graag en frequent bezigt, is griezelig. Net als de lading van de uitdrukking zelf.
Nederlander
Even decoderen dan maar. De Hardwerkende Nederlander waar het allemaal om draait is boven alles een Nederlander. Voor niet-Nederlanders zet de VVD zich liever niet in. De Natie bovenaan, dus. Pech voor zowel straatarme arbeidsmigranten als de veel rijkere variant van arbeidsmigranten die expats genoemd worden. Ze worden gebruikt, ze worden geduld voor zover het uitkomt, ze worden vertrapt als ze niet meer in het VVD-plaatje passen. Over mensen die uit nood – angst voor oorlog en vervolging, van huid en haard verdreven door als natuurramp vermomde klimaatverschrikkingen – hoeven we het al helemaal niet te hebben. Die mensen zijn wat de VVD betreft niet welkom.
De Nederlander van de VVD is niet zomaar Nederlander maar witte, ‘autochtone’ Nederlander. Nee, de VVD verwijst niet expliciet naar huidskleur. De VVD zegt wel dat mensen die hier wonen zich ónze ‘waarden’ eigen dienen te maken en hier anders niets te zoeken hebben. Daaraan ligt impliciet het idee ten grondslag, dat er een oorspronkelijk ‘ons’ is, met eigen onveranderlijke ‘waarden en normen’. Wie al vanouds Nederlander is, kent die waarden en normen automatisch, zo is het idee. Wie echter Nederlander wil worden, met donkere huidskleur en bijvoorbeeld moslim, kan dat alleen maar doen op voorwaarde van erkenning en aanpassing aan dat vermeende Nederlandse waardenstelsel. Wie hier geboren is als Nederlander uit Nederlandse ouders en grootouders, krijgt die eis niet voorgeschoteld. Die hoeft de vermeende Nederlandse waarden niet te onderschrijven, kennelijk omdat die daar bij geboorte al automatisch drager van is of dat via opvoeding in de juiste Nederlandse gezinnen wel wordt. Zo is er dus een onderscheid gecreëerd tussen oorspronkelijke Nederlander en import-Nederlander, tussen onvoorwaardelijk en voorwaardelijk Nederlanderschap. En het toeval wil dat die onvoorwaardelijke nederlanders vrijwel allemaal wit zijn, en die voorwaardelijke import-Nederlanders heel vaak niet. Zo wordt segregatie wegens huidskleur verpakt in gegoochel met Nederlanderschap.
En dit werkt door. Wie niet wit is, wie bijvoorbeeld eerder naar een moskee dan naar een kerk gaat, is weliswaar mogelijk Nederlander , maar dan wel Nederlander met een migratie-achtergrond. En die zien er dus net zo uit als niet-Nederlanders, of het nu arbeidsmigranten zijn of vluchtelingen. En waar niet-Nederlanders eigenlijk niet thuis horen in de utopie die de VVD voor de Hardwerkende Nederlander wil inrichten, zijn Nederlanders die er volgens deze enge logica uitzien als niet-Nederlanders, een stuk minder veilig en vrij dan de Nederlanders die er volgens deze enge logica wel als Nederlanders uitzien: witte Nederlandstalige mensen, potentiële kerkgangers, geen potentiële moskeebezoekers. Zo werkt de racistische logica die via de term ´Hardwerkende Nederlander’ wordt vormgegeven.
Hardwerkend
Dan hebben we dat andere deel van de kreet Hardwerkende Nederlander. Daar zien we meteen een enorme dubbelzinnigheid. Enerzijds worden de worden systematisch aan elkaar geplakt: Hardwerkende Nederlander. Herhaal dat vaak genoeg, en het beeld blijft hangen dat Nederlanderschap en Hard Werken bij elkaar horen. De Nederlander – en dan vooral de witte potentieel kerkbezoekende Nederlandstalige ‘echte’ Nederlander – werkt, en nog hard ook. Dat is de deugd die bij het Nederlanderschap hoort, als we Yezilgöz en haar nationalistische racistenclub mogen geloven.
