De geopolitiek van olie in de Caraïben

(Foto: Aruba, door Spencer Thomas, Flickr CC BY 2.0)

In de hoop Venezuela, het olierijke land dat het Caraïbisch gebied ooit voorzag van betaalbare olie, buitenspel te zetten, werkt de Trump-regering aan het positioneren van andere olierijke landen als de primaire energieleveranciers van de regio. Functionarissen van de VS-regering richten zich daarbij vooral op Guyana en Suriname, twee olierijke landen waarvan ze hopen dat ze omarmd zullen worden door de leiders in de regio als alternatieven voor Venezuela.

“Het feit dat hun eigen landen, Guyana en Suriname, nu in staat zijn om Venezuela te overtreffen qua olieproductie en om samen te werken met hun buren in de regio is een enorme kans voor het Caraïbisch gebied”, zei de speciale gezant van de VS voor Latijns-Amerika Mauricio Claver-Carone tijdens een persbriefing op 25 maart.

In de afgelopen twintig jaar was de Verenigde Staten verwikkeld in een grote rivaliteit met Venezuela om invloed in de Caraïben. De rivaliteit tussen de VS en Venezuela draaide om olie, een fossiele brandstof die veel Caraïbische landen importeren om in hun energiebehoefte te voorzien.

Aan het begin van de 21e eeuw maakte Venezuela gebruik van zijn enorme oliereserves om een belangrijke olieleverancier voor het gebied te worden. Onder het ‘Petrocaribe‘-programma deelde Venezuela zijn olierijkdom door Caraïbische landen tegen lage tarieven van olie te voorzien.

Veel Caraïbische landen waren enthousiast over Petrocaribe. Het Venezolaanse programma stelde hen niet alleen in staat om in hun energiebehoeften te voorzien, maar het gaf hen ook de mogelijkheid om hun economieën te ontwikkelen op een onafhankelijkere manier van de VS, die lange tijd de dominante macht in de regio was.

Jarenlang slaagde de VS er niet in om alternatieven te bieden voor Petrocaribe. Terwijl Venezuela zich ontpopte als een krachtig tegenwicht voor de macht van de VS in het Caraïbisch gebied, werden functionarissen in Washington geconfronteerd met het feit dat voorheen afhankelijke landen zich zouden losmaken uit de machtsgreep van de VS.

Omdat de invloed van de VS afnam, ontwikkelde het uiteindelijk een eigen energieprogramma. In 2014 introduceerde de regering-Obama het ‘Caribbean Energy Security Initiative’, dat Caraïbische landen technische hulp, financiering voor energieprojecten en politieke steun voor regionale energieplanning bood.

VS-functionarissen presenteerden het initiatief als een manier om schone energie naar de Caraïben te brengen. Het programma, zo zeiden ze, zou de Caraïbische landen in staat stellen om af te stappen van fossiele brandstoffen en hun afhankelijkheid van olie-importen te verminderen.

“Jullie, de landen van het Caraïbisch gebied, hebben een kans op een energievoorziening die veerkrachtiger, duurzamer, schoner en betaalbaarder is dan jullie ooit hebben gehad”, zei Joe Biden tegen de Caraïbische leiders in 2015, toen hij vicepresident was in de regering-Obama.

In plaats van echt milieuvriendelijke alternatieven voor Petrocaribe te omarmen, speelden de VS-functionarissen echter stilletjes een geopolitiek spel over olie. In de overtuiging dat de VS Venezuela kon overtreffen wat fossiele brandstoffen betreft, ging het op zoek naar manieren om regionale dominantie met betrekking tot olie en aardgas te bereiken.

Eén tactiek was het promoten van de export van fossiele brandstoffen uit de VS naar het Caraïbisch gebied. “We hebben in de Verenigde Staten meer olie- en gasplatforms draaien dan in de rest van de wereld samen”, pochte Biden in 2015, toen hij het ‘Caribbean Energy Security Initiative’ promootte.

Een andere tactiek focuste op het vinden van nieuwe bronnen van fossiele brandstoffen in de Caraïben zelf. Verschillende VS-functionarissen koesterden hoge verwachtingen van Guyana, een Zuid-Amerikaans land met grote offshore-olievoorraden. In 2015 kondigde het energiebedrijf ExxonMobil belangrijke vondsten aan, waardoor de verwachting werd gewekt dat het land een van de grootste olieleveranciers van de regio zou worden.

Terwijl VS-functionarissen zochten naar andere bronnen voor fossiele brandstoffen, probeerden ze ook een einde te maken aan elke invloed van Venezuela. In overeenstemming met de lange geschiedenis van VS-staatsgrepen en interventies in Latijns-Amerika, probeerde Washington de Venezolaanse regering ten val te brengen.

