De dure hallucinaties van de NAVO

(NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte en de staats- en regeringsleiders van de NAVO. Foto: NAVO)

Aan het einde van de jaarlijkse NAVO-top in Den Haag in juni 2025 werd het heel duidelijk dat het allemaal om de poen te doen was. Het slotcommuniqué was waarschijnlijk het kortste van alle NAVO-toppen – het telde maar vijf punten, waarvan dan nog twee over geld en een om gastland Nederland te bedanken.

De Verklaring van Den Haag telde maar 427 woorden, een stuk minder dan de Verklaring van Washington van vorig jaar, die liefst 5.400 woorden en 44 alinea’s bevatte.

Deze keer was er geen gedetailleerde informatie over deze of gene dreiging. Er waren evenmin lange en uitgebreide beoordelingen van de oorlog in Oekraïne en de onbeperkte steun van de NAVO voor die oorlog (“De toekomst van Oekraïne ligt in de NAVO”, stelde het bondgenootschap in 2024, maar die stelling werd niet herhaald in de korte verklaring van 2025).

Om hun militaire uitgaven te verhogen tot 5 procent van hun bbp, moeten Europese landen bezuinigen op hun sociale uitgaven

Het was duidelijk dat de Verenigde Staten gewoonweg geen waslijst van NAVO-obsessies wilden toestaan. In plaats daarvan was het de obsessie van de VS die de overhand kreeg: dat Europa zijn militaire uitgaven moet verhogen om het beschermende schild van de VS rond het continent te compenseren.

Door akkoord te gaan met een verhoging van hun militaire uitgaven tot 5 procent van hun bruto binnenlands product (bbp) hebben de Europese staten zichzelf voor een reeks problemen gesteld.

Het eerste probleem is dat ze het geld uit hun krappe begrotingen moeten zien te halen. Om hun militaire uitgaven te verhogen tot 5 procent van hun bbp, moeten ze bezuinigen op hun sociale uitgaven – met andere woorden, het bezuinigingsbeleid dat al wordt gevoerd, nog verder aanscherpen.

In Duitsland bijvoorbeeld leeft 21 procent van de bevolking op de rand van armoede of sociale uitsluiting. De Duitse regering van bondskanselier Friedrich Merz heeft voor de komende vijf jaar 650 miljard euro voor het leger toegezegd – wat zelfs de Financial Times beschouwt als “duizelingwekkend”.

Om tot 5 procent van het bnp te komen, zal Duitsland bijvoorbeeld ongeveer 144 miljard euro per jaar moeten ophalen uit herschikking van zijn begrotingen (bezuinigingen) en meer leningen (schulden). Belastingverhogingen zijn onwaarschijnlijk, zelf als het gaat om regressieve btw op consumptie.

Europa beschikt simpelweg niet over de productielijnen om tanks en raketten in het vereiste tempo te produceren

Het tweede probleem is dat Europa misschien wel meer geld kan uitgeven aan wapens, maar dat het simpelweg niet over de productielijnen beschikt om tanks en raketten in het vereiste tempo te produceren. In tegenstelling tot de Verenigde Staten begon Europa na de val van de Sovjet-Unie in 1991 met de deïndustrialisering van zijn militaire sector. Het zal nu aanzienlijke bedragen moeten uitgeven om zijn industrieel potentieel te herstellen.

De afgelopen jaren konden Europese militaire industriële bedrijven alleen met veel moeite aan de behoeften van Oekraïne voldoen. In 2024 was de Europese Unie niet in staat om de gevraagde een miljoen artilleriegranaten te leveren.

Rheinmetall kan ondertussen slechts 150 Leopard 2-tanks per jaar produceren, veel minder dan Europese bedrijven tijdens de Koude Oorlog bouwden en veel minder dan een Europees leger nodig heeft als het tegen Rusland ten strijde moet trekken. Noch de Eurofighter Typhoon, noch de Dassault Rafale straaljagers kunnen snel worden geproduceerd.

Aanbestedingsinstanties in heel Europa worden gehinderd door regelgeving van de Europese Unie en douanevoorschriften. Een snelle groei van het leger is niet mogelijk.

Het cijfer van 5 procent van het bnp is meer public relations dan realiteit.

Dreigingen

Volgens de Verklaring van Den Haag wordt het Euro-Atlantisch bondgenootschap geconfronteerd met “ernstige veiligheidsdreigingen en uitdagingen”. Wie bedreigt het Euro-Atlantisch bondgenootschap?

