Project Breakthrough: We liggen op ramkoers met het klimaat

Terwijl beleidsmakers pleiten voor geleidelijke verandering roepen activisten op tot dringende actie om klimaatrampen te voorkomen. Want de wereld heeft al 1,5°C opwarming bereikt, en de snelheid waarmee ze verder opwarmt neemt toe.

3 januari, 2025 5 min leestijd

(Foto Library Of Congres, Unsplash)

De opwarming zal waarschijnlijk versneld doorgaan tot het midden van deze eeuw, omdat we er tot nu toe niet in zijn geslaagd om de uitstoot van broeikasgassen voldoende te verminderen. Dat brengt ons op ramkoers met het klimaat, concludeert het nieuwe rapport van Project Breakthrough: Collision Course.

Veel gevolgen treden sneller op dan voorspeld, en gaan verder dan wat modellen hebben berekend. Dit geldt voor de vorm, ernst en frequentie van extreme gebeurtenissen zoals ongekende hittegolven en overstromingen.

Dit is wat er gebeurt:

• Kantelpunten zijn overschreden of staan op het punt dit te doen: Er is nu duidelijk bewijs dat meerdere cruciale grenzen van grote systemen zijn bereikt of bijna worden bereikt. Dit geldt bijvoorbeeld voor de poolijskappen en landgebaseerde koolstofopslag, zoals bossen en permafrost. Deze veranderingen kunnen de opwarming verder versnellen. De duurzame grenzen van de planeet zijn al overschreden.
• Risico’s zijn abrupt en moeilijk te voorspellen: Fysieke risico’s kunnen ineens optreden en hebben mogelijk een domino-effect. Dit maakt het lastig om ze in klimaatmodellen op te nemen. Daarom moeten methoden om klimaatrisico’s te begrijpen vooral rekening houden met de ergste scenario’s, omdat juist die de meeste schade veroorzaken.
• Emissies blijven groeien: Menselijke uitstoot van broeikasgassen zoals kooldioxide en methaan heeft zijn piek nog niet bereikt. Met andere woorden: we zijn nog niet echt begonnen met het verminderen van emissies. Ondanks wereldwijde beloftes blijven petrostaten en grote oliemaatschappijen hun productie uitbreiden, wat ervoor zorgt dat de opwarming veel verder zal gaan dan de grens van 2°C.
• Een opwarming van boven de 3°C wordt waarschijnlijk: Door de aanhoudende groei van fossiele brandstoffen en emissies is een opwarming van 3°C – of zelfs veel meer – steeds waarschijnlijker. Huidige klimaatmodellen houden onvoldoende rekening met alle versterkende effecten die dit verder kunnen verergeren.
• Gevolgen van een 3°C warmere wereld: In een wereld die 3°C warmer is, zullen nieuwe extremen voorkomen: onleefbare hitte, extreme regenval, overstromingen en droogtes die de menselijke ervaring overstijgen. Zeespiegelstijging van tientallen meters zal kuststeden en delta’s overstromen. Grote delen van de tropen zullen “bijna onleefbaar” worden door extreme hitte. De droge subtropen zullen verder uitdrogen en kunnen in woestijnen veranderen.
• Katastrofale gevolgen voor de mensheid: Deze veranderingen hebben verwoestende gevolgen voor voedsel- en waterzekerheid, sociale stabiliteit en wereldwijd bestuur. Er is geen bewijs dat menselijke samenlevingen dit niveau van opwarming kunnen doorstaan. Er is een groot risico dat staten en wereldwijde economische en politieke netwerken instorten.
• Alleen emissies verminderen is niet genoeg: Het stoppen van de opwarming die nu gaande is, vereist niet alleen het verminderen van emissies, maar ook het terugbrengen van kooldioxide in de atmosfeer naar veilige, bijna pre-industriële niveaus. Dit is een traag proces. Tot die tijd moeten we overwegen om de planeet actief te koelen, als dat veilig kan.
• Huidig klimaatbeleid faalt: Het wereldwijde klimaatbeleid is vastgelopen in een cultuur van mislukking, waarbij de nadruk ligt op langzame, marktgedreven processen. Deze kunnen de onvoorspelbare risico’s van klimaatverandering niet inschatten of verminderen. Een ordelijke transitie is niet meer realistisch; grote economische verstoringen zijn onvermijdelijk.
• Drastisch leiderschap is nodig: Net als bij andere mondiale en existentiële risico’s, zoals oorlog en pandemieën, is transformerend politiek leiderschap cruciaal om maatschappelijke ineenstorting te voorkomen. Dit botst echter met de huidige neoliberale ideologie, die gelooft dat markten en financiële systemen efficiënter zijn met weinig overheidsregulering.
• Wat moet er gebeuren? We moeten overheidsinstellingen versterken en heropbouwen om productie te richten op klimaatrelevante en sociale doelen. Dit vereist een noodmobilisatie, met als eerste prioriteit het herstel van een veilig klimaat.

Veel gevolgen treden sneller op dan voorspeld, en gaan verder dan wat modellen hebben berekend.

Dit is wat het betekent:

In het 2023 State of the Climate Report: Entering Uncharted Territory waarschuwden 12 onderzoekers voor de mogelijke instorting van natuurlijke en sociaaleconomische systemen in een wereld met 2,6°C opwarming. Ze spraken van ondraaglijke hitte, frequente extreme weersomstandigheden, tekorten aan voedsel en water, stijgende zeeën, meer ziektes en toenemende sociale onrust en geopolitieke conflicten.

Een jaar later, in het 2024 State of the Climate Report, waarschuwden 14 onderzoekers dat we aan de rand staan van een onomkeerbare klimaatcatastrofe. Ze noemden het een wereldwijde noodsituatie zonder enige twijfel.

De onderzoekers schreven: “Veel van de essentiële structuren van het leven op aarde staan op het spel. We bevinden ons in een kritieke en onvoorspelbare nieuwe fase van de klimaatcrisis… We zien de harde realiteit van de voorspellingen, met rampzalige gevolgen en menselijk en niet-menselijk lijden overal ter wereld. We hebben het klimaat gebracht in omstandigheden die we noch wijzelf, noch onze prehistorische voorouders ooit hebben meegemaakt.”

Professor Tim Lenton zei: “Als we doorgaan zoals nu, zie ik niet hoe deze beschaving het einde van deze eeuw haalt.”

Professor Johan Rockström beschreef het pad waarop we zitten: “Een wereld met 2,5°C opwarming is een ramp. We hebben geen bewijs dat de mensheid dit aankan… Dit zou leiden tot een zeespiegelstijging van 10 meter, de instorting van alle grote biomen zoals regenwouden, permafrost en het mariene leven.”

Het Chatham House Climate Risk Assessment 2021 concludeerde dat de vraag naar voedsel tegen 2050 met 50% zal stijgen, terwijl oogsten met 30% kunnen dalen. Dit zal leiden tot instabiliteit, nationale onzekerheid en conflicten.

Het “Severe 3°C-scenario” van het Age of Consequences-rapport voorspelt: massale milieuproblemen zullen leiden tot wereldwijde maatschappelijke instorting. Landen zullen worden overweldigd door migratie, watertekorten en landbouwveranderingen. Dit kan leiden tot conflicten, zelfs oorlogen over hulpbronnen zoals de Nijl.

Samengevat waarschuwen wetenschappers dat een opwarming van 4°C niet samen kan gaan met een georganiseerde menselijke samenleving. Het Wereldbank stelt dat deze situatie “voorbij adaptatie” is. Er zijn dan ook drastische en onmiddellijke maatregelen nodig om een veilige toekomst te waarborgen.