Waarom de tegenstellingen in de wereld scherper worden

Kijk op de periode 4 – 14 juli 2024 Dit overzicht van de stand van zaken rond het front wordt in principe elke 10 dagen opgesteld door Guido van Leemput en verschijnt dan op www.stopdeoorlogamsterdam.nl

15 juli, 2024 9 min leestijd

De afgelopen tien dagen in de oorlog in Oekraïne, en alle ontwikkelingen eromheen, gaven een aantal verscherpte tegenstellingen te zien.
​
De oorlog in Oekraïne heeft vanaf het begin een uitdijend karakter gehad, waarbij steeds meer landen en delen van de wereld betrokken raken.

Het viel te verwachten dat de grootmachten in de wereld steeds harder zouden botsen. Dat gebeurt ook, maar het Westerse front vertoont barsten en dat is ook de laatste tien dagen duidelijk geworden. De verscherpte tegenstellingen zijn een groeiend gevaar voor steeds meer landen en werelddelen. Daarom alleen al is het noodzakelijk een einde te maken aan de gewelddadigheden en een diplomatiek proces te bevorderen.
  ​​Guido van Leemput is mede-initiatiefnemer van ‘Stop de Oorlog Amsterdam’. Zijn boek over de oorlog, ‘De gelaagde oorlog in Oekraïne en de botsing van grootmachten’ is hier te bestellen.

​

Dat alles brengt me op de volgende punten:

• Een ‘brug’, het insnoeren van Oekraïne in de NAVO.
• De NAVO en de rest van de wereld.
• Het steeds genadelozer karakter van de oorlog.
• Een nieuwe koude oorlog met langeafstandsraketten in Duitsland.
• De scheuren in het Westerse blok.
• Sterke noodzaak van diplomatie.
• Oekraïne in de Atlantische wereld
• Afgelopen week is de 75ste verjaardag van de NAVO gevierd met een conferentie in Washington. Groot onderwerp was de oorlog in Oekraïne en het ooit, in 2008, beloofde NAVO-lidmaatschap aan Oekraïne. Ooit zal Oekraïne lid worden, werd toen gezegd. Die belofte dat Oekraïne lid mag worden van de NAVO is weer herhaald. Ooit zal Oekraïne lid worden, maar nu niet. Wanneer dan? Ook dat blijft onduidelijk, zoals het in 2008 onduidelijk was.
• Na dertig jaar nu vrijgegeven documenten van de Amerikaanse regering maken duidelijk dat ook het Rusland van Jeltsin in de jaren ’90 vorige eeuw niet wilde dat de NAVO Oekraïne als lid zou toelaten. Dat heeft weinig met Poetin te maken, behalve dat Poetin de streep die Rusland trok ook waarmaakte met een verschrikkelijke en illegale oorlog. Inmiddels weten we dat Rusland NAVO-lidmaatschap van Oekraïne niet zal accepteren. Dat bleek in 2022 en dat is niet veranderd.
• Afgelopen week is Oekraïne een aantal maatregelen beloofd die het land verder in de Atlantische wereld insnoeren, maar geen lid maken. Rusland wordt niet verder op de proef gesteld. Vooraf was al duidelijk dat een lidmaatschap van Oekraïne niet de beloning van deze conferentie zou zijn. De voorbereiding van een mythische ’brug’ naar de NAVO is uitgekomen. De pijlers van die brug zijn: 

• De NAVO neemt de coördinatie en de planning van de hulp van bondgenoten aan Oekraïne over en wordt daarmee nog directer betrokken in de oorlog met Rusland;
• De NAVO belooft om jaarlijks circa 40 miljard euro steun te verlenen.
• De materiële hulp, wapens vooral, wordt opgevoerd, inclusief steun voor de luchtverdediging. Nederland berichtte afgelopen week voor 300 miljoen euro aan wapens voor de F-16 te leveren.
• Veel NAVO-landen hebben inmiddels bilaterale veiligheidsovereenkomsten gesloten met Oekraïne. Ook Nederland. Daarmee  wordt Oekraïne betrokken bij de NAVO.
• Nieuwe programma’s voor betere samenwerking tussen de Oekraïense krijgsmacht en die van bondgenoten.

