Die koevoet bijvoorbeeld…

woensdag 19 november 2025

‘Huizen voor mensen, niet voor winst!’ Die leus lieten demonstranten keer op keer weerklinken on woonprotesten. In 2021 en 2021 waren er van zulke protesten een hele reeks: in Amsterdam, Rotterdam, Arnhem, Tilburg, Nijmegen, Leiden, Delft, Groningen … en dit lijstje zal niet compleet zijn ook. Die reeks demonstratie is inmiddels opgedroogd, voor zolang als dat duurt. De wooncrisis is echter geenszins verdwenen. Fascisten misbruiken die wooncrisis en wijzen maar wat graag naar asielopvang als reden van het immense woningtekort. Een racistische leugen. In sociaaldemocratisch linkse kring zie je wel wel ideeën om werkelijk wat aan de woningnood te doen. Die ideeën zijn veelal niet slecht, niet onzinnig. Maar er ontbreken wel essentiële dingen. Voor een werkelijk linkse, radicale aanpak kijken we beter verder – en tegelijk dichterbij. Je neemt een koevoet…

Zita Pels levert op de website van GroenLinks Amsterdam een mooi voorbeeld van een sociaaldemocratische analyse-annex-therapie rond de wooncrisis. Pels is wethouder in Amsterdam en van daaruit bezig met de gemeentelijke aanpak van de wooncrisis. Ze stelt onder andere voor om beleid dat in Amsterdam vruchten afwerpt, ook landelijk toe te passen. Maar ze trekt het breder in een stuk waarin ze eerst de oorzaken van de wooncrisis bespreekt en daarna een reeks oplossingen aan draagt. In haar analyse van de oorzaken betoont ze zich links en in haar principes best radicaal. In haar voorstellen blijkt ze een sociaaldemocraat, een relatief stevige weliswaar. Maar verder dan dat gaat het niet. Er is meer nodig, en dat dient te komen uit kringen die zij in haar voorstellen helemaal niet benoemt. Uit onze kringen, als woningzoekenden en als woonbehoeftige actievoerders, om maar vast een tipje van de sluiter op te richten.

Eerst haar analyse. Ze zegt: wonen is een recht en hoort dat ook te zijn. Maar het beleid heeft dat woonrecht ondergeschikt gemaakt aan de jacht op opbrengst, rendement, op winst. Volkshuisvesting ging er ooit om ging dat mensen aan betaalbare en redelijke woonruimte geholpen werden. Gaandeweg is dat veranderd: huisvestingsbeleid draait er nu om dat projectontwikkelaars ruim baan krijgen, verhuurders een mooi rendement tegemoet kunnen zien en eigen woningbezit de norm wordt. Waren woningbouwcorporaties ooit nutsinstellingen in handen van huurders zelf, daar zijn die corporaties omgevormd tot bedrijven die winst najagen – door het innen van steeds hogere huren, maar ook door het overhevelen van hun woningbestand van de huursector naar de koopsector. Een bizarre maatregel als de verhuurderstoeslag – waarbij woningcorporaties belasting betalen voor het verhuren van hun woningen – werkt zoiets in de hand, zoals het overheidsbeleid werkt de hele verschuiving van wonen-als-recht naar huisvesting-als-verdienmodel in de hand werkt. Pels zet het allemaal helder uiteen. Oorzaak: neoliberaal beleid, en het profiteursgedrag dat daardoor ruim baan krijgt.

Ze vergeet niet om de racisten kort en bondig af te poeieren. ‘Veelvuldig wordt er naar statushouders gewezen als oorzaak van de wooncrisis. Dit is aantoonbaar onwaar. In Amsterdam gaat slechts 7 procent van de sociale huurwoningen die vrijkomen naar mensen met een verblijfsstatus. Geen middelhoge huurwoningen en gene koopwoningen.’ Ze voegt er droogjes aan toe: ‘Ik heb tot op heden nog nooit een statushouder ontmoet die huisjesmelker is.’ En ze benoemt het afleidingsmechanisme, het aanwijzen van zondebokken: ‘En daar zit de essentie: er wordt gewezen op “de ander” omdat de gevestigde politieke partijen, de rechtse elite, niet de echte bron durven aan te pakken. Want laat die bron, de investeerders en rijken met huizen als beleggingsobjecten, nu net hun sterk lobbyende achterban zijn’. Ze dúrven misschien wel, zo kun je opmerken. Ze willen gewoon niet, want het is niet in hun politieke en commerciële belang. Maar dat geeft ze feitelijk ook aan. Prima.

