Trump, repressie, neoliberalisme: een reactie op Corey Robin

zondag 23 februari 2025

Onderstaand stuk schreef ik voor de website van Doorbraak. Daar staat het dus ook al te lezen.

De autocratie van Musk en Trump vestigt zich steeds nadrukkelijker. Politieke zuiveringen bereiken inmiddels de militaire top. President Trump vervangt generaal Charles Q. Brown, hoofd van de Joint Chief of Staff, de generale staf van de Amerikaanse strijdkrachten. Brown was na Colin Powell de tweede zwarte Amerikaan die deze positie bekleedde. Admiraal Lisa Franchetti wordt ook de laan uit gestuurd. Zij was ‘de eerste vrouw die een militaire dienst leidde’ in de VS. (1) DEI – Diversiteit, ‘Equity’ ofwel Gelijkwaardigheid, en Inclusie – behoort ook in de legertop kennelijk tot het verleden. De junta is de baas, het militaire apparaat het verlengstuk van die junta. En als de politie alle protesten die de laatste weken tegen de MAGA-machtsgreep op gang zijn gekomen, niet meer aan kan, dan …

1.

Hoe effectief echter is de repressie waarmee nu de autocratie van Trump en Musk haar wil probeert door te zetten? Corey Robin schreef in het socialistisch/sociaaldemocratische (internet)magazine Jacobin een wat merkwaardig artikel rond dit type vragen.(2) Het stuk is onlangs – op de dag dat Trump daadwerkelijk weer president werd – ook op de website van Doorbraak geplaatst.(3) Robin maakt daarin een enkel waardevol punt. Maar het stuk verzandt in een soort van valse geruststelling en daarmee van relativeringen van wat er dreigt.

De ernst van de situatie is – meer dan een maand nadat Trump opnieuw het presidentschap oppakte – iets makkelijker te zien dan toen Robin het stuk schreef en Doorbraak het plaatste. De golf van autoritaire presidentiële decreten laat zien uit welke hoek de wind waait. De angst die het MAGA-fascisme al inboezemt, de op gang gekomen razzia’s, opsluitingen en deportaties van immigranten en zij die voor immigranten worden aangezien… het zijn tekenen dat de repressie effect begint te hebben ook. Zet je maar schrap. Dit gaat helemaal niet meevallen. Dat is inmiddels duidelijk. Maar ook enkele maanden geleden was er reden om de het-valt-wellicht-wel-mee benadering van Robin met een kritisch oog te bezien. Destijds kwam het daar wat mij betreft nog niet van. Nu wel. Laten we eens kijken naar de argumenten die hij aandraagt.

Om te beginnen de titel, met name de zinsnede: ‘Politieke repressie is ook niet meer wat het geweest is’ . Strikt genomen klopt dat: er veranderen dingen, dus zijn dingen ‘niet meer wat ze geweest zijn’. Dat zijn ze namelijk nooit. Maar dat toontje! ‘Aggos, vroegah had je repressie, dat stelde wat voor! Maar nu? Kom kom…’ En dat toontje wordt bevestigd in het artikel zelf. De auteur noemt ‘ de huidige situatie’ – waarmee hij doelt op de toestand ‘sinds Trump in 2017 voor het eerst aan de macht kwam’ – ‘misschien wel de zwakste, meest tegengestribbelde poging in de Amerikaanse geschiedenis om persoonlijk en collectief gedrag te controleren’. Echt?

Robin noemt een paar dingen die daar volgens de schrijver daarop wijzen: ‘ondanks de vele abortusverboden (…) meer abortussen dan ooit, ook in staten met het meest rigide beleid’; een forse toename van verkiezingsdeelname in 2020, ondanks Republikeinse tegenwerking; en het feit dat het maar niet lukt om via boekverboden en dergelijke docenten ertoe te brengen zich aan opgelegde eisen te houden. ‘Uit onderzoek blijkt dat slechts een kwart van de leerkrachten zich iets gelegen laat liggen aan de regels die bepalen wat en hoe je geschiedenis moet geven’. De greep van beleidsmakers is beperkt, vanwege het decentrale karakter van het onderwijs.

