Klimaatkwestie. Probleem Van Overexploitatie Van Een Publiek Goed. Een EXIT-strategie

In 2020 richtten Angela en Jens Hanson de maatschappelijke klimaatbeschermingsorganisatie SaveClimate.Earth op. Vandaaruit willen zij klimaatacties ondernemen. Hun algemene uitgangspunt is het kosmopolitisme van sociaalecologische toekomstplannen die afgemeten worden aan het universalisme van mensenrechten. Jens Hanson is van oorsprong een systeemingenieur bij de Duitse luchtverkeersleiding. Angela Hanson zat in het productmanagement en is sinds 2021 door een Europese Unie gecertificeerd EU-ambassadeur voor het klimaatpact. Met het boek getiteld EXIT-strategie klimaatvaluta ECO presenteren zij hun systemische benadering van het combineren van ‘commons management’, ecologische markteconomie en wereldwijde emissierechtvaardigheid.

Het boek wordt besproken op de Duitse site Freiwirtschaft (Economie zonder overheersing) door Markus Henning, een van de redacteuren van het Duitse libertaire web-tijdschrift espero. Hieronder zijn door mij vertaalde en bewerkte bespreking van het boek. [ThH]

Ecologisch krediet

In het welvaartsmodel van het Noordelijk halfrond zijn op verwoestende wijze met elkaar verweven (a) de behoefte aan economische groei, (b) een giftig energiebeleid en (c) de afwenteling van sociale en ecologische gevolgkosten. De routines van productie, consumptie en levensstijl zijn gebaseerd op het verbranden van fossiele brandstoffen. Dit verlegt de grenzen van planetaire regeneratie en wakkert de klimaatverandering aan. Die treft nu al de delen van de wereld, ook die er het minst verantwoordelijk voor zijn.

Terwijl de geopolitieke dominante economische gebieden een onevenredig groot aandeel hebben in de overexploitatie van hulpbronnen en de opwarming van de aarde – de rijkste tiende van de wereldbevolking veroorzaakt ongeveer de helft van alle wereldwijde uitstoot van broeikasgassen – worden vooral niet-blanke mensen in het Zuidelijk halfrond hard getroffen door de effecten, die historisch gezien en momenteel sowieso de meest achtergestelde en kwetsbare groepen in de wereldsamenleving zijn: zwart, inheems en gekleurd (BIPoC).

Fundamenteel hierbij is de economische classificatie van de klimaatcrisis als een probleem van overexploitatie van een publiek goed. In zijn hulpbronfunctie als koolstofput wordt de atmosfeer van de aarde gekenmerkt door zijn vrije beschikbaarheid, maar blijft die beperkt in zijn absorptiecapaciteit. Aangezien het bijbehorende ecologische krediet bijna is opgebruikt, moet de wereldgemeenschap manieren vinden om de CO2-uitstoot snel en effectief te beperken om de levensomstandigheden op peil te houden.

De persoonlijke CO2-quota

Tegelijkertijd – de twee auteurs verwijzen met bijzondere nadruk naar dit egalitaire aspect – is de atmosfeer van de aarde het gemeenschappelijk bezit van de hele mensheid. In de zin van een eerlijk, solidair en coöperatief nieuw begin, heeft elk menselijk individu op deze planeet gelijk recht op een redelijk gerantsoeneerde, ecologisch verenigbare hoeveelheid uitstoot.

De hoogte van deze persoonlijke CO2-quota wordt in de tijd gemeten op basis van het aantal mensen op de wereld en het resterende totale emissiebudget. Dat laatste is weer afhankelijk van de hoeveelheid CO2 die al in de atmosfeer terecht gekomen is en het gewenste klimaatdoel. Dat laatste is sinds de VN Klimaatconferentie in 2015 om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graden Celsius (gerekend vanaf het begin van de industrialisatie tot het jaar 2100).

Alleen al in Duitsland, dat de 10e plaats inneemt op de wereldranglijst van de grootste uitstoters per hoofd van de bevolking, moet het gemiddelde CO2-verbruik op alle gebieden van het leven met ongeveer 80 procent verminderd worden.

‘Onze economie [dus niet alleen de Duitse; thh.] moet meer regionaal, minder toxisch en hulpbronnenefficiënter worden. We hebben producten nodig die zo lang mogelijk hun werk doen en daarna gerepareerd en uiteindelijk gerecycled kunnen worden. En we hebben nieuwe technologieën nodig die echt circulaire productie en de wijdverbreide omschakeling op groene energie mogelijk maken. Dit alles wordt niet bereikt door lifestyle-debatten en gedetailleerde, bureaucratische wetgeving tot in de laatste hoek van het productieproces, maar door een systeem dat fabrikanten intrinsiek motiveert om zo’n verandering door te voeren’ (p. 77 e.v.).

