Van bezettingseconomie naar genocide-economie

Fragmenten uit een verslag van Francesca Albanese, rapporteur van de Verenigde Naties voor de mensenrechten in de bezette Palestijnse gebieden.

Terwijl Israël het leven in Gaza vernietigt en de bevolking op de Westelijke Jordaanoever steeds meer aanvalt, laat dit verslag zien waarom de genocide door Israël voortduurt: omdat het voor velen winstgevend is. Door licht te werpen op de politieke economie van een bezetting die in genocide is veranderd, onthult het hoe de alsmaar voortdurende bezetting het ideale proefterrein is geworden voor wapenfabrikanten en Big Tech, waar eindeloos veel geld te verdienen valt, waar weinig toezicht is en waar zij geen verantwoording hoeven af te leggen. Teveel belangrijke bedrijven zijn financieel onlosmakelijk verbonden met de apartheid en het militarisme van Israël.

Historisch gezien heeft het bedrijfsleven het kolonialisme mogelijk gemaakt en vorm gegeven. Commerciële belangen hebben geleid tot de onteigening van de inheemse bevolking – een vorm van overheersing die we “koloniaal racistisch kapitalisme” kunnen noemen. Dit geldt ook voor de Israëlische kolonisatie van Palestijns land, en het daarmee gepaard gaande apartheidsregime. Decennialang heeft Israël de Palestijnen hun zelfbeschikkingsrecht ontzegd, en nu brengt dit land zelfs het voortbestaan van de Palestijnse bevolking in Palestina in gevaar.

De rol van bedrijven bij het in stand houden van de illegale bezetting door Israël en de voortdurende genocidecampagne in Gaza is het onderwerp van dit verslag. Het richt zich op de manier waarop bedrijfsbelangen de Israëlische koloniale logica van onteigening, verdrijving en uitroeiing vorm gegeven hebben. Dit verslag bespreekt verschillende soorten ondernemingen: wapenfabrikanten, technologiebedrijven, bouwbedrijven, mijnbouwbedrijven, dienstverlenende bedrijven, banken, pensioenfondsen, verzekeraars, universiteiten en liefdadigheidsinstellingen. Alle met name genoemde firma’s hebben gezamenlijk de bezetting van Palestina en het ontzeggen van het zelfbeschikkingsrecht van de Palestijnen mogelijk gemaakt. Het gaat daarbij om bezetting, discriminatie, plundering, vernieling, apartheid, verdrijving, executies, uithongering en genocide.

Als de genoemde bedrijven oog hadden gehad voor de schendingen van de mensenrechten, zouden zij zich al lang geleden hebben teruggetrokken uit de door Israël bezette gebieden. In plaats daarvan hebben zij na oktober 2023 de militaire campagne van Israël mogelijk gemaakt die Gaza heeft verwoest en het grootste aantal Palestijnen in de Westelijke Jordaanoever sinds 1967 op de vlucht heeft gejaagd. Hoewel het onmogelijk is om de omvang van decennia medeplichtigheid van bedrijven aan de uitbuiting van de bezette Palestijnse gebieden volledig in kaart te brengen, toont dit verslag aan hoe zij hebben bijgedragen aan de economieën van koloniale bezetting en genocide. Maar het is slechts het topje van de ijsberg. Dit verslag roept de bedrijven en hun leidinggevenden ter verantwoording. Zij moeten stoppen mee te werken aan de vernietiging van onschuldige mensenlevens en daarvan te profiteren. Zij moeten weigeren medeplichtig te zijn aan mensenrechtenschendingen.

Bezetting

Kolonialisme houdt in de eigenaren van de grond in een bepaald gebied te verdrijven, met als doel winst te maken. Het bedrijfsleven speelt daarin een belangrijke rol. Zo hielp het Joods Nationaal Fonds, een in 1901 opgerichte onderneming die zich bezighoudt met de aankoop van land, bij het plannen en uitvoeren van de geleidelijke verwijdering van Arabische Palestijnen. Dit proces werd versterkt door de Nakba (1947-1949) en is sindsdien verder voortgezet.

