Tegen de oorlogsmachine

Terwijl wordt bezuinigd op onderwijs, OV, zorg en cultuur blijven de militaire uitgaven groeien. In 2015 gaf Nederland 7,8 miljard euro uit aan wapens en krijgsmacht, in 2025 is dat bijna verdrievoudigd tot 22,4 miljard. De hele samenleving wordt gemilitariseerd. Militaire oefenterreinen en munitie-opslag worden uitgebreid zonder rekening te houden met kwetsbare natuur en omwonenden. Ziekenhuizen worden voorbereid op het afschalen van civiele zorg als de krijgsmacht bedden wil claimen voor militairen. Hoger onderwijs wordt gekort maar er komt wel extra budget voor onderzoek naar nieuwe militaire capaciteit; studenten mogen voor de militaire industrie gaan werken.

De meeste politieke partijen vinden het prima, maar burgers beginnen zich te organiseren om deze verregaande militarisering te stoppen. Veel mensen zetten zich in voor vrede uit emotionele betrokkenheid, uit boosheid en mededogen met slachtoffers (Palestina, Oekraïne). Maar steeds vaker ook met een analyse van militarisme als systeem, als aanjager van geweld en wapenwedloop.

Oorlog ontstaat niet ‘zomaar’. Er is veel propaganda voor nodig om mensen zo ver te krijgen dat ze bereid zijn om te doden op bevel. Het zaaien van angst en haat is cruciaal onderdeel van de oorlogsvoorbereiding. Er zijn op dit moment veel regeringen en politieke groepen die daar erg goed in zijn. Intussen wordt oorlog ook hip gemaakt. Rond de NAVO top in Den Haag is een groot cultureel programma opgezet. Pussy Riot treedt op in het Paard, cool en anti-Poetin, net als de NAVO natuurlijk. Hague Street Art organiseert voor de NAVO een ontwerpwedstrijd voor muurschilderingen over vrede en recht. Waarschijnlijk zal het winnend ontwerp niet gaan over het negeren van de genocide-uitspraak van het Internationaal Gerechtshof.

Opzouten

De groeiende nieuwe vredesbeweging heeft moeite om zijn verhaal helder over het voetlicht te krijgen. Kritiek op westers militarisme wordt gedeeld door extreem-rechts, complotdenkers en pro-Ruslandgroepen en die dringen zich nogal op. Ze willen graag meefietsen op de organisatiekracht van links, terwijl voor vredesgroepen natuurlijk duidelijk is dat je niet samenwerkt met racisten en klimaatontkenners, of mensen die wel tegen militaire interventies van de NAVO zijn, maar niet tegen militaire interventies van Rusland.

En dan heb je nog Pax, dat zich vredesbeweging noemt, maar geen beweging is, en ook niet altijd voor vrede. Net als veel grote ngo’s ontbreekt het Pax aan een gedegen probleemanalyse, en wordt in verre buitenlanden pleisters geplakt zonder de kwalijke rol van de eigen regering en het economisch systeem ter discussie te stellen. Soms kan met grote ngo’s goed worden samengewerkt, maar hun weinig kritische houding kan ook contraproductief zijn. De steun van Pax voor de enorm groeiende militaire uitgaven is tenenkrommend.

Vredesgroepen moeten steeds heel expliciet maken waar ze voor staan. De Nieuwe Vredesbeweging heeft een Manifest opgesteld waarin inclusiviteit en intersectionaliteit zijn vastgelegd als uitgangspunten. Het helpt daarbij niet dat politieke middenpartijen het vredesprotest verdacht maken en zonder onderscheid beschuldigen van Poetinliefde en complotdenken. En dat journalisten vredesactivisten bij voorkeur afschilderen als een exotische, bijna uitgestorven diersoort. Daarmee kan gedegen kritiek op de bizarre militarisering makkelijk genegeerd en buiten het debat geplaatst worden. Zoals Chomsky zegt over het fabriceren van consent: binnen een bepaalde bandbreedte mag alles besproken worden, alles daarbuiten wordt gemarginaliseerd.

Holle woorden

Vrede en veiligheid zijn geen lege begrippen. Je moet ze invullen, en dat gebeurt soms krom. “Wij hebben dankzij de NAVO al tachtig jaar vrede” betekent “wij hebben in West-Europa al tachtig jaar geen oorlog op ons grondgebied”. Dan wordt even vergeten dat we wel oorlog hebben geëxporteerd, naar Indonesië, naar Korea, naar Afghanistan, Irak, Libië. En dat we wapens voor onderdrukking hebben geëxporteerd naar Turkije, naar Egypte, naar Sri Lanka. Ook de gangbare invulling van “veiligheid” is nogal beperkt. Bommen en raketten beschermen niet tegen de klimaatcrisis. Integendeel, het fossiel brandstofgebruik van vooral supersnelle gevechtsvliegtuigen en zware transportvliegtuigen is enorme schadelijk, terwijl de klimaatcrisis de meest acute veiligheidsdreiging is. De weinige klimaatmaatregelen die de NAVO bereid was te nemen zijn in opdracht van Trump inmiddels uit strategische documenten geschrapt.