Ik vind het niet overtuigend. Ik heb de abortuscijfers niet bij de hand. Ik weet wel dat zwangere mensen werkelijk in paniek zijn geraakt na de uitspraak van het Hooggerechtshof in 2022 dat staten abortus mochten verbieden. Ik weet ook dat abortusverboden zelden of nooit leiden tot minder abortussen. Abortusverboden leiden tot vermindering van het aantal veilige en legaal uitgevoerde abortussen, maar dat is heel iets anders. Intussen lees ik dat er in Texas grote zorgen zijn over het aantal mensen dat wegens sepsis overlijdt na een miskraam is verdubbeld. Dat zit zo. Bij een miskraam wordt de foetus verwijderd. Wegens het abortusverbod zijn artsen echter geneigd daarmee te wachten tot het hart van de foetus niet meer klopt: ‘te vroeg’ ingrijpen is immers abortus plegen, zo is de redenering. Wachten met ingrijpen vergroot de kans op complicaties, infectie, scepsis en overlijden. Het abortusverbod in Texas kost letterlijk mensenlevens.(4)

Over verkiezingsdeelname ben ik kort. We hebben inmiddels gezien hoe het verkiezingscircus in 2024 heeft uitgepakt. Zijn we nu blij? Over opgelegde veranderingen in lesprogramma’s zeg ik ook weinig, maar wel dit: decentralisatie zonder zeggenschap van onderop is niet bepaald geruststellend. Het betekent ook dat ultra-reactionaire schoolbesturen en plaatselijke overheden hun gang kunnen gaan, ook als er in Washington eventjes een wat minder rechtse bries blaast. En vergis je niet. Het grote rechtse offensief is nog maar net op gang gebracht. Het is echt frivool om nu al te concluderen dat het nauwelijks effectief is.

Corey ziet wel ‘uitzonderingen’ op zijn indruk dat repressie minder effectief uitpakt dan vroeger, namelijk ‘het bedwingen van het debat over Palestina en de acties rond de oorlog in Gaza en alle kritiek op trans personen. Die moeten we zeker nauwkeurig bekijken.’ Ik denk dan: doe dat dan ook!! Eerst Palestina. De sterke en omvangrijke solidariteitsbeweging met Palestijnen die in het voorjaar van 2024 een hoogtepunt vond met solidariteitskampementen op de universiteiten, een ware en grootse Student Intifada, is met grof politiegeweld neergeslagen. Studenten, maar ook a universiteitsmedewerkers, worden van de universiteit gedreven. Academici wordt via ontslagdreiging de mond gesnoerd, soms daadwerkelijk ontslagen.

En het heeft zorgwekkend veel effect. Van de hoop dat de actiekampen, neergeslagen in het late voorjaar, wel weer op zouden leven na de zomervakantie, is heel weinig terecht gekomen. Intimidatie regeert op de universiteiten en dempt kennelijk daadwerkelijk het verzet.(5) Dat effect zal niet eeuwig duren. De solidariteitsbeweging is niet dood. Maar een zware nederlaag is haar wel toegebracht –door politierepressie en intimidatie vanuit en via universiteitsbestuurders, al onder president Biden. En president Trump laat die repressie maar wat graag verder escaleren. Bijbehorende wetgeving is in de maak.(6)

Dan het tweede voorbeeld, de tweede ‘uitzondering’ die Corey noemt. Ik herhaal het citaat: ‘de kritiek op trans personen’. Hoe krijg je zoiets bagatelliserends uit je vingers?! Gaat het om een meningsverschil tussen cis personen en trans personen, waarbij cis personen ‘kritiek op trans personen” hebben? Is Corey de stroom van wetsvoorstellen ontgaan waarmee het bijvoorbeeld voor jonge mensen steeds moeilijker wordt gemaakt om medische zorg te krijgen bij transitie die past bij het gender van die mensen? Waar transgender personen mee te maken hebben is niet ‘kritiek’, in een debat met verschillende standpunten. Wat transgender mensen meemaken is erasure: het uitvagen van deze mensen als wie ze nu eenmaal zijn: trans vrouwen, trans mannen, non-binaire personen. En ook dat kost mensenlevens. Het zinnetje zoals Corey dat neerpent is ontstellend. Het miskent de golf van transhaat die de VS – en niet alleen de VS alleen – beleeft – volledig.

Gaat het trouwens wel aan om de repressie tegen de Palestina-solidariteit en het uitvagen van trans mensen af te doen als ‘uitzonderingen’ op een kennelijk veel minder repressieve regel? Stel je voor dat iemand in 1954 had geschreven dat ‘politieke onderdrukking en staatsdwang ene beetje ingewikkelder zijn geworden’, zoals Corey schrijft, maar dat er ‘uitzonderingen op deze regel zijn’, zoals het McCarthyisme, de klopjacht tegen linkse mensen, gepresenteerd als campagne tegen mensen die verdacht werden van ‘communisme’ – en de daarmee samenhangende intense campagne tegen mensen die verdacht werden wegens homoseksualiteit, een campagne die dan natuurlijk wordt opgevoerd als ‘kritiek op homoseksuele mensen’)? Zouden we dat een adequate beschrijving vinden van het intens repressieve politieke klimaat van die reactionaire tijden?

