Walter Salles: I’m Still Here

Ainde Estou Aqui (Ik ben Er Nog) de speelfilm van Walter Salles die nu in alle bioscopen draait, is een reusachtige film over de recente geschiedenis van Brazilië.

7 maart, 2025 5 min leestijd

Het is een film die nauwgezet de werkelijke geschiedenis volgt en daarmee het verhaal vertelt van de militaire dictatuur in Brazilië in de jaren 1970. We volgen een gezin dat tamelijk gelukkig aan het strand van Rio de weekenden doorbrengt, waarbij de volwassenen de militaire aanwezigheid op de achtergrond met verhulde zorg aanschouwen. Militairen hadden in Brazilië al in 1964 een staatsgreep gepleegd. Maar het gezin Paiva en het land beleeft tevens de tijd van flower power en joints roken, en natuurlijk al die geweldige langharige muziek van zangers als Gilberto Gil en Roberto Carlos. Het zijn progressieve mensen, de man des huizes was eerder parlementslid voor de socialisten maar werd door de staatsgreep in ballingschap gedreven. Nu is hij teruggekeerd en leeft hij als architect.

We zien aanvankelijk het voor de kinderen zorgeloze leventje met etentjes op het strand en feestjes vol hippiemuziek. Maar ze komen ook in een tunnel voor het eerst in een militaire check terecht. Er zijn nog ondergrondse linkse groepen actief, die onder andere een Zwitserse ambassadeur ontvoeren om te ruilen voor politieke gevangenen. De oudste dochter wordt voor de zekerheid naar London gesluisd om te gaan studeren.

Op een dag komen een stel doodenge norse jonge mannen met pistolen de architect thuis ophalen ‘voor verhoor, je bent zo weer terug’.

Wat er vervolgens gebeurt wordt, door de ogen van de vrouw en de achtergebleven kinderen, verteld. Natuurlijk komt hij niet terug, en (spoiler alert) ze zullen nooit meer te weten komen wat er precies met hem gebeurd is. Hij is ‘verdwenen’ en in de door de machthebbers gecontroleerde pers verschijnen berichten dat hij ‘ontsnapt’ zou zijn en andere volstrekt verzonnen verhalen. Omdat hij officieel niet gearresteerd is, is het onmogelijk om zijn verdwijning bij pers of autoriteiten aan te kaarten.

Los van de indrukwekkende hoofdrol van de vrouw, Eunice, gespeeld door (oa) Fernanda Torres, is het hele achtergebleven gezin de hoofdrolspeler. We volgen de vier dochters en ene zoon, en de moeder dus, door de tijd. Eerst als alle volwassenen doen alsof er niets aan de hand is, dan als het langzaam duidelijk wordt dat het ernstig is (de volwassenen weten dat natuurlijk wel, de vrouw en oudste dochter worden ook ‘ meegenomen voor verhoor’ en de kerkers ingesleurd, maar komen weer vrij). De zware vermoedens dat hij wellicht nooit meer terug zou keren, worden nooit uitgesproken maar liggen als een waas over de beelden heen. Vervolgens verstrijkt de tijd en 25 jaar later zien we ze allemaal terug als oudere mensen die zelf weer kinderen hebben gekregen.

Al die tijd is de vader/man des huizes afwezig maar als een soort spook in hun midden.

Het boek is gebaseerd op het ware verhaal, van Rubens Paiva, die door de metgezellen van Bolsonaro de gehaktmolen ingesmeten werd. In de film wordt nooit duidelijk wat hij precies nog politiek deed, toen hij afgevoerd werd. Het was immers levensgevaarlijk om daarover te praten. In een gesprek met een van zijn vrienden eist Eunice, de achtergebleven echtgenote van Rubens, dat ze vertellen wat ze werkelijk deden. Er waren duizenden mensen ondergedoken of naar naburig Chili gevlucht, en die werden door hen geholpen. Ze brachten ze geld of brieven van hun familieleden, vertelt de vriend aarzelend.

Voor de militairen/zakenmannen die de macht in handen hadden genomen, maakt het allemaal niet uit. Als Eunice zelf in de kerkers zit, wordt ze gedwongen fotoboeken door te bladeren en mensen aan te wijzen die ze herkent (zoals de lerares van hun kinderen). ‘Allemaal communisten’ volgens de verhoorders.

De film is gebaseerd op het boek van Marcelo Rubens Paiva, de zoon van Rubens, die een vrolijk jochie was toen zijn vader verdween.

Bij de aftiteling van de film zie je foto’ s van het werkelijke gezin Paiva, dat wonderbaarlijk veel lijkt op de versie van de film. En er wordt verteld hoe omvangrijk de terreur van het regime is geweest en hoeveel mensen eenzelfde lot getroffen hebben.

De film won het festival van Venetië, en nu een Oscar. Rechts in Brazilië heeft onder andere gereageerd met het aanzwengelen van de geruchtenmachine dat Paiva echt veel meer met het ondergrondse verzet tegen de dictatuur te maken had, dan in de film beweerd wordt… Voor de steeds omvangrijkere rechtse complot-wappiewereld is daarmee de gruwelijke geschiedenis weer geregeld (‘ je moet wel beide kanten laten zien…’ ). Alsof linkse politieke activiteiten een reden zouden mogen zijn om mensen dood te martelen…

Voor wie niet ontvankelijk is voor de wappie-meme’ s is de film een stomp in de maag. Wat een onrecht, en wat een blijvend drama voor dat gezin. Dat ze blij blijven feesten, en dat moeder Eunice blijft vechten voor de waarheid, maakt de film te dragen voor de kijker en maakt het verhaal misschien wel indrukwekkender.

Nu in Latijns Amerika hele generaties zijn opgegroeid die die tijd ‘ niet hebben meegemaakt’ en door rechtse bubbels wordt wijsgemaakt dat dictatuur en martelingen geen probleem zijn, komt deze indrukwekkende film precies op tijd.