Hallo, word wakker! Het is een recessie!

Ik observeer de Duitse economie al bijna 50 jaar met grote regelmaat. Wat er nu gebeurt, is in Duitsland in deze lange tijd nog nooit gebeurd: de economie verkeert in een lange en zware recessie (*i) maar politici willen dat niet toegeven. Ze ontkennen wat voor de hand ligt, omdat ze vermoeden dat er geen politieke constellatie te vinden is waarmee een consistent beleid ter bestrijding van de recessie kan worden uitgevoerd.

6 september, 2024 8 min leestijd

(foto By Fraktion DIE LINKE. im Bundestag – Flickr: Klausur der Bundestagsfraktion DIE LINKE am 26./27. August in Rostock, CC BY 2.0)

Ik observeer de Duitse economie al bijna 50 jaar met grote regelmaat. Wat er nu gebeurt, is in Duitsland in deze lange tijd nog nooit gebeurd: de economie verkeert in een lange en zware recessie (*i) maar politici willen dat niet toegeven. Ze ontkennen wat voor de hand ligt, omdat ze vermoeden dat er geen politieke constellatie te vinden is waarmee een consistent beleid ter bestrijding van de recessie kan worden uitgevoerd. Als gevolg daarvan hebben sommigen het over “de-industrialisatie”, anderen over een “tekort aan geschoolde arbeidskrachten” en derden – opnieuw – over de onwil van ontvangers van staatssteun om werk te aanvaarden.

Vroeger werden zulke politieke uitspraken nog wel eens omschreven als valse diagnoses in een periode van economische zwakte. Tegenwoordig zijn het gewoon belachelijke excuses. Niemand durft immers te zeggen dat vrijwel alle politieke krachten samen Duitsland in een impasse hebben gebracht (*ii) en de weg terug niet meer kunnen vinden.

De economische situatie is slecht

De economische situatie is eenvoudig te beschrijven. Een van de meest betrouwbare indicatoren voor economische ontwikkeling zijn de binnenkomende orders in de productiesector (figuur 1). De cijfers hier wijzen sinds begin 2022 duidelijk naar beneden. Dat is nu bijna tweeënhalf jaar. De index verliet de honderd in de eerste paar maanden van 2022 en landde, na een lange neerwaartse reis, in mei 2024 op iets meer dan 80. Als we hieraan toevoegen dat de laatste enquêteresultaten voor juli allemaal naar beneden blijven wijzen, kunnen we verwachten dat de daling van 20 procent in binnenkomende orders in de nabije toekomst zal worden bereikt.

Dit geldt zowel voor de binnenlandse als de buitenlandse effectieve vraag. Wie de situatie blijft verdoezelen en hoopt op een wonder, zoals de minister van Economische Zaken (Habeck) nog steeds doet, verspilt kostbare tijd, want in de niet al te verre toekomst zal de zwakke effectieve vraag hele industriële sectoren vernietigen die nooit meer zullen kunnen herstellen (*iii) Dat blijkt al duidelijk uit de aankondiging van veel bedrijven dat ze hun personeelsbestand aanzienlijk zullen inkrimpen. Maar het is ook duidelijk op de arbeidsmarkt als geheel, waar het aantal werklozen al enige tijd met ongeveer 20.000 per maand stijgt en het aantal vacatures met ongeveer 10.000 per maand daalt. Maar ook daarover wordt niet gesproken, want het zou meteen duidelijk maken hoe absurd de discussie over een tekort aan geschoolde arbeidskrachten of zelfs een algemeen tekort aan arbeidskrachten is (zoals hier (*iv) door de ECB-leiding wordt beweerd).