Klimaatvaluta ECO

Om een ​​overeenkomstige dynamiek doelgericht in gang te zetten, plannen Angela en Jens Hanson de transnationale introductie van de klimaatvaluta ECO (Earth Carbon Obligation). Als complementaire grondstofvaluta moet ECO de prijsstelling en rantsoenering van het CO2-verbruik loskoppelen van het monetaire systeem en fungeren als een kader voor een gegarandeerd reductietraject.

Pioniers van een wereldwijde resource-monetaire unie (RWU) zouden de ‘EU, plus een alliantie van bereidwilligen’ kunnen zijn (p. 19). ECO zou hen een marktcoördinatie-element bieden dat het probleem van klimaatverandering aanpakt op een manier die niet alleen ‘veroorzaker-gericht’ werkt, maar ook duurzame productie- en consumptiemethoden bevordert en tegelijkertijd de welvaartskloof tussen rijk en arm kan verkleinen.

Markus Henning bespreekt vervolgens een vijftal ‘technische’ (economische, monetaire, procesmatige, bestuurlijke) uitgangspunten voor de uitwerking van klimaatplan van de auteurs. Dat is natuurlijk nuttig omdat het een nadere uitwerking demonstreert van die aanpak. Ik ga er echter (voorlopig) aan voorbij, want als ik alleen al aan de Nederlandse situatie denk in termen van het fundamenteel uiteenlopen van economische belangen tussen het multinationale kapitaal en de gewone burgers, dan kom ik in gedachte in de buurt van een revolutie om eerst die fundamentele scheiding van belangen als barrière te slechten…

Neem de stikstof-kwestie. Die gaat niet alleen de ‘boeren’ aan. Boeren? Agro-industriëlen bedoel je. Op de rijkswegen rijden geen immense tractoren, daar rijdt de ‘bank’. Spreek je over de milieukwestie, dan verschijnt onder meer het beeld van Tata Steel IJmuiden (zie Online); de staal-lobby. Of je hebt het over Chemours Dordrecht; de chemie-lobby (waarin opgenomen de agro-chemie en zijn pesticiden-producenten). Chemours vindt – gelet op hun gesponsorde informatie op Google – dat er door hen een belangrijke bijdrage aan de lokale, Nederlandse en Europese economie wordt geleverd. Verzwegen wordt dat de directe omgeving en het verdere milieu ook door hen met dodelijk afval wordt vervuild, wat Chemours al decennia wist (zie Online en Online). Zie verder de serie ‘Schurken zonder grenzen’ (5 delen; Online). Kortom, de strijd zal spelen op het niveau van de financiële belangen van multinationaal- en banken kapitaal. En die belangen zullen zij niet zonder slag of stoot laten vallen…

Egalitaire verdeling emissiebudgetten

Dat ik nog niet mijn gedachten kan verplaatsen naar een fijnmazige financiële en bestuurstechnische uitwerking van het voornoemde klimaatplan neemt niet weg, dat ik tegelijk meen het nuttig te vinden dat anderen daaraan juist wel aandacht schenken. Markus Henning wijst verder nog op het volgende.

Angela en Jens Hanson denken structureel en creatief in mondiale contexten. Het actieplan dat ze hebben ontworpen, wil nationaal egoïsme vervangen door sociale verantwoordelijkheid en transnationale samenwerking. De egalitaire verdeling van emissiebudgetten – volgens het motto ‘cap, personalize and trade’ (beperken, personaliseren en verhandelen) – zou het controlepotentieel voor klimaatbescherming volledig in handen leggen van de consument, dat wil zeggen de kleinste eenheden op de markt.

De systemische voorkeur voor producten met zo weinig mogelijk CO2 en de daaruit voortvloeiende transformatiedruk zouden de energiesector, industrie en handel op een milieuvriendelijker spoor zetten. Op weg naar een klimaatvriendelijke toekomst kan de complementaire grondstof ECO een echte mijlpaal zijn.

Hun potentieel moet ook worden overwogen door de ‘economie zonder overheersing’ (Freiwirtschaft; Silvio Gesell). Een interessante dialoog is te verwachten. Succesvolle sociale hervormingen zijn altijd gebaseerd op het openen van discursieve mogelijkheden, waarin verschillende benaderingen elkaar ontmoeten, uitwisselen en, in het beste geval, combineren. In een tijd waarin het heden aan het oplossen is en ons niet langer naar de toekomst voert, hebben we boeken nodig als EXIT-strategie.

Markus Henning (vertaald en bewerkt door Thom Holterman; de bespreking is integraal te vinden op de site Freiwirtschaft, zie Online).

Hanson, Angela en Jens, EXIT-Strategie Klimawährung ECO, Mit persönlichen Emissionsbudgets das Klimaziel erreichen, Oekom Verlag, München, 2023, 180 blz., prijs 24 euro.