Maar tegelijk: het blijven wel twee woorden! ‘Nederlander’ en ‘hardwerkende’. Dat opent de mogelijkheid dat er zowel hardwerkende niet-Nederlanders kunnen bestaan als ook niet-hardwerkende Nederlanders. Je hebt dus categorieën van hardwerkenden die er toch niet bij horen hoe hard ze ook werken. En je hebt categorieën Nederlanders die er toch niet echt bij horen omdat ze juist niet hard werken. Wat dat ook mag betekenen, dat harde werken, want allerlei hard werk blijkt niet Hard Werk volgens het VVD-frame te zijn. Het hele begrip ‘Hardwerkende Nederlander’ blijkt zich gaandeweg uitstekend te lenen voor een indeling van groepen en categorieën, van insluiting en vooral ook uitsluiting. Het is een handvat van fascistische politiek.
Eerst: de hardwerkende niet-Nederlander. Die hoort er dus niet bij, wat de VVD betreft. Die kan dus geen aanspraak maken op dezelfde rechten die bij het Nederlanderschap horen. Tegelijk: de VVD-utopie kan ook niet zonder deze mensen. Wie moet er anders het werk in de schoonmaak, de slachthuizen – de VVD-ers willen wel biefstuk! – en de horeca doen? Toch niet de brallende ballenzoontjes van VVD-politici en hun villabewonende sponsors? De VVD als ondernemersbelangenclub wil arbeidsmigranten, in de wetenschap dat die keihard werken – omdat ze wel moeten om het hoofd boven water te houden en aan dakloosheid en deportatie te ontkomen. De VVD wil alleen niet dat deze arbeidsmigranten zich gaan gedragen als gelijkberechtigde collega’s, als werkende mensen die samen met andere werkende mensen ongeacht herkomst, kleur, godsdienst, gender en seksualiteit een vuist kunnen maken tegen precies die villabewonende kapitaalbezitters waar de VVD zich zo voor in zet. Dus worden deze hardwerkende mensen weggezet. Dus horen ze nadrukkelijk niet bij de volksgemeenschap van Hardwerkende Nederlanders. Wel zo makkelijk als de DT &V – de deportatie-arm van de Immigratie- en Naturalisatiedienst IND – verder uitgebouwd wordt tot een heuse ICE.
Onzinnig en antihumaan
Dan: de niet-hardwerkende Nederlanders. Dat zijn mensen waar de VVD het dus niet voor doet, Deze mensen zijn geen draagvlak van de VVD, maar doelwit van VVD-uitsluitingsbeleid. Buitensluiten, afstraffen, op inkomensachterstand zetten: dat wordt allemaal bepleit om deze mensen maar tot Hardwerkende Nederlanders om te vormen, om ze maar de loonarbeid in te duwen. Vandaar de keer op keer herhaalde voorstellen om de groei van uitkeringen los te koppelen van de groei van de lonen. ‘Werk moet lonen’, heet het dan, en als je het mensen te makkelijk maakt om zonder loonarbeid een inkomen te krijgen waar je redelijk van kunt leven, dan verricht er straks niemand nog loonarbeid. Zoiets.
Nu zou de maatschappij er helemaal niet slechter van worden als tachtig procent van de momenteel verrichte loonarbeid gewoon niet zou worden verricht. Loonarbeid verheffen tot norm voor wat waardevolle activiteit is, is onzinnig. Maar de eigenaren van bedrijven waarvoor zoveel mensen in loondienst werken, zien dat natuurlijk anders. Die voor hun verrichte loonarbeid is immers basis van hun winst. Laten precies die eigenaren van bedrijven nu tot de hoofdsponsors van de VVD behoren. Je krijgt het niet bedacht hè?
Er zijn meer wonderlijkheden hier. ‘Hardwerkend’ wordt hier gelijkgesteld als ‘betaalde arbeid verrichtend’. Onbetaalde arbeid bestaat helemaal niet in het verhaal – terwijl de samenleving daar in hoge mate op draait. Werk is bij de VVD betaald werk, wie geen betaald werk doet werkt niet. Een onzinnig en antihumaan frame is het.