Wat anticommunisme was in de jaren 1950, dat is de aanval op pro-Palestijnse opvattingen en activiteiten vandaag de dag: handvat voor politieke repressie over de volle breedte. Wat destijds homohaat was, is nu vooral transhaat. Maar er is een verschil. Toen zat er een president in het Witte Huis die op de rem trapte waar de repressie de kern van de staat zelf dreigde te raken. En toen McCarthy zijn communistenjacht naar het leger probeerde uit te breiden, was het gedaan met zijn macht. Nu zit er een president die zelf dat leger aan het zuiveren is geslagen, zoals ik bovenaan dit stukje al liet zien. De zaken zijn ernstiger dan in de jaren 1950. Veel ernstiger. En het is allemaal nog maar net op gang gekomen.

2.

Corey geeft ook redenen waarom de repressie volgens hem minder vat heeft op de maatschappij. Daar wordt het heel eventjes interessant, want daar snijdt zijn betoog heel even hout. Hij schrijft dit. ‘In discussies over fascisme, autoritair gedrag en Trump komt een belangrijk onderwerp niet aan de orde. Namelijk hoe de invloed end e macht van de staat en de politiek de afgelopen halve eeuw is veranderd, vooral door het neoliberalisme, maar ook door culturele verschuivingen’.

Nu geloof ik dat er voor beide zaken wel degelijk aandacht is, maar dat het om belangrijke zaken gaat, klopt op zichzelf wel. Een analyse rond de vragen hoe repressie en staatscontrole werkt in een neoliberale maatschappij waarin cultuurpatronen sinds de jaren vijftig – met name rond gender en seksualiteit – flink zijn veranderd, is nuttig en nodig. Helaas geeft Corey nog geen begin daarvan, hij stipt de factoren alleen maar aan als hints naar een verklaring waarom repressie minder voorstelt dan vroeger. Er is veel meer over te zeggen. Jammer dat Corey daar niet aan toe is gekomen. Laat ik een poging wagen.

Allereerst die cultuurveranderingen. Die zijn reëel. Beleidsinstrumenten als het al genoemde DEI officiële antidiscriminatieprogramma’s en dergelijke, zijn concessies aan veranderde normen rond gender en seksualiteit, herkomst en etniciteit. Maar cultuurverandering ten goede kan ook omslaan in cultuurverandering ten kwade. Er zijn nogal wat aanwijzingen dat de houding onder grotere groepen mensen tegenover homoseksualiteit en tegenover transgender mensen gaandeweg negatiever geworden is. De effectiviteit van allerlei rechtse anti-woke-retoriek hangt hiermee samen. Als oorzaak van die verschuiving, maar ook als behendig inspelen op een verschuiving die er al is. Er is een reden waarom er in de VS gesproken wordt van ‘culture wars’.

Het is totaal onverantwoord om er bijvoorbeeld van uit te gaan de aanval op trans personen weinig effect zal hebben omdat cultuurverschuivingen rond gender die wel zal doen afketsen. Die cultuurverschuiving zelf is doelwit van de aanval. Culturen worden niet per definitie alleen maar minder repressief. Het omgekeerde komt ook voor, zoals de woordencombinatie ‘Berlijn’, Weimar’ en ‘Derde Rijk’ al zouden kunnen illustreren. Er waren in de jaren twintig van de vorige eeuw vast ook wel mensen die dachten dat de seksuele en culturele vrijzinnigheid in die Duitse hoofdstad onomkeerbaar was en alle repressie wel van haar effectiviteit zouden beroven.

En dan het neoliberalisme! Ja, dat maakt de greep van de staat op de maatschappij anders. Ja, daarmee verandert repressie hier en daar ook van vorm. Maar wordt de repressie er minder alomvattend en effectief van, zoals Corey weliswaar niet zegt maar wel degelijk suggereert? Ik zie redenen waarom dat niet zo is.

Allereerst zien we inderdaad dat overheden allerlei taken steeds meer overlaten aan ‘ de markt” ofwel aan ondernemingen die streven naar winst. Mensen beschermen tegen allerlei tegenslag, ze uitkeringen verschaffen, de toegang tot zorg en onderwijs garanderen: dat wordt allemaal uitgekleed. Post en openbaar vervoer moeten winst opleveren, waar ze dat niet doen verschrompelt de bezorging en verdwijnen bushaltes en worden de tarieven verhoogd. Mensen worden aan hun lot overgelaten en blootgesteld aan alweer die markt, alweer die ondernemers.

