Waarom Nederland niet bestand is tegen Trump-tactieken

Op zijn eigen sociale media suggereerde Donald Trump dat hij de omroep ABC voor de rechter zou kunnen dagen omdat ze de show van Jimmy Kimmel weer zijn gaan uitzenden. In Nederland wordt terecht geschokt gereageerd op de aanval van de president op de vrije media. Maar veel mensen realiseren zich niet dat wat hij in de VS doet ook in Nederland kan. En vele malen makkelijker.

In dit artikel ga ik het hebben over drie autocratische tactieken die Trump dit jaar heeft toegepast, en hoe dat in Nederland zou werken: 1. Aanvallen op de vrije media; 2. Aanvallen op universiteiten; 3. Aanvallen op de onafhankelijkheid van steden.

Vrije media

Allereerst de aanvallen op de vrije media. Deze zijn vooral afkomstig van Brendan Carr, het door Trump aangewezen hoofd van de Federal Communications Commission (FCC). De FCC houdt (zoals de ACM in Nederland) toezicht op de telecommunicatiemarkt.

Nadat Jimmy Kimmel suggereerde dat de moordenaar van Charlie Kirk rechts zou kunnen zijn, dreigde Carr met consequenties. Dit leidde ertoe dat Nexstar, een eigenaar van veel lokale tv-zenders, de show van Kimmel niet meer uit wilde zenden.

Nexstar heeft namelijk veel belang bij goede relaties met de FCC. Het bedrijf wil namelijk een concurrent opkopen, en vanwege het hoge risico op een media-monopolie kan dat alleen als de FCC toestemming geeft. De politieke druk was dus groot.

Eenzelfde soort voorval deed zich voor bij CBS, dat de kritische show van Stephen Colbert niet meer heeft verlengd. Dit gebeurde vlak na een deal die Trump sloot met Paramount, de eigenaar van CBS. Die heeft toestemming nodig voor een fusie met Skydance.

Zou dit ook in Nederland kunnen gebeuren? Ja. Het medialandschap in Nederland werkt anders dan in de VS. Het grootste marktaandeel van Nederlandse televisie is van de NPO, dat in maart dit jaar een marktaandeel van 33,2 procent per dag had.

Volgens de Mediawet wordt de raad van bestuur, die leiding geeft over de NPO, benoemd door de raad van toezicht. De raad van toezicht van de NPO wordt benoemd door de ministerraad, op voordracht van de minister van OCW (met een grote rol voor de zittende raad van toezicht).

Met een beetje goede wil, en een weinig kritische meerderheid in het parlement, kan een regering dus het bestuur van de NPO benoemen. Het NPO-bestuur gaat vervolgens over het geld dat de NPO mag verdelen. Dat is de belangrijkste geldstroom voor de omroepen.

De minister van OCW is daarnaast ook bevoegd om omroeporganisaties te erkennen als onderdeel van de publieke omroep. De minister heeft hier relatief veel beslissingsruimte, en een kwaadwillende minister zou die bevoegdheid kunnen gebruiken.

Dat is van belang, want een groot deel van de talkshows is van de publieke omroep: Goedenavond Nederland (WNL), Eva (AVRO/TROS) en Pauw & De Wit (BNNVARA). En talkshows zijn (helaas) de belangrijkste manier waarop veel mensen met politiek in aanraking komen.

Ook de NOS, de grootste aanbieder van tv-nieuws in Nederland, kan onder druk komen te staan. Hun directie wordt ook benoemd door een raad van toezicht, die door de minister van OCW wordt benoemd.

En naast al deze vormen van inmenging heeft de Nederlandse regering ook hun eigen FCC: de Autoriteit Consument en Markt, die in theorie op eenzelfde manier gebruikt kan worden als Brendan Carr de FCC nu gebruikt.

Universiteiten

Dan de universiteiten. Die zijn al langer het doelwit van de regering-Trump. Dit jaar moet Harvard waarschijnlijk vijfhonderd miljoen dollar betalen aan de Amerikaanse regering om weer toegang te krijgen tot miljarden aan subsidie.

Dit als een gevolg van een onderzoek naar “antisemitisme” op Harvard. Dit “onderzoek” is een represaille voor de pro-Palestijnse protesten die op de universiteitscampus werden georganiseerd. Het is ook een drukmiddel dat Trump kan gebruiken om kritiek te smoren.

Die druk werd ook opgevoerd bij de universiteit Columbia, die uiteindelijk zeventig studenten heeft gestraft voor deelname aan pro-Palestijnse demonstraties. Onder de straffen vallen het intrekken van diploma’s en het wegsturen van de universiteit.

