LOS & Vast – 3: Fact-finding, Fact swindling En Factchecking

Rubriek Thom Holterman.  Fact, feit. Zijn feiten wel feiten? De rechtsfilosoof Glastra van Loon (1920-2001) vond indertijd op goede grond van niet (De Gids, 1970/2). Het betrof een artikel waarin kritiek op de positivistische wetenschapsbeschouwing aan de orde was. Ik laat dit verder rusten. Waar het mij nu om gaat, is op te merken dat het onder meer afhangt van het belang dat men verdedigt, wat überhaupt als feit wordt herkend dan wel aangenomen of niet.

De problematiek die ik zal behandelen kwam ik tegen beschreven in drie afzonderlijke artikelen, die los van elkaar stonden, in het Franse dagblad Le Monde van 17 januari 2025. De inhoud van die artikelen kent in mijn lezing wel een samenhang (vast). De kern daarvan wordt gevormd door (a) de ontdekking van een kankerverwekkende stof (factfinding), (b) het opzetten, door lobby’s en industrie, van desinformatiecampagnes (factswindling) en (c) onderzoeksjournalistiek waarbij argumenten als onjuist en misleidend worden onderkend (factchecking). In feite gaat het om een strijd voor het primaat van de volksgezondheid tegen ‘schurken zonder grenzen’ uit op grotere winstmarges…

Factfinding

Het eerste artikel dat ik gebruik gaat over ‘Drinkwater en de erfenis van vergiftiging door PVC’ (Polyvinylchloride). Wat is het geval? In de jaren 1970 bestond in de buitengebieden (kleine dorpen) in Frankrijk de waterleiding nog uit loden buizen. De openbare leidingen zijn toen vervangen door leidingen van pvc-materiaal. Op enig moment werd bij controle van de kwaliteit van het drinkwater geconstateerd, dat het drinkwater vervuild was met een hoge graad van CVM (vinylchloride monomeer), gebruikt om PVC te fabriceren. Sinds 1987 wordt CVM voor de mens geklasseerd als kankerverwekkend.

Meer dan een halve eeuw na de plaatsing van de pvc-waterleidingen wordt het een volksgezondheidsissue. De wetenschapper Gaspard Lemaire heeft dit schandaal van jewelste dan in kaart gebracht. Hij deed aan factfinding door middel van een analyse van openbare rapporten, wetenschappelijke publicaties en gegevens verstrekt door Franse regionale gezondheidsagentschappen (ARS). Alles was bekend, maar hing tot dan toe niet aan de grote klok.

Uiteindelijk verschijnt er een Europese aanwijzing in 1998 dat CVM onder een bepaalde norm moet blijven. Een kwart eeuw later wordt die in Frankrijk nog niet gerespecteerd. Er lopen rechtszaken tegen de lakse staat om haar verantwoordelijk te houden voor het overlijden van mensen aan kanker. Maar ja…berekeningen leren dat de kosten van vervanging van de toenmalig aangelegde CVM afgevende waterleidingen, tussen de 12,6 miljard en 30,6 miljard euro liggen (afhankelijk van de totale vervangingslengte: tussen de 140 000 en 340 000 km). Volksgezondheid moet wat kosten…

Factswindling

Feitenzwendel is aan de orde in het tweede artikel. Het draagt de titel ‘Als de industrie de wetenschap ten behoeve van zijn winst manipuleert’. De focus is gericht op een wetenschappelijke publicatie, in gebruik door de chemie-lobby. Het betreft een specialistisch artikel onder de titel (ik vertaal) ‘Hergroepering van PFAS om de risico’s voor de volksgezondheid te evalueren’. Het artikel is ondertekend door een ‘panel van onafhankelijke experts’ (12 in totaal). Het is opgenomen in een tijdschrift van gezag voor wetenschappelijke publicaties van de mondiaal opererende uitgeverij Elsevier. En toch onderscheidt deze publicatie van oktober 2022, zich evenwel vooral door zijn vernieuwing van de strategie van manipulatie van wetenschap. 

Om daar de vingers achter te krijgen, heeft Le Monde zich met 29 andere media (46 journalisten) verenigd in het ‘Forever Lobbying Project’. Dit project ging zich interesseren voor het genoemde artikel, omdat het door de chemie-lobbyisten gebruikt werd om twijfel te zaaien in het kader van de Europese politieke activiteit om tot een verbod van PFAS te komen. Deze discussie loopt op dat niveau sinds februari 2023.