Dan volgen haar aanbevelingen. Die klinken best heel zinnig, veel ervan althans. Het omzetten van huurwoningen in koopwoningen dient wat haar betreft te stoppen. De overheid neemt weer zeggenschap over huren, en dan over alle huren. Ze wil dat die huren niet al te veel stijgen: ‘De huren worden de komende tien jaar beperkt geïndexeerd’, schrijft ze. Dat vind ik wel wat, uh, beperkt. Waarom niet eens beginnen met een einde aan de jaarlijkse huurverhoging? Positief: Zels benoemt noden van specifieke groepen mensen in de knel en wil gericht beleid. Er wordt wat haar betreft gericht gezorgd voor geschikte woonruimte voor mensen die een rolstoel gebruiken, de overheid zorgt voor voldoende ruimte voor woonwagenbewoners. Ze pleit ook voor het verwezenlijken van geschikte woonruimte voor kunstenaars. Positief : haar aandacht voor woongroepen, en voor het organiseren van zeggenschap van huurders zelf in woningcorporaties en via coöperaties. Al blijft die aandacht wel heel beperkt, maar daarover later meer.

Ze wil ook gericht bouwen voor bepaalde beroepsgroepen. In het lijstje van die beroepsgroepen, direct na ‘docenten’ maar nog voor ‘zorgmedewerkers en afvalmedewerkers’ zie ik dan wel: ‘politieagenten’. Klassiek sociaaldemocratisch, dit op één hoop gooien van de gewapende staatsknokploeg met groepen mensen die écht een essentiële sociale taak vervullen. Klassiek sociaaldemocratisch… maar in essentie niet links. Maar al te vaak staan agenten letterlijk tegenover woningzoekenden. Met schild en helm en al,

Er zitten meer problematische kanten aan haar voorstellen. Pels wil bijvoorbeeld dat gemeenten 60 procent van hun woonruimte mogen reserveren voor bewoners van de gemeente zelf. Bij die zestig procent zijn dan wel de statushouders inbegrepen die een gemeente toegewezen krijgt. Twintig procent – in studentensteden meer – is dan voor toewijzing aan kwetsbare groepen, en de resterende twintig procent is dan ‘beschikbaar voor mensen van buiten de eigen gemeente’. In handen van een oprechte sociaaldemocraat is zo’n verdeelsleutel niet al te kwalijk. Maar zie je al voor je wat er gebeurt als een Martin Bosma wethouder Volkshuisvesting zou worden en aan deze knoppen mag draaien?

Ik vind dat bij huisvesting van mensen de behoefte van mensen, de keus om te wonen waar zij willen, uitgangspunt hoort te zijn. Niet een bestuurlijke afweging wie waar mag wonen. Woonruimte reserveren voor specifieke kwetsbare groepen is zinnig, juist vanwege de kwetsbaarheid van zulke groepen. Maar een eigen-bewoners-eerst als beleidsnorm is iets anders. Bewoners van de ‘eigen’ gemeente zijn niet als categorie een kwetsbare groep die extra bescherming behoeft.

Zels pleit voor een snoeiharde aanpak van leegstand en huisjesmelkerij. Ze vermeldt over het beleid in Amsterdam trots: ‘Er is een opkoopbescherming ingevoerd en we werken met man (?? PS) en macht aan het aanpakken van huisjesmelkers en malafide verhuurders. Zo wisten we de verhuurder Change = de stad uit te jagen.’ Die houding wil ze ook landelijk zien. Ze wil bijvoorbeeld ook dat het verboden wordt om tweede, derde en vierde huizen te bezitten, uitzonderingen daargelaten.

Wat ze nergens doet is: het eigendomsrecht zelf als zodanig ter discussie stellen. Ze wil reguleren en inperken. Maar het idee dat de complete woonvoorraad, het complete woningbestand, in gemeenschapshanden thuis hoort en niet in handen van partijculiere eigenaren, zul je bij haar niet aantreffen. Helaas, want juist die gemeenschapsrol hoort in het fundament van een werkelijk radicaal-linkse aanpak van de wooncrisis thuis.