Het bedrijfsleven heeft Israël voorzien van wapens en machines die nodig waren om huizen, scholen, ziekenhuizen, recreatie- en gebedshuizen, maar ook olijfgaarden te vernietigen, en om gemeenschappen af te zonderen, te controleren, hen de toegang tot akkers, weidegrond, bronnen en beken te beperken. Bedrijven hebben geprofiteerd door Palestijnse arbeiders uit te buiten, kolonies te bouwen en allerlei producten te verhandelen. De Oslo-akkoorden van 1993 hebben deze uitbuiting wettelijk vastgelegd, waardoor Israël ruim zestig procent van de grondstofrijke Westelijke Jordaanoever nu ook formeel in handen heeft. De Palestijnse economie kromp tenminste 35 procent.

Banken, vermogensbeheerders, pensioenfondsen en verzekeraars hebben de illegale bezetting gefinancierd. Universiteiten hebben de kolonisatie van Palestijns land theoretisch ondersteund, systematisch geweld door de vingers gezien of zelfs goedgepraat en hebben wapens ontwikkeld. Wereldwijde wetenschappelijke samenwerkingsverbanden hebben het verdwijnen van de Palestijnen verborgen achter een sluier van academische neutraliteit.

Genocide

Na oktober 2023 zijn de bedrijven die voorheen de bezetting van de Palestijnse gebieden mogelijk maakten en daarvan profiteerden betrokken geraakt bij de economie van genocide, in plaats van zich terug te trekken. In die periode heeft Israël namelijk dezelfde soort wapens en dezelfde soort militaire aanpak die het gebruikte om Palestijnen in de bezette gebieden te verdrijven ingezet voor massamoord en vernietiging in Gaza. De toezichttechnieken die Israël tot dan toe in de bezette gebieden gebruikt had om Palestijnen te controleren en op te sluiten en zo apartheid mogelijk te maken, gebruikte het nu om de bevolking van Gaza aan te vallen. Zwaar materieel dat Israël voorheen inzette voor het slopen van huizen, het vernielen van wegen en het in beslag nemen van grond in de Westelijke Jordaanoever, heeft Israël nu ingezet om het stedelijke gebied van Gaza te vernietigen, waardoor de verdreven Palestijnen er niet terug kunnen keren en opnieuw een gemeenschap kunnen vormen.

Toen Israël na oktober 2023 twee keer zoveel ging uitgeven voor zijn leger heeft een internationaal netwerk van bedrijven de Israëlische economie ondersteund, toen die te kampen kreeg met een afnemende vraag van de bevolking, een stagnerende productie en een dalend consumentenvertrouwen. Grote mondiale banken hebben zich garant gesteld voor leningen aan de staat Israël, zodat het geld kon lenen om de verwoesting van Gaza en de Westelijke Jordaanoever te kunnen betalen. Belangrijke pensioenfondsen van de overheden van verschillende landen hebben veel geld gestoken in de genocide economie, terwijl ze beweren zich netjes aan de richtlijnen te houden.

Wapenbedrijven hebben enorme winsten geboekt door Israël te voorzien van de modernste wapens om een vrijwel weerloze bevolking aan te vallen. De vermogensbeheerders Blackrock en Vanguard behoren tot de grootste investeerders in wapenbedrijven die cruciaal zijn voor de genocide. Israël heeft enorme machines van bekende multinationals gebruikt om grote stukken van Gaza met de grond gelijk te maken. Oliemaatschappijen en kolenbedrijven hebben het Israëlische leger van energie voorzien om zijn vernietigend werk te doen.

Terwijl de genocide voortduurt, gaat Israël op de Westelijke Jordaanoever meedogenloos door met Palestijnen van hun grond te verjagen om er Israëlische nederzettingen te vestigen. De agro-industrie ondersteunt nog steeds de uitbreiding van de Israëlische nederzettingen. De grootste online toerisme platforms zoals Airbnb en het in Amsterdam gevestigde Booking.com gaan gewoon door met het bemiddelen voor overnachtingen in dit gebied. Wereldwijde supermarkten blijven producten van Israëlische nederzettingen verkopen. En universiteiten van over de hele wereld blijven zogenaamd ‘onpartijdig’ onderzoek doen. Zij allen profiteren van een economie die nu overgestapt is op genocide. Ze zijn namelijk structureel en financieel afhankelijk van samenwerking met de kolonisten.

