Tussen passiviteit en pacifisme

Over vier weken zijn er algemene verkiezingen voor de Tweede Kamer. Naast de bestrijding van de rechtse campagne tegen vreemdelingen en alles wat vreemd wordt gemaakt, zijn er vraagstukken genoeg voor progressieve mensen. Het is in mijn ogen niet meer mogelijk om passief te blijven onder deze diepe ingrepen in de wereldverhoudingen die we zo’n tachtig jaar kenden en die nu voorbij zijn. Voorgoed voorbij.

6 oktober, 2025 6 min leestijd

(Foto: Leus ‘Geen oorlog maar vrede! met Indonesië’ op de kap aan de noordzijde van het Centraal Station. Tegen het vertrek van Nederlandse soldaten met de Groote Beer naar Indonesië. Arbeiders zijn bezig de tekst te verwijderen, 16 april 1949Foto Ben van Meerendonk / AHF, collectie IISG, Amsterdam, flickr))

Pacifist worden mag, hoeft niet, maar passief blijven is een luxe die we ons niet meer kunnen veroorloven. Het grijpt inmiddels ook in de sociale verhoudingen in Nederland en heel Europa. Pacifist worden moeten mensen zelf weten, maar passief blijven in tijden van oorlogsvoorbereiding is niet langer aanvaardbaar voor democraten of socialisten.

Wijzigingen nodig in buitenlandse politiek

De genocide in Gaza, de oorlog in Oekraïne en een fascistoïde politiek van de Verenigde Staten (VS) dwingen ieder weldenkend mens tot heroverwegingen in de buitenlandse politiek. Met de verkiezingen voor de deur heb ik nog geen programma gezien, waarin gesteld wordt dat politiek en economisch gebroken moet worden met Israël. Plus: afstand genomen van de VS en vooral een nieuwe relatie van Europese landen met Rusland moet worden nagestreefd op basis van collectieve veiligheid. Er is bij mijn weten niet één partij die deze drie de thema’s op deze manier behandeld.

Vandaag, als deze tekst verschijnt, zullen er weer tienduizenden mensen een rode lijn trekken tegen de genocide door Israël in Gaza en de medeplichtigheid daaraan van de Nederlandse regering. Zij leggen hun passiviteit af. De genocide gaat door en ook na beëindiging ervan zal de Israëlische apartheidspolitiek in de bezette gebieden blijven bestaan. De druk moet dus blijven bestaan. Geen passiviteit.
Het tweede thema, afstand creëren van Trumps Amerika, moet door de kernwapens uit Volkel terug te sturen en door geen 3,5 procent Bruto Binnenlands Product of meer te begroten voor Defensie. En tot slot: de herziening van de band met Rusland moet door onderhandelingen tot stand worden gebracht. Die onderhandelingen moet niet alleen over de beëindiging van de oorlog in Oekraïne gaan, maar vooral ook over de hervorming van de verhoudingen tussen alle Europese landen op het continent. Een kernwapenvrij Europa is daarbij een doel dat veel voordelen biedt.

Escalatie en uitputting

De oorlog in Oekraïne duurt al weer 43 maanden en escaleert. Inmiddels bereiden de Navo lidstaten op de oostflank van het bondgenootschap nieuwe maatregelen voor tegen Russische binnendringers. F-35’s worden in de Oostzee staten geplaatst en over de aanwezigheid bij die toestellen van kernwapens wordt openlijk in die landen gediscussieerd. Die escalatie konden we bij het begin van de oorlog al zien aankomen. Dat bracht mij er overigens toe in een vroeg stadium vast te stellen dat de oorlog alleen met onmiddellijke onderhandelingen tot staan kan worden gebracht of anders zou het slecht af lopen.

Wie niet heel enthousiast was als gevolg van de schofterigheid van Rusland, moest in ieder geval passief blijven volgens de dominerende opvattingen van het militair overwinnen door Rusland. Die passiviteit is niet meer vol te houden.

Permanente mobilisatie voor oorlog

Inmiddels zijn Europese landen, waaronder Nederland, in een staat van oorlogsvoorbereiding gebracht. Dat blijkt uit verschillende ontwikkelingen. Er is een agressieve wervingscampagne voor het militaire beroep als fulltime militair dan wel parttime reservist. Bovendien is er een enorm ruimtebeslag op Nederland ten bate van oefenterreinen, laagvlieggebieden, straaljagerbases en munitiedepots – ten koste van natuur en woningbouw. Ruim je campingplaats in voor luchtafweergeschut. Ten slotte, het toegeven aan de VS om 5 procent van de begroting aan defensie-uitgaven te besteden.