Natuurlijk kost het sociaal regelen van huisvesting en het oplossen van de wooncrisis zoals zij dat bepleit, een slordige duit. Maar die is op te brengen, zo laat Pels zien. Maak ook een einde aan de hypotheekrente-aftrek. En ook: ‘haal het geld bij de mensen die het hebben: de rijksten van Nederland’. Verder levert het fatsoenlijk huisvesten ook besparingen op, aan kosten die de woningnood nu oplevert, qua gezondheid en ook qua schuldenproblematiek.

Zinnige gedachten in grote lijnen, binnen een links sociaaldemocratisch verhaal. Precies in dat sociaaldemocratische zitten tegelijk ook de beperkingen en problemen waar ik er al een paar van heb aangestipt: de prioriteit die politie krijgt, het niet kiezen voor een resoluut einde aan de huurverhogingen maar slechts voor het afremmen ervan. Maar het belangrijkste probleem van het hele verhaal heb ik nog niet besprtoken. Dat probleem betreft ‘agency´: wie heeft de zeggenschap, de regie, wie lossen de problemen daadwerkelijk op? Bij Zita Pels is dat keer op keer: de overheid. Ze maakt wel een hoofdknik naar mensen zelf, bijvoorbeeld naar huurders die wat haar betreft een grotere rol in woningcorporaties dienen te krijgen. Maar daar ligt niet het zwaartepunt.

Ze zegt het expliciet: ‘De keuze ligt bij de politiek: kiezen we voor beleid dat de woningmarkt ten dienste stelt van de rijken, of kiezen we voor beleid waarin wonen weer als een recht wordt beschouwd, in plaats van een winstobject?’ Ja, dat is inderdaad de keuze – maar zullen we die eens uit handen van die politiek van wethouders, gemeenteraadsleden, ministers en parlementariërs sleuren? Het hele perspectief van Pels is een aanpak van hogerhand, hier en daar in samenspraak met bewoners, maar met de zeggenschap in handen van bestuurders en politici. De belangrijkste rol die voor ons, bewoners en woningszoekenden, is weggelegd is kennelijk: eens in de paar jaar je stem uit brengen. En dan maar hopen dat die doen wat ze beloven. En dan maar hopen dat politici niet voornamelijk ex-huisjesmelkers zijn – of toekomstige projectontwikkelaars, of bouw-CEO’s.

Niets lees ik in het stuk van Pels over huurdersverenigingen, actiegroepen, initiatieven zoals de Bond Precaire Woonvormen. Tekenend ook: niets lees ik in het stuk over kraken en krakers. Zelfs een pleidooi voor het afschaffen van het wettelijk kraakverbod kan er bij Pels kennelijk niet af. Juist in Amsterdam is kraken een serieus ding, een verschijnsel dat van aanzienlijke delen van de stadsbevolking in de afgelopen jaren waardering, minstens flink wat begrip, krijgt.(2) Gelukkig maar!

Ik vind het heel typerend dat Pels dit helemaal laat liggen– typerend voor een sociaaldemocratische visie die de overheid de hoofdrol laat, een visie waarin de huisvesting van politieagenten voorrang krijgt maar waarin de eigen rol van arme woningzoekenden in de strijd om woonruimte volkomen wordt genegeerd. In een werkelijk radicaal-linkse visie is dat dus andersom. Hoe verstandig veel van de analyse van Pels ook is, haar strategie vertoont precies de beperkingen die passen bij de sociaaldemocratie. We hebben iets meer nodig dan dit, en ook iets wezenlijk anders. Die koevoet, bijvoorbeeld.

Noten:

(1) Zita Pels, ‘De echte keuzes die de wooncrisis oplossen – maar die niemand durft te maken’, GroenLinks Amsterdam, 18 november 2025, https://amsterdam.groenlinks.nl/nieuws/de-echte-keuzes-die-de-wooncrisis-oplossen-maar-die-niemand-durft-te-maken

(2) ‘Meerderheid AT5-panel heeft begrip voor nieuwe generatie krakers: “Leegstand moet niet mogen”’, AT5, 30 april 2022, https://www.at5.nl/artikelen/214943/meerderheid-at5-panel-heeft-begrip-voor-nieuwe-generatie-krakers-leegstand-moet-niet-mogen

Peter Storm