DUBBELE BOTERHAM MET KAAS – 30: De Droom Van De Vrije Ether En De Vrije Zee

Er is een aanwijsbare liefde van anarchisten voor piraten, aldus André de Raaij. Onder meer Peter Lamborn Wilson oftewel Hakim Bey getuigt ervan en de laatste postume publicatie van David Graeber evenzeer. Al moet André zeggen dat hij die, helaas, weinig overtuigend vond, misschien niet goed uitgewerkt.

Zeeroverij is van alle tijden en men zou zeggen dat op de vrije zee, buiten wat men territoriale wateren noemt, geen nationale wet telt. Geldt het ook voor trillingen per seconde? Het eerste kabinet-Balkenende heeft heel neoliberaal eerst die trillingen genationaliseerd en vervolgens verkoopbaar aan de hoogstbiedende gemaakt. (Als iemand de vraag stelt wat die Lijst Pim Fortuyn voor elkaar heeft gekregen: nu, dat dus). Men zou de vraag kunnen stellen wat de radio als medium meer kapot heeft gemaakt: het internet of het resultaat van deze ‘aanbesteding’, die de FM-band tot één grote volle gelijkvormige kledderbak heeft gemaakt, meent André de Raaij, die vervolgt.

‘Vrije radio’

Ik excuseer me maar half voor deze lompe taal. Ik heb jarenlang de vrijheid gehad in de ether radioprogramma’s te maken die iets anders te bieden hadden, ‘vrije radio’ heette het, maar in de wandeling zou er geen verschil zijn met wat in het gangbare taalgebruik ‘piraten’ genoemd worden. Vrije radio had geen reclame en gold als best wel anarchistisch. Maar daar ga ik het niet over hebben, vele jaren geleden inmiddels heb ik een uitnodigend begin gemaakt (zie Online).

Kraken van radiofrequenties (‘trillingen per seconde’ dus) vanaf de vrije zee wordt ook piraterij genoemd. De vrije zee is inmiddels ook al niet zo vrij meer: het schip van wat Radio Paradijs had moeten worden, werd op volle zee overvallen door overheidsdienaren en in beslag genomen (1981). De eigenaar, die ons op Youtube trakteerde op De politie is mijn beste kameraad, heeft het nakijken gekregen voor de rest van zijn leven (beluister Online). (Niet al te opmerkelijk: het openingslied gezongen door de vier oprichters van Radio Kemphaan, 1979, was ook dit ongelooflijke geval van de VARA uit de jaren vijftig). En Radio Caroline heeft het nog even dapper volgehouden na de overval van Britse en Nederlandse koddebeiers op volle zee in 1989, maar het station was technisch gebroken en is nooit meer goed hersteld.

Zenden vanaf zee is een bezigheid geweest van het soort anarchisten dat men niet zo zal noemen, het uit de VS afkomstige libertarian is het best van toepassing. De meest uitgesproken vorm hiervan kwam tot uiting in Capital Radio, 1970. De naam moest het al uitdrukken, dit station zou de blijde boodschap van het kapitalisme uitdragen. Die andere stations waren toch eigenlijk volksverdervers, met hun popmuziek. Het heeft het niet lang volgehouden.

De zeezenders droegen uiteraard alle de boodschap van het consumptiekapitalisme uit, met hun reclame. Ging het daar bovenal om? In de laatste dagen van bijna alle Britse zeezenders maakte Caroline-deejay Tommy Vance nog net de transfer naar Radio London. Geïnterviewd door de nestor van het station, Paul Kaye, sprak hij zijn afgrijzen uit over het station waar hij vandaan kwam. Hun oogmerk was alleen maar ‘making money’. Paul Kaye wierp tegen dat dit echt ook de bedoeling van Radio London was, maar wij luisteraars begrepen best wat er bedoeld werd. Buiten de verplichte top-50 draaide Caroline in die dagen alleen platen waarvoor betaald werd om ze ten gehore te brengen. En voor luisteraar en deejay was dit lang niet altijd een genoegen. Het bekendste voorbeeld van zo’n door betaling tot hit gedraaid nummer is van na de wet tegen werken van Britten voor zeezenders; luister Online. (Nu is dat wel een van de nummers waar met weemoedig genoegen op teruggekeken werd, achteraf).