Uitgangspunt van de militaire veiligheidsvisie is afschrikking: zorgen dat je zoveel (kern)wapens en slagkracht hebt dat ‘de vijand’ niet durft aan te vallen. Het is recept voor een wapenwedloop, want “de vijand” voelt zich daardoor bedreigd en zal zich ook steeds zwaarder bewapenen. Er zit geen einde aan. Bovendien maakt het de wereld superonveilig, want er zijn nu eenmaal mensen en groepen voor wie oorlog profijtelijk is, en de beschikbaarheid van veel wapens maakt de verleiding om ze te gebruiken groot. Nog afgezien van het risico dat een incident uit de hand loopt en een conflict ongewild escaleert.

Enge Russen

Veel mensen zijn bang voor de Russen. De Russische machthebbers zijn conservatieve engerds die oppositie en vrolijkheid kapot maken. Qua binnenlandse onderdrukking kan Poetin zich gemakkelijk meten met Netanyahu, Al-Sisi en Bin Salman, om maar een paar vrienden van de NAVO te noemen. Maar hoe gevaarlijk is de Russische krijgsmacht? De Russische poging om Kiev te veroveren liep in 2022 al na drie dagen helemaal vast, ondanks maanden van voorbereiding. Moet dit leger Europa veroveren? De ellende die wordt aangericht in Oekraïne is gigantisch, en het is logisch dat andere buurlanden van Rusland nerveus zijn. Maar het gevaar zit niet in een machtig Russisch leger, eerder in inmenging in verkiezingen, cyberoorlog en sabotage van infrastructuur, overigens geen exclusief Russische streken. Daar helpen tanks en raketten niet tegen.

Het lijkt er meer op dat het de NAVO is die een oorlog voorbereidt, en hoopt op een aanleiding om die te beginnen. Meer dan de helft (55 procent) van alle militaire uitgaven in de wereld worden gedaan door NAVO-lidstaten. In 2024 gaven ze samen 1.506 miljard euro uit, 12 procent meer dan in 2023. En op de NAVO-top in Den Haag zal straks bevestigd worden dat dit bedrag verder wordt verhoogd, omdat Trump dat eist. Politieke partijen van links tot rechts zijn bereid zich naar Trump te schikken om vrijheid en democratie te verdedigen. Krommer kan het bijna niet worden.

Knikker die yankees er uit

De Amerikaanse eis voor hogere militaire budgetten valt in Europa in vruchtbare aarde, want al jaren lobbied het militair-industrieel complex voor meer geld. Vooral sinds de oorlog in Oekraïne is het hek van de dam. Tussen 2021 en 2024 stegen de militaire uitgaven van de gezamenlijke EU-lidstaten met meer dan 30 procent tot naar schatting 326 miljard euro. De Europese Commissie wil dat daar nog eens 800 miljard bovenop komt. Niet alleen ter versterking van Europese militaire slagkracht maar ook ter bevordering van technologische kennis en economische groei: volgens de Europese bureaucraten moet Europa met zijn wapenindustrie zowel een militaire als een economische wereldmacht worden. Het stimuleren van wapenhandel en het afbreken van controle op wapenexport is onderdeel van dit plan, onder meer opgeschreven in een “White paper for European defence – Readiness 2023”, ook wel bekend als “ReArm Europe”, alsof Europa voorheen ontwapend was.

Er vindt een enorme overdracht plaats van publieke middelen naar de aandeelhouders van de militaire industrie. Dit alles leidt niet tot een militair zelfstandig Europa. Zowel qua wapenaankopen als qua militaire gezagsstructuur blijft Europa helemaal afhankelijk van de Verenigde Staten en het opperbevel van Donald Trump. Niet bepaald een geruststellende gedachte.

Onze veiligheid is in de slechts denkbare handen. De NAVO strategie is gebaseerd op militaire afschrikking, ook met kernwapens, alleen ter bescherming van westerse landen en belangen en vooral ten dienste van de Verenigde Staten. De ongekozen leiders in de Europese Commissie en de Europese regeringsleiders hebben geen eigen visie en komen niet verder dan uitbreiding van de militarisering op Europees niveau. Niet in plaats van de NAVO, maar bovenop wat er allemaal aan middelen naar de NAVO gaat.

Veel meer dan voor Russen of Chinezen moeten we bang zijn voor de oorlog zelf. Want het is niet alleen de klimaatcrisis die het voortbestaan van de planeet bedreigd. Oorlog, zeker een oorlog met kernwapens, verandert de wereld in een hel.

Wendela de Vries
Stop Wapenhandel