Boekbespreking: Tegen de stroom in

Boekbespreking: Tegen de stroom in

Onlangs verscheen het boek: ‘Monsterlijke kwaadaardigheid van wapens. Hoe de wapenindustrie de wereld ruïneert & wat we er aan kunnen doen.’ Die (vertaalde) titel maakt duidelijk dat het boek bedoeld is om te kijken waar spaken in de wielen van de wapenhandel kunnen worden gestoken. Maar het is ook informatief en waardevol als introductie op het onderwerp. Het boek is opgesplitst in drie delen: a) de wereldwijde wapenhandel, b) de gevolgen ervan en c) de campagnes ertegen. Een van de auteurs is online te gast bij het Stop Wapenhandel debat ‘Vrijmarkt voor oorlogswapens‘.

Het initiatief om het te publiceren kwam van The Peace and Justice Project. Dit project is opgezet door voormalige Labourleider Jeremy Corbyn om mensen bijeen te brengen rond sociale vraagstukken, economische rechtvaardigheid en mensenrechten. Het bouwt daarmee voort op de rol die Corbyn in de periode 2015-2020 speelde als aanjager van linkse thema’s in de Britse politiek. Een boek over wapenhandel, – een activiteit die het leven van velen verwoest en van slechts enkelen verrijkt –, past daarin. Volgens Corbyn komt veiligheid niet met wapens, maar met de mogelijkheid om gelukkig, voldaan en in gezondheid te leven. Daar zouden de knappe koppen aan moeten werken in plaats van aan steeds dodelijker bewapening.

9/11 en wapenindustrie
Corbyns mederedacteuren, Rhona Michie, Andrew Feinstein en Paul Rogers, zijn bekenden uit de wereld van acties tegen wapenhandel. Bijna terloops schrijven zij in de inleiding dat smeergeld voor een wapendeal, dat naar de Saoedische ambassadeur in de VS ging, via de rekening van zijn vrouw terecht kwam bij de kapers van 9/11. De industrie die zegt veiligheid te brengen, betaalde mee aan het begin van de enorme geweldsuitbarsting die als ‘oorlog tegen terrorisme’ decennia zou duren. In het boek ontbreekt een bronvermelding voor deze bizarre kwestie.

Het eerste hoofdstuk beschrijft de wereld van de wapenhandel. Van alle militaire uitgaven, ruim €2 biljoen gaat een kwart naar wapens. Professor Anna Stavrianakis noemt niet alleen cijfers en de belangrijke spelers op de wapenbazaar, ze geeft ook een politieke betekenis aan netwerken tussen landen. De voornaamste partij zijn de Verenigde Staten en zijn bondgenoten, samen goed voor ongeveer driekwart van de militaire uitgaven. Die positie hebben ze als voormalige koloniale machten verworven en handhaven ze onder andere met wapenverkopen. Het hoofdstuk van Stavrianakis vormt de fundering van het boek, samen met dat van de Indiase journalist Vijay Prashad.

Prashad wijst op de schimmige geheime operaties waarin bijvoorbeeld de islamitische groepen in Afghanistan werden gesteund, en de druk vanuit de wapenindustrie voor de oostwaartse uitbreiding van de NAVO. Hij onderbouwt dit met eigen onderzoek en met artikelen uit gevestigde bronnen. Hij gebruikt niet de cijfers van het Zweeds onderzoeksinstituut SIPRI-cijfers als bron voor militaire uitgaven. De meeste schrijvers gebruiken deze cijfers wel. Het boek wil uitdrukkelijk ruimte laten voor verschillen in benadering. Je ziet dat ook bij het afwijzen en omarmen van het begrip Human Security. In de inleiding (p. 14) wordt kritisch opgemerkt dat het concept gemilitariseerd is, en in het hoofdstuk over het klimaat wordt het juist opgevoerd als bruikbaar kader om veiligheid van en voor mensen breder te definiëren, verwijzend naar hoe VN ontwikkelingsorganisatie UNDP het in 1994 beschreef (pp. 86-87).