De insnoering van Oekraïne in de NAVO voert dus ver maar niet tot het lidmaatschap.
Alleen een totale nederlaag en waarschijnlijk alleen ook een instorting van Rusland zal Oekraïne een NAVO-lidmaatschap opleveren. Het is onwaarschijnlijk dat ook een opvolger van Poetin Oekraïne toestaat lid van de NAVO te worden.

De NAVO en de rest van de wereld
De NAVO-verklaring van 14 pagina’s is niet alleen een vijandige verklaring tegen Rusland maar ook tegen China, Iran en Noord-Korea die op een hoop worden geveegd. Deze landen worden voorgesteld als één gezamenlijk bondgenootschap ten dienste van Rusland en vijandig aan het Western. Die analyse klopt niet. China heeft zeer kritisch gereageerd. De verklaring somt de taken van de NAVO op die niet langer een Noord-Atlantische maar een wereldomspannende organisatie omvatten. Dat is een nieuwe stap voor de NAVO.
De afgelopen tien dagen had ook een topconferentie plaats van de Shanghai Samenwerkingsorganisatie in Kazakstan. Deze SCO (naar de Engelstalige afkorting) bestaat uit China, Rusland, Belarus, India, Iran, Kazakstan, Kyrgyzstan, Oezbekistan, Pakistan en Tajikistan. De leiders van China en Rusland stelden dat de internationale machtsverhoudingen drastisch zijn veranderd. Ze noemen het zelfs tektonische veranderingen. Dat is wel een juiste analyse en het gevolg van de oorlog in Oekraïne die alle landen dwingt positie te kiezen. Een plaatsbepaling die verder gaat dan een standpunt over de oorlog in Oekraïne. Die positiebepaling wordt door de NAVO-verklaring van afgelopen week alleen maar verscherpt. Geen woord over gesprekken over een nieuwe wereldorde, maar wel veel wapengekletter.
Een maatschappelijke of tenminste een parlementaire discussie over deze ontwikkelingen is hoogstnoodzakelijk.

Het genadeloze karakter van de oorlog
Die oorlog in Oekraïne is bloedig. De laatste ontwikkeling is dat Rusland vorderingen maakt in het al platgeschoten strategisch gelegen stadje Tsjasiv Char in de provincie Donetsk. Zou die plaats worden veroverd dan ligt de vlakte open naar de steden Kramatorsk en Slovjansk. De Russische opmars gaat niet snel, maar vordert wel.
De afgelopen week heeft Rusland een golf van aanvallen met raketten op Oekraïense steden uitgevoerd, waarbij tientallen doden en gewonden vielen. Daaronder ook een voltreffer of een kinderziekenhuis in Kyiv. Het is niet voor eerst dat gezondheidscentra door Rusland worden getroffen en het toont het genadeloze karakter van de oorlog, en het is volledig in strijd met het internationaal humanitair recht.
De aanvallen en zeker die op het ziekenhuis zijn een uitdrukking van de escalatie van de laatste tijd. Rusland wil Oekraïne op de knieën dwingen door de infrastructuur uit te schakelen. En als het raken van het ziekenhuis geen domme fout was, dan was het wel een dieptepunt in deze strategie.
Het is ook een schakel in de ketting van bombardementen over en weer op infrastructuur. Ook Oekraïne bombardeert civiele infrastructuur, die tevens deel uitmaakt van de oorlogsinfrastructuur.
Oekraïense speciale eenheden hebben de nieuwe treinverbinding tussen Rusland en de Krim opgeblazen. Dat gebeurde in het zuiden van Rusland.
Verder hebben Oekraïne en Polen  een deal gesloten waarbij Polen ook Russische raketten boven Oekraïense grondgebied zal uitschakelen. De details, het bereik bijvoorbeeld, van dat plan zijn niet bekend gemaakt. Dit kan de aanvoer van Westerse middelen op stations en vliegvelden in het westen van Oekraïne beschermen. Ook dat betekent een verdere bemoeienis van de NAVO bij de Oekraïense oorlogvoering.