Het viel de onderzoeksjournalisten op dat in allerlei lobby-stukken, zoals die van ‘Plastics Europe’ alsmede in presentaties van ‘France Chimie’, het artikel bij elkaar zo’n 85 keer geciteerd was. Een andere cruciale informatie kwam ook boven tafel: de identiteit van de sponsor van de studie van het ‘panel van onafhankelijke experts’. Dat bleek de American Chemistry Council (ACC) te zijn, de machtige lobbyorganisatie van de Amerikaanse chemische industrie. Aan het eind van de studie vindt men tevens een aanwijzing dat sommige experts de belangrijkste tot uitdrukking gekomen opvattingen in bepaalde secties van het artikel, afwijzen. Een van hen zegt geschrokken te zijn toen hij hoorde dat het ACC het project had gefinancierd.

Nog duidelijker werd het verband met de lobbystrategie toen uitkwam dat het ACC een beroep op een intermediair had gedaan voor de opzet ervan. Dat was het kabinet met de naam SciPinion Principal. De helft van de 12 experts die aan het artikel meeschreven, waren consulenten van de industrie. Sommigen waren ooit betrokken geweest bij het ACC en zijn eenheid die PFAS verdedigt, te weten de FluoroCouncil.

Het SciPinion, met de oprichter directeur Sean Hays en mededirecteur Christopher Kirman, beiden toxicologen, zijn ook eigenaren van een kabinet, dat ‘producten verdedigt’, genaamd Summit Toxicology. Het ACC is daarbij klant. Een medewerker van dat kabinet, een consulent in toxicologie, is redactrice van het tijdschrift Regulatory Toxicology and Pharmacology. Het tijdschrift was een orgaan van sciencewashing (‘wetenschappelijke witwassen’) voor de chemische industrie en…de tabaksindustie (tot het in 2019 een nieuwe redactie kreeg). De genoemde Kirman heeft tot in de jaren 2000 voor de tabaksindustrie Philip Morris gewerkt. De strategie die hij toen opzette voor het ‘verkopen’ van tabak, wordt nu gehanteerd in de sfeer van de PFAS.

De Deense omgevingsmedicus en oud-hoogleraar fulmineert, naar aanleiding van al dit zaaien van twijfel, ‘We worden niet allen geconfronteerd met de besmetting van het milieu en de mens door PFAS, naar ook met een besmetting van de wetenschap’. Zwendel dus.

Factchecking

Het derde artikel is getiteld ‘PFAS: de plastic lobby op desinformatiecampagne’. Hierin wordt behandeld dat de meerderheid van de argumenten aangedragen door de industriëlen tegen het verbod van fluoropolymeren onjuist, misleidend en tegenstrijdig zijn gelet op de stand van de wetenschap.

De aanleiding voor de desinformatiecampagne is het voorstel (februari 2023) van vijf Europese landen, waaronder Nederland, tot invoering van een ‘universele beperking’ (verbod) van per- en polyfluoralkylstoffen (PFAS) in Europa. Vanwege het ‘universele’ (algemene) vindt men ook de afkorting: uPFAS. Er is een bijzondere lobbyorganisatie in het leven geroepen, de Fluoropolymers Product Group, door tien chemische firma’s, waaronder Chemours, om die beperking tegen te houden. De kwestie is of de argumenten die door de industriëlen aangevoerd worden, betrouwbaar en houdbaar zijn.

Om een soort ‘stress test’ op te zetten heeft de eerdergenoemde journalistengroep Forever Lobbying Project een wetenschapper, specialist op het vlak van onderzoeksorganisatie, (Gary Fooks, Universiteit Bristol, Engeland) gevraagd zich daarmee bezig te houden. Zo zijn duizend argumenten uit het chemie-lobbywerk geselecteerd met het doel een stapel van meer dan 8000 documenten te kunnen analyseren. Het merendeel van die stapel is afkomstig van de fabrikanten zelf en losgekomen na de publicatie van ‘uPFAS’ (2023). Die hoeveelheid papier is aangevuld met 184 aangevraagde openbare documenten, die afgegeven waren bij de Europese autoriteiten. Allemaal materiaal om de Europese landen, instituties, organisaties te beïnvloeden alvorens het tot definitieve besluitvorming komt in 2027.

