Over druppels op gloeiende platen

vrijdag 30 mei 2025

Geschreven voor Konfrontatie en daar ook al te lezen.

Het leven op planeet Aarde– en zeker het leven in vrijheid en waardigheid, van alle levensvormen in hun veelvormigheid – is in gevaar. Dagelijks nieuws wijst daarop. Het wordt steeds duidelijker dat de 1,5 graden temperatuurstijging zo ongeveer een feit is,(1) niet langer louter een dreiging. Er is intussen een kleine maar niet verwaarloosbare kans dat we in 2030 de 2-graden-grens passeren.(2) Dat is de klimaatcrisis in een paar cijfers. Vertaal het maar in overstromingen en droogtes, hongersnoden en grote aantallen mensen op de vlucht. Onbeschrijfelijk menselijk leed.

Ik zou kort een paar andere rampen kunnen langs lopen. De bedreigde biodiversiteit bijvoorbeeld. Levensvormen die in hoog tempo uitsterven – door de logica van de overheersing en van de winst die de menselijke maatschappij loslaat op de rest van het leven en op zichzelf. Concreet: door verwoesting van bossen, door uitroeiing door overbevissing, door gif, door de gevolgen van snelle klimaatverandering. Gevolg: een snelle afbraak van de biodiversiteit, die zelf ook weer een kettingreactie van rampen meebrengt. Waar soorten opeens wegvallen uit de voedselketen, daar raakt die keten verstoord, krijgen andere soorten de overhand waardoor weer andere levensvormen het loodje leggen. Mensen zijn een van die levensvormen die ogenschijnlijk de boel beheersen met precies door die beheersing ook zichzelf in gevaar brengen.

Intussen gaan staten door met oorlogen voeren en bevolkingen onderdrukken – bevolkingen die steeds systematischer door machthebbers als overcompleet worden beschouwd en aan de vernietiging worden prijsgegeven. Soms voeren staten die vernietiging heel doelbewust door. De genocide in Gaza is een extreem voorbeeld, maar ook een waarschuwing: dit is wat mensen te wachten staat die vanuit het oogpunt van machthebbers, machtsvorming en winstbejag overbodig verklaard worden en in de weg zitten van machthebbers en superrijken, van projectontwikkelaars en gewapende landdieven.

Dit alles duidt op een systeemprobleem, een reeks van rampen die veroorzaakt en verergerd worden, niet simpelweg door een paar nare machtige mensen maar door het economische en politieke stelsel waarin zij topposities bekleden. En dat systeemprobleem vraagt om een antwoord waarmee dat hele systeem dus de nek wordt gebroken, de machthebbers onttroond, hun gewapende macht – leger, politie, veiligheidsdiensten – ontbonden, de bijeen geroofde rijkdommen in handen van de gemeenschap komen. We hebben een drastische en grondige verandering nodig. Een omwenteling waarin we systematisch breken met de logica van de overheersing. Een revolutie waarin we systematisch breken met de logica van de winst, van de opeenhoping van rijkdommen ten koste van al dan niet menselijk leven.

We willen die andere wereld waarvan we roepen dat die mogelijk is. Dat kan maar beter een wereld van vrijwillige samenwerking zijn, op basis van gelijkwaardigheid, solidariteit en zorgzaamheid over en weer. Dat is het waard om voor te strijden. Het is ook nodig, die strijd. Het alternatief is ongebreidelde wreedheid – van hogerhand aangewakkerd maar alomtegenwoordig – en planetaire destructie zonder rem. Verliezen we de strijd, dan hebben we het in ieder geval geprobeerd. Bovendien: de strijd, hoe grimmig ook, is in ieder geval iets minder dodelijk vervelend dan ons passief de ondergang in te laten manipuleren.

Ten strijde dus? Maar hoe? Het klinkt allemaal zo groot, zo onhanteerbaar, zo onbehapbaar. Maar dat hoeft niet zo te zijn. Ieder van ons kan meedoen. Ieder van ons kan bijdragen. Door deel te neme naan een demonstratie, Maar ook door bepaalde dingen – dierlijk voedsel, producten uit apartheidsstaat Israël, er zijn meer voorbeelden – niet langer te kopen. Door oproepen voor actie te helpen verspreiden op sociale media. Door een kritisch boek te lezen of een radicale podcast te beluisteren, en het daar met anderen over te hebben. Maar ook door met kameraden samen te komen om samen te koken en samen te eten en dus een beetje voor elkaar te zorgen in precies de geest van solidariteit en zorgzaamheid waar ik het al over had. Allemaal piepkleine dingen.

Maar de grote wereldwijde omwenteling waar ik voor pleit is nu juist een samenspel van heel veel van zulke kleine dingen. Het idee is dan natuurlijk ook dat in dat samenspel de kleine dingen uitgroeien tot iets groters. Van bescheiden demonstraties naar het overnemen van pleinen en hele stadscentra door opstandige menigten. Van individuele weigering om Israëlische dadels te kopen via het afsnijden institutionele banden met de koloniale terreurstaat Israël tot een met een maatschappelijk gedragen boycot van dat land. Maar die kleine daden zijn een begin. Laat niemand je wijsmaken dat het allemaal niets waard is als we niet meteen iets groots, drastisch, radicaals en revolutionairs tot stand weten te brengen.