Ter verantwoording roepen

(Een aantal bedrijven die het verslag met name noemt zijn: IBM, HP, Microsoft, Alphabet (Google), Amazon, Caterpillar, Hyundai, Volvo, Glencore, Chevron, BP, Maersk, Booking.com, Airbnb, BNP Paribas, Barclays, Blackrock, Lockheed, J.P. Morgan, en Allianz. Ook vermeldt het de orthodox protestante Nederlandse stichting Christenen voor Israël.)

De in het verslag genoemde bedrijven vormen slechts een fractie van de bedrijven die de misdaden in de bezette Palestijnse gebieden mogelijk maken en daarvan profiteren. Als zij zorgvuldig te werk waren gegaan, zoals zij dat verplicht zijn te doen, zouden zij hun contact met Israël al lang geleden verbroken hebben. Want elke investering ondersteunt een systeem van ernstige misdaden.

Bedrijven moeten hun relaties met Israël stoppen, totdat het de bezetting en de apartheid heeft beëindigd en schadevergoeding heeft betaald aan de slachtoffers. We moeten de betrokken leidinggevenden van deze firma’s ter verantwoording roepen. Dat is een noodzakelijke stap om een einde te maken aan de genocide en om het wereldwijde systeem van racistisch kapitalisme dat daaraan ten grondslag ligt, te ontmantelen.

Francesca Albanese

Dit artikel bestaat uit fragmenten van “From economy of occupation to economy of genocide” dat juni/juli 2025 besproken is in de United Nations Human Rights Council (UNHCR, Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties). Samenstelling, vertaling en bewerking: Jan Paul Smit.

Aanvulling

De economieën van Israël en de Europese Unie zijn nauw met elkaar verbonden. Dit blijkt uit een recente studie van Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO).

• De EU is wereldwijd de grootste investeerder in Israël. Volgens de meest recente IMF-cijfers hadden EU-lidstaten in 2023 72,1 miljard euro aan buitenlandse investeringen in Israël, bijna twee keer zoveel als de 39,2 miljard euro die de Verenigde Staten dat jaar in Israël investeerden.
• Israël zelf heeft 65,9 miljard euro in de EU geïnvesteerd, zeven keer zoveel als in de VS (8,8 miljard euro). Daarmee is de EU de belangrijkste bestemming voor Israëlische investeringen.
• Ondanks Israëls aanhoudende genocide in Gaza en de illegale bezetting van Palestijns gebied, is de handel van de EU met Israël toegenomen in 2024 – een stijging van 1 miljard euro ten opzichte van 2023.
• De EU is de grootste handelspartner van Israël met een totaalbedrag van 42,6 miljard euro aan in- en uitvoer in 2024. Dat is aanzienlijk meer dan de Israëlische handel met de VS, die in hetzelfde jaar in totaal 31,6 miljard euro bedroeg.
• Van alle EU-lidstaten is Nederland veruit de grootste investeerder in Israël en verantwoordelijk voor twee derde van de EU-investeringen in Israël. Sterker nog, geen enkel ander land ter wereld investeert meer in Israël. Met 50 miljard euro aan investeringen van Nederlandse bedrijven in 2023 overstijgt Nederland zelfs de VS. Omgekeerd is Nederland ook de grootste bestemming voor Israëlische investeringen, zes keer zoveel als dat Israël in de VS investeert.

In plaats van te profiteren van en bij te dragen aan de economie van genocide en bezetting van Israël, heeft de EU de plicht en de mogelijkheid om de enorme economische invloed die zij heeft op Israël aan te wenden om een einde te maken aan de wreedheden in Gaza en de bezette Westelijke Jordaanoever.