De eerste Trump-regering zette enkele van de meest gedurfde stappen, die neerkwamen op het openlijk streven naar regimeverandering. Van 2017 tot 2019 legde ze zware sancties op aan de Venezolaanse financiële sector en de olie-industrie om de val van de regering te faciliteren. Hoewel de Venezolaanse regering deze economische aanvallen -die voortgezet werden onder de regering Biden- doorstond, ondervond het land een ongekende economische instorting. Met een olie-industrie in verval en onderworpen aan de restricties van VS-sancties, kon Venezuela Petrocaribe niet langer in stand houden. Het land verminderde daarop zijn inspanningen om een belangrijke olieleverancier voor de Caraïben te blijven.

De nieuwe aanpak van de Trump regering

Sinds het aantreden van de tweede Trump-regering in januari werd ze geconfronteerd met een nieuwe machtsdynamiek in het Caraïbisch gebied. Venezuela onderging een van de ergste economische instortingen voor een land dat niet in oorlog is, inclusief een grote terugval in de olie-industrie, waardoor de Trump-regering zich in de positie bevindt om de VS-suprematie in het Caraïbisch gebied te herstellen.

Om voordeel te halen uit de situatie heeft de regering Trump een nieuwe dimensie toegevoegd aan de geopolitiek van olie. In de hoop Venezuela permanent buitenspel te zetten en helemaal uit het Caraïbisch gebied te weren, is de regering begonnen met het creëren van een netwerk van olieproducerende landen dat de regio onder leiding van de VS van olie zal voorzien.

“Dit is een opportuniteit”, zei Claver-Carone op de persbriefing van 25 maart. Caraïbische landen “zullen in staat zijn om elkaar te ondersteunen, in staat zijn om een raamwerk voor energiezekerheid te creëren, dat de geopolitiek van de regio al heeft veranderd.”

De afgelopen weken heeft de Trump-regering verschillende stappen gezet om haar doelstellingen te bereiken. Op 24 maart vaardigde president Trump een uitvoeringsbevel uit dat dreigde met een tarief van 25% voor elk land dat olie importeert uit Venezuela. Het bevel van Trump zette grote druk op Caraïbische leiders die gehoopt hadden om Petrocaribe nieuw leven in te blazen.

Ten tweede organiseerde de regering Trump een reeks diplomatieke bezoeken van de VS aan Caraïbische landen. Eind maart reisde de VS-minister van Binnenlandse Zaken, Marco Rubio, naar Guyana en Suriname, waar hij de leiders van deze landen prees voor het omarmen van olieproductie en hen aanmoedigde om samen te werken in een nieuw netwerk onder VS-leiderschap. De Surinaamse president, Chandrikapersad Santokhi, zei dat hij verwachtte dat Guyana en Suriname “belangrijke partners zullen worden voor het Caraïbisch gebied en het Westelijk Halfrond”.

Toch blijft Venezuela in een positie om de VS het hoofd te bieden. Het land blijft immers meer olie produceren dan Guyana en Suriname samen, waardoor het een deel van de export naar landen in het Caraïbisch gebied kan handhaven. Het claimt ook de soevereiniteit over Essequibo, het westelijke deel van Guyana, dat de offshore-olievoorraden van het land bevat.

De regering Trump heeft agressief gereageerd op de territoriale claims van Venezuela en heeft laten weten dat het VS-leger zal ingrijpen als Venezuela probeert Guyana’s grondgebied in te nemen. Regeringsfunctionarissen van de VS proberen een veiligheidsovereenkomst met Guyana te sluiten die het land dezelfde militaire bescherming biedt als de VS verstrekt aan zijn energierijke partners in het Midden-Oosten.

Claver-Carone visulaliseert “een grotere veiligheidssamenwerkingsovereenkomst met Guyana – bijna vergekijkbaar met waar we met sommige Golfstaten aan werken”.

De strategie van de Trump-regering markeert een belangrijk keerpunt voor het Caraïbisch gebied. Terwijl de VS de regio ooit opties voorlegde om af te stappen van fossiele brandstoffen, heeft het die aanpak nu losgelaten. Het nieuwe doel is om de regio permanent afhankelijk te maken van fossiele brandstoffen, maar dan via een netwerk van energierijke landen onder controle van de VS.

Wat de regering Trump met andere woorden doet, is een veel gevaarlijkere geopolitiek van olie implementeren. Terwijl ze Venezuela isoleert, zet ze energie-afhankelijke landen onder druk om fossiele brandstoffen verder te omarmen, ongeacht de gevolgen voor het milieu in de regio en de wereld.

Dit vertaalde artikel verscheen eerst op ‘Foreign Policy in Focus‘.