Rechtse vrijbuitende ondernemers die nu ook weer niet makkelijk geld wilden verdienen, het aspect van vrijbuiten en avontuur blijft een rol spelen (afgezien van het nichekapitalisme in de tijd dat er geen commerciële radio was in Groot-Brittannië en tot 1968 in ieder geval in Nederland). Overigens verklaarde de baas van Radio 355 en Radio 227, de progressiefste zeezender die in het Nederlands heeft uitgezonden, dat hij ‘lifelong socialist’ was. Hij zou na het gedwongen vertrek van de stations schrijver worden. Tommy Vance wees nog op iets anders: als de eigenaren rechtse anarchisten (libertariërs) waren, het publiek werd getrakteerd op de progressieve klanken van de jongeren-(sub)cultuur. Het mag volstaan te vermelden dat John Peel begonnen is op Radio London.

Subcultuur

In 1970 was er een tijdje een heel klein beetje zendtijd op de late avond voor Radio Geronimo op Radio Monte Carlo, een sterke zender op de middengolf die heel West-Europa bestreek (of nog bestrijkt? Geen idee). Geronimo was echt geheel subcultuur. In die dagen stoorde de Engelse overheid de middengolfzender van Radio Nordsee International en fans van Geronimo stelden dat ook hun programma’s gestoord werden (op een heel andere frequentie). Demonstranten gooiden zakjes jam naar het gebouw van Marconi, de instantie die de stoorzender beheerde. Uitzendingen storen = to jam, vandaar. Dit gaf aanleiding tot debatten in de kring van geweldloze activisten: is het gooien van zakjes jam naar een gebouw geweld…?

Geronimo hield het niet lang vol in Monaco, maar dook in 1973 weer op, op zee, onder de vleugels van vrijbuiter Ronan O’Rahilly, de man achter Radio Caroline. Onder de naam Radio Seagull had het een veel beter bereik en zond het meer uit. De mensen achter Geronimo kwamen er al snel achter dat de loonbetaling zacht-gezegd niet soepel liep, dus zij gaven er alweer snel de brui aan. Ook die slordigheid hoorde bij de vrijbuiterij, speciaal bij Caroline. Dat onder eigen naam wel gedurende de jaren zeventig miljoenen jongeren zoals deejay Norman Barrington achteraf schreef ‘een alternatief voor ABBA’ heeft geboden. En één van hen ben ik om Armand te citeren.

Caroline had contacten met Greenpeace, het gerucht ging dat het schip van deze actiegroep af en toe bijsprong bij de bevoorrading van het zendschip. Als tegenprestatie zond Caroline oproepen van Greenpeace tegen atoombomproeven in de Stille Oceaan uit. ‘Vrede’ was de algemene boodschap vanaf zee, dit nummer werd gelanceerd door Radio Nordsee (zie en luister Online). En Carolinedeejays verhuisden af en aan naar het schip voor de kust van Israël van de Voice of Peace van Abie Nathan. Het station zond uit van midden 1973 tot het akkoord van Oslo, 1993, dat zoals we weten tot niets heeft geleid. De Israëlische regering liet het station bestaan, de eigenaar/initiatiefnemer was een nationaal instituut (zie Online).

Zittend in een hok bij een verwarmingsinstallatie met verbinding met de zendmast, dromend van het ruime sop waarop je ook had kunnen zitten (niet denken aan stormen en zeeziekte en wat niet al) kon je in de vrije ether net doen of het bijna hetzelfde was. Een anarchistische droom.

Ik draag het bovenstaande op aan de nagedachtenis van Rob van Limburg en met een knipoog aan anorak Martin Smit. Ik kan het niet laten de foto van Rob, zwaaiend vanaf het dak van een groot kraakpand met zendmast te plaatsen. Je zou kunnen denken dat hij op het bovendek van een schip staat.

André de Raaij

[Gebruikte afbeeldingen: – Radio Paradijs: Door Rob Bogaerts / Anefo – Nationaal Archief, CC0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=41028516

– Voice of Peace: By http://rabbibrant.com/2008/08/28/from-somewhere-in-the-mediterranean/ , Fair use, https://en.wikipedia.org/w/index.php?curid=39496090 ]