Een nieuwe Koude Oorlog met langeafstandsraketten in Duitsland
Een dag voor de NAVO-conferentie sloten Duitsland en de VS een overeenkomst om een drietal verschillende Amerikaanse langeafstandsraketten in Duitsland te gaan plaatsen. Vanaf 2026. Behalve in Duitsland zullen ook op de Amerikaanse bases in Redzikowo, Polen, ballistische raketten worden ingericht evenals in Deveselu in Roemenië. Dit heeft tot een voorspelbare negatieve reactie van Rusland geleid. Rusland zal soortgelijke raketten plaatsen op eigen grondgebied. Een nieuwe wapenwedloop begint in een nieuwe Koude Oorlog.

Barsten in de NAVO
De twee jaar geleden zo bejubelde eenheid van de NAVO is weg. Eén van hoofddoelen van de NAVO-conferentie in Washington was om het bondgenootschap ‘Trumpproof’ te maken. Ter voorbereiding van een eventueel nieuw presidentschap van Donald Trump in de VS worden nu maatregelen genomen om Oekraïne aan de NAVO te binden, zonder het lid te maken. Bovendien moet Europa militariseren. Onder andere vanwege Trump. Naast het feit dat de NAVO twee jaar geleden geen eenheid was, is nu duidelijk dat landen als Turkije en vooral Hongarije dwarsliggen.

Inmiddels heeft Victor Orban van Hongarije de laatste tien dagen heel wat losgemaakt. Hij ging op eigen houtje op bezoek in Kyiv, Moskou en Beijing. Orban is voorstander van een staakt-het-vuren in de oorlog en onderhandelingen. Nu is hij na de NAVO-top ook bij presidentskandidaat Trump op bezoek gegaan. Trump gaat een einde aan de oorlog in Oekraïne maken, aldus Victor Orban. (Wat de politieke gevolgen zijn van de aanslag op Trump, zaterdag 13 juli, is op dit moment onduidelijk maar die zullen waarschijnlijk aanzienlijk zijn.)

Orban ondermijnt zowel de EU als de NAVO is de klacht in de NAVO. Dat is ongetwijfeld waar, maar zowel eigenbelang als zijn inzichten over de internationale verhoudingen zijn ingegeven door de vastlopende oorlog. Daar heeft hij andere opvattingen over dan de meeste chefs van de EU en de NAVO. De Duitse krant Die Welt benadert de kwestie kurkdroog en zegt dat de splitsing in het Westen nu optreedt en groter wordt onder invloed van het verloop van de oorlog en een eventuele verkiezingsoverwinning van Trump. Zo is het. Orban is er gewoon vroeg bij.

Sterke noodzaak van diplomatie
Temidden van al die verscherpte tegenstellingen onder grootmachten en de nieuwe risico’s op escalatie naar een wereldomspannende oorlog klinken ook een paar kritische geluiden. De Duitse politica Sevim Dagdelen stelt dat de NAVO en het westen in een zware crisis verkeren en dat allemaal redenen zijn de oorlog te stoppen en tot een staakt-het-vuren te komen. Voor de Engelse analyticus Anatol Lieven is het duidelijk, de NAVO is stuk en met de huidige koers rommelen, slaapwandelen zegt hij, een nog grotere oorlog in.

Op 3 juli publiceerde de Engelse krant Daily Mail een opvallend bericht. De Russische regering zou een afgezant, Vladimir Kolokoltsev, naar de VS hebben gestuurd waarbij een compromisplan werd gepresenteerd. Daarbij zou ook een gedeeld gebruik van de Krim tussen Rusland en Oekraïne deel uitmaken. Opvallend is dat nergens een reactie op dit bericht is gepubliceerd. Is het een canard, nepnieuws in eigentijdse bewoording, of wordt er in stilte aan een vredescompromis gewerkt? De zaak is urgent genoeg om in de gaten te houden.

Er zijn ook diverse initiatieven van hooggeplaatste burgers die oproepen tot een staakt-het vuren en diplomatie voordat nog grotere ongelukken gebeuren. Het is noodzakelijk dat vredesbewegingen daartoe blijven oproepen omdat de huidige oorlogskoers niets zal opleveren, behalve meer oorlog en geweld.

Tot de 24ste op het Spui in Amsterdam.

​​Guido van Leemput​ is mede-initiatiefnemer van Stop de Oorlog Amsterdam. Hij was eerder mede-oprichter van het Amsterdams Vredesinitiatief, dat is opgegaan in Stop de Oorlog Amsterdam.