Oorlogsdreiging

Wapenindustrie en geopolitieke machtsontplooiing en bedreiging van de vrede; het is een onderwerp dat maar weinig aan bod komt bij maatschappelijke organisaties die zich kritisch met de wapenindustrie en -handel bezig houden. In dit boek gebeurt dat wel, zoals in het hoofdstuk over de klimaatcrisis en militarisme. Het militaire apparaat verdedigt de economie die is gebouwd op gebruik van fossiele brandstoffen, mijnbouw en andere schadelijke economische activiteiten; kortom op de vitale belangen en niet op de mens. Elders wordt de scheve verhouding tussen diplomatie en militaire uitgaven genoemd, en wordt herhaaldelijk het belang van diplomatie, wapenbeheersing en ontwapeningsverdragen juist onderstreept. Grootschalige oorlogsdreiging komt uitdrukkelijk aan de orde in het slothoofdstuk over de functie van Hawaï binnen de militaire infrastructuur van de Verenigde Staten. De voorbereiding van een conflict met China wordt dan weer niet genoemd. Terwijl dat voor de hand ligt gezien de militaire functie van Hawaii. Die gevaarlijke anti-China retoriek komt wel in het voorwoord aan de orde. Er is maar weinig wat in dit boek echt ontbreekt en niet aangestipt wordt.

Nieuwe wapens

Het boek trekt de wereld over. Allereerst door schrijvers van vijf continenten aan het woord te laten. Het beschrijft problemen die veroorzaakt worden door wapens in grote en kleine landen (Afghanistan, Hawaï, India, Jemen, Palestina), en in regio’s (Latijns Amerika en Oost-Afrika) en heeft aandacht voor klimaat- en milieugevolgen van het militarisme. Optimisme over wapenhandelsverdragen wordt van scepsis voorzien, daarmee gaat het boek in tegen een tendens die al een paar decennia lang dominant is en geënt op een naïef vertrouwen in de macht van de wet om die van economisch-politiek-militaire dominantie in te snoeren. Het toont aan dat Europese Unie landen lak hebben aan een restrictief wapenexportbeleid. Het boek beschrijft problemen met specifieke wapens, kernwapens en vooral handvuurwapens. Mocht er iets ontbreken in Monsterlijke kwaadaardigheid dan is het aandacht voor nieuwe wapentechnologie zoals kunstmatige intelligentie, hypersonische raketten, en ruimtewapens. Dergelijke technologie heeft nieuwe gevolgen en werft de knappe koppen die elders nodig zijn. Cyberwapens om een waterkering of energiecentrale te saboteren hebben gevolgen tot diep in de samenleving. Al kan een ‘gewone’ bom door een reguliere krijgsmacht net zoveel ellende veroorzaakt.

Actieaanpak

Wat het boek echt anders maakt is dat het gedegen informatie over wapenexport combineert met een reeks methoden van tegenstand, oppositie, zelfs verzet. Het begint met een artikel over het zwemmen tegen de stroom in, ook als iedereen zegt dat er geen ruimte voor is, zoals de Stop the War Coalitie in het Verenigd Koninkrijk deed. De schrijfster meent dat om de Irakoorlog echt te stoppen industriële massa-actie noodzakelijk was. Je moet dan openingen hebben naar vakbonden en bedrijven, stelt ze. Na deze stem komt die van Palestine Action aan het woord. Die willen gericht foute bedrijven, zoals het Israëlische Elbit, het land uit werken.
Wapenhandel gaat om vervoer van de vervaardigde militaire producten over grenzen van plaats A naar B. Die logistieke keten betekent ook ruimte voor actie bij vervoer en overslag. Dat is wat ook gebeurt: schepen die wapens vervoeren kunnen steeds vaker op tegenstand rekenen, dat loopt van juridische procedures tot de weigering om mee te werken aan laden en overslag door havenwerkers.
Weer een andere actiebenadering: Studenten kunnen de taak op zich nemen om militair onderzoek van hun hogescholen en universiteiten te weren. Ze hebben immers recht op onderwijs dat vrij is van militaire zaken. Over de verfrissende houding tot wapenhandelverdragen in het boek schreef ik al eerder, maar in een gedetailleerd en informatief hoofdstuk wordt dit nog eens uitgewerkt en voorzien van de opmerking dat het organiseren van tribunalen waar getroffenen en betrokkenen zich kunnen uiten een betere methode is om het onderwerp weer van politiek context te voorzien.

Context

Die politieke context geeft het laatste hoofdstuk volop. Hier is het Globale Zuiden aan het woord dat deel is gemaakt van de Verenigde Staten als de 50ste Staat; Hawaï is een militair knooppunt voor de Verenigde Staten in de Stille Oceaan. Met kracht en succes wordt die rol bestreden.
Opmerkelijk genoeg blijft een methode die het ook waard is om energie aan te geven buiten beeld. Onderzoek en schrijven, zoals voor een boek als dit, maar ook voor kranten en tijdschriften, de onderbouwing van eisen en stellingnames van actiegroepen is van groot belang bij het tegenwerken van het monster. Corbyn en al die anderen hebben met dit boek hun bijdrage daaraan geleverd.