Huishoudelijke activiteit is hard werken. Voor alleenstaande mensen in loondienst komt dat naast de verrichte loonarbeid. Voor mensen met een partner die geen of minder loonarbeid verricht is de huishoudelijke arbeid het – onbetaalde – werk dat die verricht. Laat niemand beweren dat de mensen – vanwege de patriarchale verdeling van genderrollen vooral vrouwen – die huishoudelijke arbeid verrichten, waaronder veelal ook het verzorgen van kinderen – niet hard werken. Maar ze horen niet bij de Hardwerkende Nederlander van het VVD-frame. Net zo min als al die mensen met een uitkering, die echt ook nu en dan moeten koken, stofzuigen, de was doen of regelen, boodschappen doen van geld dat ze amper hebben, en noem maar op. Al die mensen moeten wat de VVD betreft onder druk gezet worden om Hardwerkende Nederlander te worden, en ook nog eens via loondienst bij te dragen aan verdere kapitaalsvermeerdering van die villabewonende bedrijfseigenaren van de modale VVD-donateur.
En waar veel te veel mensen veel te weinig bij stil staan: voor veel langdurig en/of chronisch zieke mensen is het leven zelf voortdurend keihard werken. Heb je Long Covid of ME? Of ken je zo iemand in je netwerk? Ik wel. Dan kan je dag er zo uit zien: ‘Opstaan! Hoe doe ik dat? Hoe mobiliseer ik de energie? Hoe zorg ik dat ik op tijd wakker wordt? Wekker zetten, aan denken! Medicatie, niet vergeten, zodat ik tenminste slaap! Ha, het is gelukt, ik ben redelijk op tijd op. Nu dan ontbijt. Niet vergeten, goed eten. Zorgen dat ik de goede dingen in huis heb. Dat klaar maken. Dat opeten, op een min of meer vaste tijd anders wordt de hele dag weer een chaos. Mooi. Dat is ook weer gelukt.’ Stap voor stap, activiteit voor activiteit – maar niet te veel want de energie is er niet, en van forceren krijg je vaak hele nare terugslagen. Mensen met een burn-out – ja, been there – weten ook hoe is is om van alles te moeten en ene tijd lang vrijwel niks te kunnen – terwijl sommige dingen toch echt gedaan dienen te worden. Wat is dit allemaal anders dan kei- en keihard werken? Gewoon om je dagelijkse leven enigszins op orde te houden? Fysieke activiteiten, waaronder activiteiten die heel zwaar vallen, en allemaal volgens planning die mentale activiteit vergt. Vaak in je dooie eentje. Ga er maar aanstaan, mevrouw Yesilgöz met je hatelijke grijns.
Dan heb je neurodivergente mensen – autisten, mensen met ADHD, mensen met allebei en met nog weer andere eigenschappen. Heel uiteenlopende mensen. Voor velen van hen bestaat het leven uit voortdurend decoderen en analyseren: wat bedoelen die neurotypische ‘normale’ (brrr) mensen nu weer met hun ondoorgrondelijke verwarrende communicatie? Voor velen van hen – van ons, ik ben autist – bestaat het leven uit omgaan met prikkels die door anderen niet eens bewust worden opgemerkt: geluiden, onverwachte lichteffecten, interacties met mensen, ‘drukte’. Daar in navigeren zonder compleet door te draaien is voor veel mensen een dagtaak. Dan ook nog je huishouden op orde krijgen, met een hoofd dat van binnenuit zelf ook weer prikkels verwekt die alle kanten op kunnen behalve nu juist de kant van datgene wat je je probeert te doen.