Een van de grootste fouten van onze tijd is waarschijnlijk de overtuiging dat we cyclische schommelingen van de economie grotendeels kunnen negeren omdat de zaken vroeg of laat weer zullen aantrekken (*v). Een langdurige economische neergang leidt echter tot een permanent verlies van inkomsten en vermindert het vermogen van een economie om te investeren en zeer productieve banen te bieden. Structurele problemen en zwakke investeringen zijn meestal het gevolg van een gebrek aan dynamiek in de economie als geheel, wat zijn oorsprong vindt in het falen van beleid tijdens periodes van economische zwakte. Iedereen die een schuldenrem in de Grondwet (*vi)heeft en zich moet houden aan een disfunctionele Europese schuldenregel, staat vanaf het begin op uiterst wankele grond

De politieke situatie is lastig

De redenen voor de recessie zijn duidelijk. De Europese Centrale Bank wilde een zwakte in de effectieve vraag creëren om de inflatie te bestrijden, wat zij als essentieel zag – en dat is haar gelukt. Het land dat het meest afhankelijk is van de investeringsvraag in Europa en de wereld werd het hardst getroffen, omdat hoge rentetarieven vergif zijn voor investeringsactiviteiten. Hoewel de “inflatie” allang voorbij is, omdat het slechts een eenmalige prijsstijging was en geen gevaarlijke “inflatie”, klampt de ECB (zie het hierboven gelinkte interview met Schnabel) zich vast aan onhandige pogingen om haar verkeerde beslissingen te rechtvaardigen en stelt zo de terugkeer naar een passend renteniveau uit.

Politici vinden het over het algemeen moeilijk om kritiek te leveren op de onafhankelijke centrale bank, omdat ze geloven dat elke kritiek van hun kant zal worden gezien als een aanval op de onafhankelijkheid van de centrale bank. Maar politici zouden de moed kunnen hebben om zich ermee te bemoeien. Ze zouden veel meer invloed kunnen uitoefenen op de algemene discussie over economische verschijnselen als ze er met een hoog niveau van expertise bij betrokken zouden zijn, zowel binnen als buiten de publieke arena. Maar expertise ontbreekt. Als gevolg hiervan worden de centrale banken niet alleen overgelaten aan het nemen van de beslissingen, maar ook aan het domineren van de hele discussie. Dit kan niet worden bedoeld met onafhankelijkheid en frustreert burgers omdat er nooit een serieuze poging wordt gedaan om economische ontwikkeling en de gevolgen ervan te verklaren.

Maar ook buiten het monetaire beleid is de politieke situatie lastig. De minister van Economische Zaken (*vii)heeft dit het duidelijkst gezegd. Hij weet dat het regeerakkoord van de regeringscoalitie de verkeerde koers inslaat wat betreft het begrotingsbeleid en de schuldenrem. Hij gelooft echter dat het nog steeds mogelijk is om rond te komen als de coalitiepartners het eens worden over veel kleine maatregelen aan de aanbodzijde die praktisch niets kosten, zoals in het laatste groeipakket. Dat is een vergissing. Je kunt honderden kleine schroeven aan de aanbodzijde aandraaien zonder dat de economie een millimeter beweegt. Zolang het fundamentele renteprobleem niet is opgelost of verdoezeld door een grootschalig overheidsvraagbeleid (zoals in de VS), is elke poging om de wereld te bewegen door kleine schroeven aan te draaien gedoemd te mislukken.

Dat is precies wat je op tafel moet leggen als je een verlicht debat wilt voeren. Doen alsof er simpele en “goedkope” alternatieven zijn voor overheidsstimulering van de effectieve vraag, blokkeert het absoluut noodzakelijke debat over de schuldenkwestie (die hier (*viii)wordt uitgelegd, vert.). Het ondersteunt direct het standpunt van degenen die, zoals minister van financiën Christian Lindner, de macro-economische relatie tussen sparen en schulden niet kennen(*ix)en niet willen kennen omdat het niet in hun ideologische wereldbeeld past.