De enige tegenstander die bij naam wordt genoemd in de verklaring is Rusland. Maar terwijl de NAVO-leden in Den Haag bijeenkwamen, sprak de Amerikaanse president Donald Trump met de Russische president Vladimir Poetin over een de-escalatie in Oekraïne en het beëindigen van de spanningen in Europa.

Als er een staakt-het-vuren komt in Oekraïne waar gaat dan de verhoging van de militaire uitgaven met 5 procent van het bnp over?

Intussen werden ook de onderhandelingen in Istanboel tussen de verschillende partijen die betrokken zijn bij het beëindigen van de oorlog voortgezet. Als er een staakt-het-vuren komt in Oekraïne en als Rusland en Europa overeenstemming bereiken over bepaalde veiligheidsgaranties, waar gaat dan de verhoging van de militaire uitgaven met 5 procent van het bnp over?

Ook als Rusland de oorlog in Oekraïne beëindigt, zijn er nog verschillende andere kopzorgen die de NAVO-leden hebben doen beslissen om hun militaire uitgaven op te drijven.

Zo hebben de NAVO-lidstaten in Europa hun militaire infrastructuur verwaarloosd, wat vanuit vredesperspectief aanvaardbaar is, maar niet vanuit een perspectief waarin oorlog wordt verwacht. De militaire lobby in Europa wijst met name op de lakse houding van het continent inzake cyberaanvallen en kunstmatige intelligentie voor militaire doeleinden – maar de vraag is hoe de restauratie van kazernes hieraan zal bijdragen.

De Baltische staten slaan alarm over een mogelijke Russische invasie, terwijl de instabiliteit rond Iran Europa alert heeft gemaakt voor gevaren dicht bij zijn grenzen. Dit zijn enkele van de redenen die oorlogsintellectuelen in Europa aanvoeren voor de noodzaak van hogere militaire uitgaven.

De veruit belangrijkste reden voor de herbewapening heeft te maken met China

Maar veruit de belangrijkste reden heeft niets te maken met de grenzen van Europa of met bedreigingen voor Europa, maar met China. In het Strategisch Concept 2022 van de NAVO wordt China beschouwd als “een systemische uitdaging voor de Euro-Amerikaanse veiligheid”.

Maar op welke manier vormt China een bedreiging voor Europa? De Verenigde Staten zien China als hun belangrijkste rivaal, niet in militaire termen, maar als een bedreiging voor de economische dominantie van de in de VS gevestigde multinationale ondernemingen.

De Europese landen hebben alleen maar geprofiteerd van Chinese investeringen, bijvoorbeeld via het Belt and Road Initiative (BRI), een grootschalig Chinees investerings- en infrastructuurproject dat onder andere streeft naar betere handelsverbindingen via spoorwegen, havens en energieprojecten. Van de 44 landen in Europa hebben 29 zich aangesloten bij het BRI – de meeste daarvan zijn Oost-Europese – en twee derde van de Europese landen heeft een memorandum van overeenstemming met China ondertekend voor handel en ontwikkeling.

Italië heeft zich in december 2023 teruggetrokken uit het BRI, maar de andere landen blijven zich inzetten voor het project. Van de tweeëndertig NAVO-lidstaten hebben twaalf een overeenkomst met China om deel te nemen aan het BRI of een ander groot project (Albanië, Bosnië en Herzegovina, Bulgarije, Kroatië, Tsjechië, Griekenland, Hongarije, Montenegro, Noord-Macedonië, Polen, Portugal en Turkije).

De regeringen van de NAVO-landen zijn in de greep van bezuinigingen en oorlog, terwijl het Zuiden zich inzet voor vrede en ontwikkeling

Dat deze staten meesurfen op de economische bloei van China, toont aan dat zij zich niet bedreigd voelen door China. Vandaar de vraag: welke dreiging ziet de NAVO in China?

De regeringen van de NAVO-landen zijn in de greep van bezuinigingen en oorlog, terwijl het Zuiden zich inzet voor vrede en ontwikkeling. Het is opvallend hoe achterhaald de Verklaring van Den Haag klinkt in vergelijking met de slogan van de 17^e BRICS-top in Rio de Janeiro (Brazilië) in juli 2025: Inclusive and Sustainable Global South (Een inclusief en duurzaam Globaal Zuiden).

De NAVO heeft geen echte bedreigingen, alleen dure hallucinaties.

Vijay Prashad is een Indiase historicus, redacteur en journalist. Hij is schrijver en hoofdcorrespondent bij Globetrotter. Hij is redacteur bij LeftWord Books en directeur van Tricontinental: Institute for Social Research. Hij heeft meer dan 20 boeken geschreven.

Dit artikel verscheen eerder op Peoples Dispatch. De vertaling is van Gaston Van Dyck.