Wat er voor mensen die dit niet ervaren uit kan zien als een gezapig leventje van iemand die arbeidsongeschikt is verklaard, of als bijstandsgerechtigde met erkende arbeidshandicap niet hoeft te solliciteren, is in werkelijkheid een voortdurende reeks van activiteiten om de chaos enigszins het hoofd te bieden of althans te bezweren – en ja, dat kan hard werken zijn. Maar hey, vertel nog eens een keer dat mensen als ik door ‘prikkels’ tot hardwerkende Nederlander moeten worden omgetoverd – via loonarbeid waarvan ze ogenblikkelijk (weer) een burn-out zouden krijgen. Been there, done that. Zelfs bij mijn uitkeringsinstantie realiseerde men zich uiteindelijk dat dit geen zinnig streven was, vooral omdat een steeds terugkerende ziekmelding plus uitzichtloze re-integratietrajecten geld kosten dat ze zich daar ook liever besparen
En is hard werken nu écht het criterium is voor een goed inkomen? Dan zouden heel veel neurodivergente mensen, heel veel mensen met chronische ziektes, heel veel mensen die onbetaald huishoudelijk werk verdienen en trouwens ook heel veel mensen die tegen betaling schoonmaak- of horecawerk verrichten het veelvoud ontvangen van de inkomens van topmanagers en kapitaalkrachtige villabewoners die allerlei werk ook nog kunnen uitbesteden aan hun huishoudelijk personeel.
Maar hard werk is natuurlijk helemaal niet het criterium waarmee je een Hardwerkende Nederlander wordt. Werken voor een baas is het criterium, zodat je die baas rijker maakt. Of hard werken voor een instantie waar de VVD-maatschappij baat bij heeft, onderwijs en desnoods zorg (ook villabewoners kunnen ziek worden, en ziek personeel is ook onhandig), maar natuurlijk veel liever politie. Of: werken als eigen baas. Of: het als ondernemer aan het werk zetten van anderen die dan voor jou werken. Dan steel je dus de opbrengst van dat harde werk van anderen om je daarmee de status van hardwerkende Nederlander te kunnen aanmeten. Diefstal kan je dus tot Hardwerkende Nederlander maken, als de diefstal maar via ondernemerschap plaats vindt. En als ondernemer hoor je erbij in de VVD-utopie – een utopie waar geld de normen stelt en de natie de hoogste waarde is. De natie dienen, het kapitaal vermeerderen, dat is de Heilige Twee-eenheid van de VVD. En daarvoor gaan ze bij die VVD dus over lijken.
Huiveringwekkend
De implicaties van dat begrip De Hardwerkende Nederlander zijn huiveringwekkend. Voor de niet-Nederlander om te beginnen: die kan op basis van het frame van rechten en vrijheden worden beroofd, onder druk worden gezet om zich aan te passen en zich zo ‘Nederlands’ mogelijk te gedragen, worden buitengesloten, opgesloten en gedeporteerd. De Nederlander van niet-Nederlandse herkomst kan via dit frame permanent onder druk worden gezet en in de gaten gehouden als zijnde iemand die verdacht veel die op niet-Nederlanders lijkt en dus eigenlijk toch niet helemaal Nederlander is. Intussen staan hele veel van deze mensen onder extra druk om via Hard Werken tenminste zoveel mogelijk aan de andere poot van het frame te voldoen. Zo werkt het frame van de Hardwerkende Nederlander: als handvat voor extra uitbuiting voor wie buiten het frame valt.
Degenen die niet Hard Werken volgens de criteria van het frame, wacht ook ellende. Armoede, want Werk Moet Lonen. Druk om toch maar loonarbeid te accepteren, ook al word je daar doodongelukkig van en gaat je gezondheid er aan kapot. Maar er is meer. Bezien vanuit het begrip Hardwerkende Nederlander als norm, zijn mensen die wegens fysieke of mentale beperking geen betaalde arbeid kunnen verrichten, mensen die ziek zijn en daarom niet naar hun baan kunnen, mensen op een leeftijd die ‘productieve arbeid’ niet langer realistisch maakt eigenlijk ballast, een kostenpost. Daar kun je dus, als Hardwerkende Nederlander-fanaat, op bezuinigen, want zulke mensen voegen toch niets toe.