Het is ook meer dan verbazingwekkend dat Habeck gelooft dat zijn partij kiezers kan overtuigen om Groen te stemmen in de volgende federale verkiezingscampagne met betere argumenten over de kwestie van de staatsschuld. Maar hoe denkt hij burgers te overtuigen, vooral tijdens de verkiezingscampagne, die al tientallen jaren door hem en de meerderheid van de andere partijen worden gevoed met het argument dat effectief vraagbeleid (stijgende investeringen en consumptie) via overheidsleningen kan worden vervangen door “groeipakketten” met honderden kleine en zeer kleine maatregelen? Hij zal er niet in slagen een alomvattend debat over de schuld te starten, omdat de massa van de bevolking in Duitsland er gewoonweg niet op voorbereid is. Bovendien zal er zelfs na de volgende algemene verkiezingen geen meerderheid in het parlement zijn die een niet-ideologisch standpunt inneemt over de schuld. De christendemocraten zijn op dit punt minstens zo koppig als de liberale FDP, maar zonder hen zal het naar alle waarschijnlijkheid niet mogelijk zijn om een ​​regering te vormen.

Nee, de uitweg uit de impasse zal niet uit de lucht komen vallen. Alleen als er genoeg verstandige mensen in Duitsland bij elkaar komen om de schuldenkwestie aan een rationele beoordeling te onderwerpen, zouden er in de toekomst regeringen kunnen zijn die de toekomst van Duitsland niet zo roekeloos op het spel zetten als de huidige. Is dat te verwachten? Ik denk het niet. Duitsland en Europa gaan een duistere economische toekomst tegemoet.

Noten:

i) Voor een zeer recente, empirische analyse van de Duitse recessie als onderdeel van de neerwaartse fase van de Lange Depressie, zie Michael Roberts https://thenextrecession.wordpress.com/2024/09/01/germany-the-end-of-eu-hegemony/

ii) ^ Flassbeck bedoelt hier de diverse Duitse regeringen die de omvang van de staatsschuld als prioriteit nummer 1 hebben gesteld met als gevolg dat de Duitse overheid decennialang veel te weinig geïnvesteerd heeft in onderwijs, spoorwegen, woningen, energie enzovoorts. Dit is het centrale thema van Marcel Fratzscher, hoofd van het Duitse instituut voor economisch onderzoek (DIW) in zijn boek The German Illusion, Oxford, 2018.

iii) Een situatie die zich heeft voorgedaan in de VS onder Reagan, aldus James K. Galbraith, zie zijn recente artikel https://www.ineteconomics.org/perspectives/blog/industrial-policy-is-a-good-idea-but-so-far-we-dont-have-one

iv) ^ EZB-Direktorin Schnabel: „Teil der Inflation erweist sich als hartnäckig“ (faz.net)

v) Ook in de VS staat deze neoliberale marktideologie een moderne door de overheid gestimuleerde industriepolitiek in de weg die een nieuwe investerings- en innovatiegolven, een nieuwe lange Kondratieff golf ten bate van de energietransitie mogelijk maakt en die in China al enige tijd aan de gang is, zie het artikel van James K. Galbraith uit voetnoot 3.

vi) Wat de schuldenrem inhoudt en tot welke gevolgen die leidt niet alleen in Duitsland maar voor heel Europa, is geanalyseerd in het globalinfo-artikel “Het reactiveren van het stabiliteits- en groeipact”, zie https://www.globalinfo.nl/algemeen/het-reactiveren-van-het-stabiliteits-en-groeipact/#6c8bff17-992e-4bd2-8a49-3ffef46833f6

vii) ^Habeck verteidigt Wachstumspaket gegen Kritik – n-tv.de

viii) flassbeck economics international – Economics and politics – comment and analysis (flassbeck-economics.com), Zie eveneens het in voetnoot 6 genoemde artikel op globalinfo.

ix) ^Flassbeck bedoeld hier dat door te sparen (de schuldenrem), de economie in een chronische stagnatie-spiraal terecht dreigt te komen met groeiende werkloosheid, dalend BNP, afnemende exportinkomsten, afnemende investeringen, stijgende schulden die leiden tot opnieuw weer meer gaan sparen/bezuinigen dat koren op de molen van extreemrechts is.

^