Maar intussen bouwt diezelfde overheid haar machts- en dwangapparaten steeds meer uit. Al die camera’s in de publieke ruimte hangen er niet uit decoratieve overwegingen. Steden waar de overheid-als-verzorger zich uit terugtrekt, worden inmiddels beheerst door de overheid-als-bezettingsmacht. Politiekorpsen zijn in de VS intussen uitgebouwd tot paramilitaire formaties, voorzien van indrukwekkend wapentuig en niet minder angstaanjagende bevoegdheden. Het wekt minstens de indruk dat de staat bang is dat, als je mensen aan hun lot over laat, ze vroeg of laat wel eens heel boos kunnen worden. En dan kun je als overheid maar beter over agenten, pantserwagens en rubberkogels in overvloed beschikken.

Neoliberalisme ontneemt mensen bescherming, terwijl de staat zichzelf tegen de boosheid van die mensen beschermt. Minder repressief? Minder effectief? De immense Black Lives Matter-protesten van de (voor)zomer van 2020 – een ware opstand in een hele reeks van steden in de VS, met miljoenen deelnemers – heeft het uiteindelijk ook afgelegd tegen politiegeweld, vergezeld van mooie toezeggingen om gematigde deelnemers aan de strijd een excuus te geven hun radicale bondgenoten in de steek te laten en voor Biden campagne te gaan voeren. Jazeker, repressie werkt ook in het neoliberalisme helaas uitstekend. De straten werden weer leeg, de stembureaus vol, net als de bankrekeningen van mensen die sowieso al bulkten van het het geld, en die nu weer opgelucht konden ademhalen.

Vraag je trouwens eens af: wanneer is intimidatie-via-ontslagdreiging effectiever? In een maatschappij waarin mensen bij baanverlies op een behoorlijke uitkering kunnen rekenen, en waar ze de tijd gegund wordt om zelf een nieuwe baan te vinden? Of in een maatschappij waarin die uitkering uiterst karig is, en gecombineerd wordt met immense pressie om snel akkoord te gaan met wat voor shitbaan dan ook? In een kapitalisme met ruime sociale zekerheid? Of in het kale neoliberale kapitalisme? En worden universiteiten die het steeds minder van overheidsfinanciering en steeds meer van particuliere financiering moeten hebben, niet des te gevoeliger voor de druk die steenrijke donoren kunnen uitoefenen via dreigementen om de geldkraan dicht te draaien? Kortom: maakt neoliberaal beleid ons juist niet extra kwetsbaar voor allerlei vormen van onderdrukking?

Ja, onderdrukking verandert deels van vorm, mede vanwege dat neoliberalisme. Ja, het is zinnig om de vraag te stellen hoe dat allemaal werkt. Nee, de repressie is over het geheel genomen niet minder intens geworden, en niet minder effectief ook. Eerder het tegendeel. We kunnen dat maar beter onder ogen zien en er adequate antwoorden op helpen vinden. Intussen: zet je schrap!

Noten:

(1) ‘Trump vervangt hoogste generaal van Amerikaanse legertop’, NOS, 22 februari 2025, https://nos.nl/artikel/2556838-trump-vervangt-hoogste-generaal-van-amerikaanse-legertop

(2) Corey Robin, ‘ Political Repression Isn’t What It Used To Be’, Jacobin, 20 december 2024, https://jacobin.com/2024/12/political-repression-trump-right-marx

(3) Corey Robin, ‘Trump aan de macht – maar politieke onderdrukking is ook niet meer wat het geweest is’, Doorbraak, 20 januari 2025, https://www.doorbraak.eu/trump-aan-de-macht-maar-politieke-onderdrukking-is-ook-niet-meer-wat-het-geweest-is/

(4) Brett Wilkins, ‘ “Republican Abortion Bans Kill Women”: Maternal Sepsis Rates Soar in Texas’, Common Dreams, 20 februari 2025, https://www.commondreams.org/news/texas-abortion-ban-sepsis

(5) Alice Speri, ‘US universities target pro-Palestine students with suspensions, campus bans’, Aljazeera, 19 februari 2025, https://www.aljazeera.com/news/longform/2025/2/19/us-universities-target-pro-palestine-students-with-suspensions-campus-bans