In dat verband: hoed u voor het misbruik van volkswijsheden, spreekwoorden, gezegden en gangbare uitdrukkingen! Ze functioneren maar al te vaak als ontmoediging en kleinering. En ik zie helaas ook dat linkse mensen anderen – elkaar, in feite… – door middel van zulke uitdrukkingen aanpraten dat het allemaal niks voorstelt, zolang we niet het hele systeem in totaliteit op de schop nemen. Ik neem er eentje onder de loep waarmee dat gebeurt. En ik hoop ermee te laten zien dat de houding verkeerde is, en de uitdrukkingen feitelijk misbruikt worden.

Ik doel op de spreekwoordelijke Druppel op de Gloeiende Plaat. Het werkt als volgt. Wat heb je er nu aan dat jij veganist wordt? Dat is maar een persoon die dan geen dierlijke producten meer koopt. Dat merkt de vleesverwerkende industrie, de zuivelindustrie, de veehouderij toch niet? Dat is toch maar een druppel op de gloeiende plaat? Die houding. Je kunt het op andere thema’s ook toepassen.. Die Israëlische dadels die jij niet koopt, dat merkt toch geen hongerige Palestijn? Dat is toch niet meer dan een druppel op een gloeiende plaat? Dat idee.

Welnu, laten we eens kijken naar de uitdrukking zelf. We hebben een plaat die gloeit. We laten er een druppel op vallen. En inderdaad, die druppel is meteen verdampt, de plaat blijft heet. Er is niets bereikt. Hoewel? Het snelle verdampen van die ene druppel heeft energie gekost, geleverd door het gloeien van de plaat. Wat nu als er nog een druppel valt? En dan nog een, en nog een? Je zal merken dat ze verdampen. Je zal ook merken dat, als het maar door gaat, de plaat minder gaat gloeien, tenzij er externe energiebron is die de boel blijft verhitten. Blijven druppelen, en de plaat koelt af, de verdamping van druppels gaat trager, en warempel de plaat wordt nat. Je kunt geringschattend doen over die eerste druppel. Maar als onderdeel van een regenbui is ze niet helemaal zonder betekenis.

Welnu, zo is het met die individuele daden van niet-meedoen ook. Jij wordt veganist. Dat scheelt de diervernietigingsindustrie geen merkbare omzet. Die ene druppel. Maar je praat erover in vrienden- en familiekring. Iemand volgt je voorbeeld, je gaf die persoon met jouw stap het laatste zetje. Een ander iemand begint voorzichtig vlees te minderen. Weer een ander gaat eens op een website over veehouderij en klimaatverandering rondneuzen, en deelt de info online.

Ik heb het op familiebijeenkomsten gemerkt nadat ik meldde dat ik veganist was geworden. Mensen begonnen uit zichzelf mij om mijn motieven te vragen, hun eigen houding toe te lichten. En maar al te vaak werd er, door niet-veganisten, voor een veganistische maaltijd-optie gezorgd als ze wisten dat ik kwam. Mijn keus was een druppel. Het was tegelijk ook een beetje een kleine plons die kringen op gang brengt in een tot dan toe goeddeels stilstaande vijver. Ja, ik weet het: andere mensen hebben veel minder positieve ervaringen. Maar enig effect op mensen in je directe omgeving heeft je keus voor veganisme altijd.

En die ene veganist hoeft niet alleen te blijven: je kunt samenwerking zoeken met anderen. De veganist kan argumenten voor veganisme gaan delen. De veganist kan samen met anderen pleiten voor plantaardige gerechten in de kantine van school of bedrijf. Daar kun je actie voor voeren, waarmee de druk wordt vergroot en de strijd boven het puur individuele wordt uitgetild. Intussen hebben we veel meer dan een druppel laten vallen. We hebben een stroompje op gang gebracht.

Veganisme biedt een voorbeeld van wat ik bedoel. Dezelfde aanpak kunnen we toepassen rond allerlei thema’s en actievormen. Ik kan naar een demonstratie voor Palestina gaan. Ik kan er ook een gewoonte van maken om vrienden en bekenden uit te nodigen om mee te gaan. Mensen die daar voor in zijn, kunnen samen een app-groep vormen (Signal, geen Whatsapp aub). Hey, en waarom organiseren we via die app-groep niet zelf eens een kleine solidariteitsactie tegen de genocide? Hey, en zouden we niet ook eens tegen de klimaatcrisis actie moeten voeren? Hey, ik heb iets gelezen over de samenhang tussen klimaat en kolonialisme, hebben jullie zin om dat te lezen en het er eens over te hebben samen?

Van individuele stellingname naar collectieve actie. Van een enkel thema naar de samenhang en het grotere plaatje. Van acties rond afzonderlijke thema’s naar inzicht in de samenhang, naar systeemkritiek. Van die ene druppel via een regentje naar een ware stroom. Kom maar op met die gloeiende platen. We krijgen ze wel afgekoeld en nat. Blijven druppelen, op weg naar meer! Heel veel begint met die ene druppel, met die kleine stap van een enkeling, samen met nog zo’n enkeling….

En de neerbuigende grootschaligheidsfanaten gooi ik met plezier een andere uitdaging in het gezicht. Wie het kleine niet eert, is het grote niet weerd.

Noten:

(1) ‘Aarde was afgelopen twee jaar bijna structureel 1,5 graden warmer’, NOS, 8 mei 2025, https://nos.nl/collectie/13871/artikel/2566408-aarde-was-afgelopen-twee-jaar-bijna-structureel-1-5-graad-warmer

(2) Jonathan Watts, ‘Global temperatures copuld break heat record in next five years’, 28 mei 2025, https://www.theguardian.com/environment/2025/may/28/global-temperatures-break-annual-heat-record-next-five-years-world-meteorological-organization

Peter Storm