Maar wat zijn die aangevoerde argumenten waard? Bijna de gehele argumentatie centreert zich op het gevaar van PFAS. Onjuist of misleidend, geen enkel van de zeven voornaamste argumenten komen door de zeef van de stress test omdat er geen steun voor in de wetenschap te vinden is. Om te beginnen hameren de industriëlen erop, dat fluoropolymeren op zich niet schadelijk zijn voor de gezondheid, omdat hun moleculen te groot zouden zijn om cellen van het lichaam binnen te dringen en er schade te veroorzaken. Om dit kracht bij te zetten verwijzen zij naar twee wetenschappelijke artikelen. Die zouden bevestigen dat fluoropolymeren, ‘volgens de criteria, opgesteld door de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) zijn: ‘polymères peu préoccupants (PLC) (weinig zorgbarend)’. Dit lijkt een stevige onderbouwing. Maar wat blijkt bij factchecking?

De twee bedoelde artikelen zijn geschreven door salarisafhankelijken van de fabrikanten of door consulenten betaald door hen. Daar komt bij dat de ‘criteria PLC’ niet bestaan. ‘Geen enkele verzameling van criteria van die soort is ooit door de OESO geformuleerd’, antwoordde deze internationale organisatie op vragen van Le Monde en zijn partners. Hoewel de argumentatie onjuist en misleidend is, blijft de chemielobby deze gebruiken, vermoedelijk juist daarom.

Van eenzelfde soort is een ander ingebracht wetenschappelijk argument, dat met een leuze-achtige kreet ‘Niet alle PFAS’ heet. Hoewel het juist is te zeggen dat de 10 000 elementen van de chemische familie PFAS niet identiek zijn in termen van giftigheid, is het materieel onmogelijk de gevaarlijkheid van elk van hen te bestuderen. Wel zijn schadelijke effecten van alle van hen bestudeerd. Dat levert op: alle PFAS ‘delen een algemene structurele karakteristiek die ze zeer problematisch maken’: hun persistentie (niet afbreekbaarheid) in het milieu. Ook van het argument ‘Niet alle PFAS’ blijft weinig over om wetenschappelijk serieus te nemen. Wat je in talloze documenten van competente wetenschappers wel tegenkomt, is juist deze ‘niet afbreekbaarheid’. En daarop rust het Europese project van de ‘beperking’.

De fabrikanten brengen vervolgens het argument in dat je wel degelijk van PFAS af kan komen: verbranden onder hoge temperatuur. Zo wordt er gewezen op verbrandingsoven voor huishoudelijk afval, waar de maximumtemperatuur zelden boven de 860 ⁰ C komt, voldoende om de fluoropolymeren te vernietigen, aldus de fabrikanten. De Noorse onderzoekster, Dorte Herzke, van het Noorse instituut van luchtonderzoek toont zich kritisch: als je een algehele vernietiging van alle PFAS wil bereiken, dan zal je over een installatie moeten beschikken die een temperatuur van 1050 à 1100 ⁰ C weet te bereiken.

Uiteraard halen de chemische industrie en haar lobbyisten ten leste ook het bekende chantage-argument van stal: als er geen PFAS meer geproduceerd mogen worden, dan gaan grote delen van die industrie op de fles en komen vele duizenden, tienduizenden arbeiders op straat. Alsof dat hun echte zorg is. De zorg richt zich bij uitsluiting op de winstmarge. Als een verplaatsing van een industrie naar een lagelonenland (delokalisatie) lonend geacht wordt, laten zij de zorg aan de maatschappij over om de werkloze arbeiders in de verlaten regio te helpen. De ‘schurken zonder grenzen’ zien de bui al hangen. De prijs voor het schoonmaken van Europa van PFAS, zo is berekend, zou wel eens de 100 miljard euro per jaar kunnen belopen.

De ‘beperking’ zal ten voordele strekken van de volksgezondheid. Daar tegenover staat dat de kosten van ‘niets doen’, zo is in 2019 berekend, liggen tussen 52 en 84 miljard euro per jaar afgewenteld op de Europese gezondheidssystemen…

Thom Holterman

Gebaseerd op bewerking en vertaling van:

Stéphane Foucart et Stéphane Mandard, ‘Eau potable: l’héritage empoisonné du PVC’, in: Le Monde, 17.1.2025.

Stéphane Horel (met anderen), ‘PFAS: le lobby du plastique en campagne de désinformation’, in: Le Monde, 17.1.2025.

Stéphane Horel (met anderen), ‘Quand l’industrie manipule la science à son profit’, in: Le Monde, 17.1.2025.