En als een een pandemie door het land raast, waarom zou je deze mensen dan proberen te beschermen? Laat ze toch rustig doodgaan, al die bejaarden, mensen met ‘onderliggend lijden’, al die mensen die al ziek zijn, niet veel bijdragen aan de groeicijfers, de jaaropbrengst en de winsten, maar wel bakken vol geld kosten met hun doktersbezoek, medicijngebruik en ander zorgbeslag. Laat corona het opruimwerk maar doen. Dat was een onuitgesproken houding in de jaren toen de pandemie op haar dieptepunt was. Wie denkt dat die houding intussen weer is verdwenen, begrijpt niet in welke griezelige richting het frame van de Hardwerkende Nederlander wijst. Zoek maar eens op: Aktion T4 in nazi-Duitsland, het beleid waarmee de nazi’s vele tienduizenden mensen die in psychiatrische inrichtingen en dergelijke leefden, lieten vermoorden. Dat betrof mensen met een mentale beperking. Maar de logica was soortgelijk: mensen die geen ‘nut’ hebben voor de Volksgemeenschap werden opgeruimd. Vermoord dus, veelal door middel van gifgas. Wat toen Volksgemeenschap heette, dat zijn dus nu de Hardwerkende Nederlanders.
Niet dat mensen die voluit tot die heilig verklaarde categorie behoren, zelf veilig zijn. Niet alleen kunnen ze zelf ziek worden, en oud, en niet meer Hardwerkend – en dus beroofd van de bescherming die dat etiket biedt. Er is ook iets met dat Harde Werken zelf. Het frame doet alsof het verrichten van loonarbeid of het uitoefenen van ondernemerschap mensen verheft tot Hardwerkend. Iedereen die loonarbeid (heeft) verricht of wel eens met ondernemingen te maken heeft, weet dat dit onzin is. Mensen in loondienst lopen er maar al te vaak de kantjes van af. Geef ze – gezien de lage betaling en de onzinnigheid van veel werk zelf – maar eens ongelijk! Verstandige werkers in bedrijven waar onzin wordt gedaan of troep wordt vervaardigd, werken zo min mogelijk voor een zo hoog mogelijk loon. De baas plukt jou? Pluk de baas terug! Dat voldoen natuurlijk helemaal niet aan die norm van de Hardwerkende Nederlander. Wat daar nog veel minder aan voldoet is: staken! Samen opkomen voor lonen, meer vrije tijd, betere arbeidsvoorwaarden. Al dat strijden voor een beter arbeidsbestaan staat natuurlijk haaks op dat Hard-Werken-als-norm.
De utopie van de Hardwerkende Nederlander is dus de vijand van een solidaire strijd van werkende mensen voor een beter leven. Wie staakt – en ook wie minder hard wil werken voor hetzelfde loon, of een hoger loon wil voor hetzelfde werk – haalt precies dat Harde Werken van de troon waar de VVD het juist op wil hebben. Arbeiders die samen strijden tegen bazen, dat doorbreekt ook de nationale idylle van een eensgezind Volk dat voortdurend hard aan het werk is in het Nationaal Belang. Om dat ideaal van de Hardwerkende Nederlanders hoog te houden, is dus repressie nodig. Vakbonden worden geduld, zolang bestuurders de strijdlust van leden tenminste beteugelen. Stakingsrecht? De VVD perkt het maar wat graag in, zolang het niet lukt om het helemaal af te schaffen. En hoe vaak horen we juist VVD-ers niet klagen over ‘misbruik’ van het demonstratierecht? Ondernemers, kn klantgen van ondernemers en personeel van ondernemers hebben er last van, dus moet het maar weg, die demonstratievrijheid. Het past in hetzelfde repressieve plaatje.
Ook hier drukt het frame van de Hardwerkende Nederlander een ambitie uit die bij verwezenlijking elke ruimte voor werkelijke vrijheid, solidaiteit op basis van gelijkwaardigheid dreigt te verpletteren. Racisme, de natie als hoogste waarde, kapitaalvermeerdering als regel, verrijking ten koste van anderen als norm, het vertrappen van arbeidsrechten, het weg werken van alles wat in de weg staat en iedereen die niet productief genoeg is: de strekking is duidelijk voor wie oplet. Jazeker, ‘De Hardwerkende Nederlander’ is een nazi-frame.
Peter Storm
Reacties (0)
Voeg nieuwe reactie toe
Wij tolereren geen: racisme, seksisme, transfobie, antisemitisme, ableisme enz.