Ook dit is een poging om federale subsidies te krijgen van de Amerikaanse overheid. In ruil voor het ontvangen van die subsidies moest Columbia een lange lijst een hervormingen doorvoeren die onder andere het recht van demonstreren inperken.

Dit zijn slechts twee voorbeelden, maar veel meer Amerikaanse universiteiten liggen onder vuur door het mogelijke verlies aan subsidies.

Ook in Nederland is dit mogelijk, en zelfs makkelijker dan in de VS. Nederlandse universiteiten worden anders bestuurd dan Amerikaanse. Het bestuur van Harvard wordt bijvoorbeeld aangewezen door een Board of Overseers, verkozen door alumni (afgestudeerden).

In Nederland wordt het college van bestuur van een openbare universiteit benoemd door de raad van toezicht, die op zijn beurt wordt benoemd door de minister van OCW. Ook hier geldt, net als bij de NPO, dat een minister enorme directe en indirecte invloed heeft.

Zou een extreem-rechtse regering in Nederland aan de macht komen, dan zou er niet eens gedreigd hoeven worden met het intrekken van subsidie. Bij de meest universiteiten zou de minister dan via de raad van toezicht de universiteit kunnen overnemen om een loyaal college van bestuur te installeren.

Dit is alleen anders bij de drie niet-openbare universiteiten: Tilburg, Radboud (twee stichtingen) en de Vrije Universiteit (een vereniging). Maar ook deze universiteiten zijn afhankelijk van overheidsgeld, dus via die kraan heeft de regering alsnog veel invloed.

Steden

En als laatste het overnemen van steden. Trump is al langer in gevecht met meerdere steden die weigeren om (volledig) mee te werken met ICE om mensen te deporteren. Dit doet hij onder de dekmantel van “misdaadbestrijding”.

In werkelijkheid wil hij vooral troepen inzetten om ICE te beschermen tegen demonstranten. In Los Angeles zette Trump de Nationale Garde in om demonstranten te bestrijden die de strijd met ICE aan wilden gaan.

In Washington DC gebruikte Trump zelfs speciale wetgeving, die geldt omdat DC een federaal district is. Daardoor kon hij lokale politie overnemen. Dit dient ook deels als een waarschuwing dat hij de stad in zijn macht heeft.

Dit soort handelen wordt in de VS lastig gemaakt omdat stedelijke besturen in grote mate onafhankelijk zijn van de federale overheid. Burgemeesters worden in de VS verkozen, en hebben controle over een stedelijke politiemacht.

In Nederland werkt dat anders. Burgemeesters worden hier benoemd door de regering. Dit proces is in de praktijk complexer, met veel inspraak van de gemeenteraad, maar dat is niet wettelijk verplicht. De ministerraad kan de burgemeester bovendien ook ontslaan.

Daarnaast heeft Nederland geen stedelijke politiemachten, maar één nationaal politiekorps. Het hoofd van de politie is de korpschef, die door de ministerraad wordt benoemd. Ook hier heeft de regering dus grote controle.

Als de Nederlandse regering in conflict zou raken met een gemeentebestuur, zou dat er dus heel anders uitzien dan in de VS. In tegenstelling tot de VS zal een Nederlandse autocratische regering gewoon een andere burgemeester aanstellen die wel loyaal is.

Wilders

Waarom is dit belangrijk? Omdat we in Nederland niet ver afzitten van onze eigen extreem-rechtse regering. Het moge duidelijk zijn wat Wilders met Nederland wil doen als hij aan de macht zou komen. Dat is niet veel anders dan wat Trump wil.

Wilders heeft eerder al aanzet gedaan om Femke Halsema te ontslaan als burgemeester van Amsterdam. Als hij de macht heeft in de ministerraad kan hij dit daadwerkelijk voorstellen.

En gezien de laatste peilingen is het niet ondenkbaar dat er straks over extreem-rechts geformeerd gaat worden. Denken we, na de afgelopen twee jaar, echt dat een rechtse kamer gaat proberen om dat soort autoritair handelen in te perken?

Mijn oproep: we moeten niet denken dat Nederlandse media, universiteiten en gemeenten vergelijkbare mogelijkheden zullen hebben als in de VS om tegen te werken. De Nederlandse staat is, veel meer nog dan de Amerikaanse, een geladen wapen dat door fascisten gebruikt kan worden.

Als we wachten met verzet tot Wilders écht aan de macht is, dan is het te laat. Dit is dus een directe oproep voor wie nog aan de kant staat. Als je niet wil dat Nederland een fascistische staat wordt, dan is nú te tijd om op te staan en te organiseren. Niet pas na 29 oktober.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Bluesky.)