Dat die oorlogsvoorbereiding inmiddels een belangrijke overwinning heeft geboekt, blijkt uit de verkiezingsprogramma’s van bijna alle politieke partijen. Niet alle, maar het staat buiten kijf dat een nieuwe regering, ongeacht de samenstelling, een enorme bewapening en militarisering van Nederland zal inzetten. Het minimale streefgetal is 3,5 procent van het Bruto Binnenlands Product. Dat zou neerkomen op 35 miljard euro per jaar voor defensie. Voor de demissionaire defensiebegroting van 2026 wordt 26 miljard gepand. Ook alweer 3,4 miljard meer dan in 2025. Hoe dan ook, zeer profijtelijk voor de aandeelhouders van de wapenindustrie.
Deze militarisering is een politieke uitdaging die verder gaat dan het vraagstuk over een persoonlijk pacifisme in geval van de oorlog in Oekraïne. Nogmaals, de aanvalsoorlog van Rusland was illegaal en onwettig volgens de leer van de gerechtvaardigde oorlog. Oekraïne kon niet winnen en Rusland kan dat eigenlijk ook niet. Een uitputtingsoorlog in stand houden, is waanzin. Die moeten we dan ook niet willen steunen of betalen. Die moet zo snel mogelijk stoppen.

Rem de militarisering

De oorlog betekende niet alleen een breuk in de wereldpolitiek, maar ook in de sociale verhoudingen in heel Europa. Dit gaat om een aanslag op de verworvenheden van de welvaartsstaat. Het is daarom in het belang van democraten en socialisten dat de oorlog zo snel mogelijk wordt gestopt. Dat remt de militarisering. Een staakt-het-vuren nu en onderhandelingen over de oplossing van de rommel van de oorlog en over de toekomst van heel Europa – dat is in ieders voordeel. Voor een antwoord op de vraag hoe zo’n bestand moet worden bereikt, is hier geen plaats, maar daarover circuleren bruikbare ideeën. (1)

Naast de enorme verhoging van de militaire investeringen in de komende jaren, wordt de bevolking mentaal en cultureel in een permanente staat van mobilisatie gebracht. Het wordt grondig aangepakt. Het begint bij jongelui van zeventien jaar die worden geconfronteerd met een enquête waaruit hun bereidheid moet blijken voor een militaire job. (2) Deze militaire cultuur zal jaar na jaar meer greep krijgen op de maatschappij. De maatschappij wordt op rechts-autoritaire wijze gedisciplineerd en iedereen die zich persoonlijk wil ontwikkelen of emanciperen als groep wordt op zijn plaats gewezen. ‘Woke? Gaan we niet doen’, is de strekking van de heersende mentaliteit.

Stop de focking oorlog

Ook de vakbeweging zal, als ze niet heel erg oppast, verder in het gareel worden gedwongen. Er zal volgens de militaristen moeten worden bezuinigd om aan die militaire voorwaarden te voldoen. Iedereen is hard nodig om de materiële basis van de Nederlandse welvaartsmaatschappij tegen deze aanslagen te beschermen. Daarbij zou ‘links’ een vooraanstaande rol moeten spelen, maar zolang die focking oorlog doorgaat wordt dat niet gemakkelijk gemaakt.

De hier geschetste buitenlandse politiek moet ondersteund worden met een breed gedragen ‘nee’ tegen 3,5 of 5 procent BBP van de begroting. Het afgelopen jaar is een fundament gelegd voor een vredesbeweging die alle genoemde thema’s in praktijk uitwerkt. Deze beweging verdient versterking. Om het oorlogsgetij te keren. Een uitgebouwde vredesbeweging met een sterke vakbondswerking. Genoeg te doen. Op 29 oktober naar het stemlokaal voor de parlementaire versterking van zo’n gedachte. En tegelijkertijd: alle passiviteit afleggen.

(1) Zie bijvoorbeeld Plan voor vrede in Oekraïne, 16 juni 2025, nieuwevredesbeweging.nl
(2) Zie de campagne Word geen kanonnenvoer, 29 september 2025, nieuwevredesbeweging.nl.