Duitse De-unificatie (deel 1)

(Foto website klasse gegen klasse)

Noot van de vertaler: Dit interview met Ingar Solty over het ontstaan van neofascisme in Duitsland werd al in 2020 gepubliceerd in het Amerikaanse marxistische maandblad Monthly Review. Sommige voetnoten met links naar oudere krantenartikelen die het niet meer doen, zijn weggelaten. De vertaler heeft de tekst van eindnoten voorzien over wat zich in Duitsland heeft afgespeeld naar aanleiding van de begrippen die door Ingar gehanteerd worden, die krijgen hiermee een duidelijke inhoud voor de lezer. Tevens wordt duidelijk wat diverse Duitse regeringen volgens Ingar gedaan hebben, welke strategie ze gevolgd hebben die de voedingsbodem heeft geschapen voor het neofascisme. Ook heeft de vertaler een literatuurlijstje toegevoegd die aangeeft waar het vandaan komt.

Vanwege de lengte van het interview is het in twee delen gehakt.

Gerhard Schröder, Angela Merkel en de liberale wortels van het Duitse neofascisme. Interview van Darko Vujica met Ingar Solty(*1), Monthly Review. (bewerking en vertaling Henry van Maasakker)

Darko Vujica : In 2021 eindigt Angela Merkels vierde en laatste termijn als bondskanselier van Duitsland. Hoe zou u het beleid beoordelen dat zij en haar partij, de Christlich Demokratische Union (CDU), sinds 2005 hebben gevoerd? Meer specifiek, wat zijn de effecten op het binnenlands en buitenlands beleid geweest?

Ingar Solty : Angela Merkel kwam in 2005 aan de macht na de eerste centrumlinkse regering sinds 1982, de regering van Gerhard Schröder (Sociaaldemocratische Partij van Duitsland, SPD). Om Merkels binnenlandse en buitenlandse beleid te begrijpen, moet je het land dat ze erfde begrijpen.

Merkel was in de gelukkige positie om kanselier te worden nadat een coalitieregering van sociaaldemocraten en Groenen de duivelse wil had gedaan om zeer impopulaire neoliberale beleidsmaatregelen (Agenda 2010 en de Hartz-hervormingen) door te voeren ten behoeve van het Duitse kapitaal en de rijken(*2). Het belangrijkste doel van de regering-Schröder (1998-2002, 2003-2005) was om de Duitse arbeidersklasse te her-disciplineren en de lasten voor het kapitaal te verlagen in naam van het wereldwijde concurrentievermogen, gebaseerd op de neoliberale ideologie van trickle-down economie. Volgens dit idee zou het geven van middelen aan de kapitaal bezittende klasse en het bieden van een voor het bedrijfsleven gunstige situatie een gezond investeringsklimaat creëren voor het Duitse kapitaal om te concurreren in het geglobaliseerde kapitalisme. Volgens de sociaaldemocratische boodschap moest Duitsland zich overgeven aan de mondiale marktkrachten(*3) en sociale voorzieningen ontmantelen om de verzorgingsstaat in stand te houden. Met andere woorden: dit was niet “je cake hebben en opeten”, het was de cake uit het raam gooien en genieten van het idee dat je diep van binnen nog steeds een cakeliefhebber was.

De programma’s, Agenda 2010 en de Hartz-hervormingen genoemd, werden uitgevoerd toen de voorganger van de Linkse Partij (DIE LINKE), de Oost-Duitse Partij van het Democratisch Socialisme (PDS), drie jaar lang uit de Bundestag was gezet, met uitzondering van twee rechtstreeks gekozen kandidaten. Dit betekende dat de enige oppositie tegen deze maatregelen kwam van de liberale en conservatieve rechterzijde (CDU/Christelijke Sociale Unie in Beieren, CSU, en de Vrije Democratische Partij, FDP), die wilde dat de herstructurering nog verder zou gaan.

Het belangrijkste initiatief van de Schröder-regering was om een ​​einde te maken aan de Duitse verzorgingsstaat zoals we die kenden. Een geweldige campagne van de politieke klasse, in samenwerking met de corporate media, riep Duitsland uit tot de “zieke man van Europa.” De verzorgingsstaat overbelastte de Duitse concurrentiekracht, zo ging het verhaal.

De belangen van de kapitalistische klasse werden in de eerste plaats gediend door het ontmantelen van het traditionele openbare pensioenstelsel. Tot nu toe hadden kapitaal en arbeid dezelfde last van het betalen van gelijke bedragen aan het openbare omslagstelsel. In naam van de concurrentiekracht loste deze hervorming de oude formule op, verlaagde de bijdrage die het kapitaal moest leveren, verlaagde het totale pensioenniveau van 52,9 naar 46 procent van het eerdere inkomen in 2020 en 43 procent in 2030, verhoogde de pensioenleeftijd van 65 naar 67 jaar en vroeg mensen om te betalen in particuliere pensioenplannen (Riester-Rente) – een winstgevend bedrijfsmodel voor overtollig kapitaal op zoek naar winstgevende investeringsmogelijkheden. Het effect was een snelle groei van de onzekerheid en armoede op oudere leeftijd. Plotseling doken overal oude mensen op in openbare en particuliere prullenbakken op zoek naar lege flessen die hen elk 8 cent zouden opleveren. Ze zijn de visuele manifestatie van Agenda 2010. Het gemiddelde Duitse pensioen bedraagt ​​vandaag de dag € 906 (2018). In Frankrijk is dat ongeveer 50 procent meer (gemiddeld € 1.400). Dit weerhoudt de Duitse pers er echter niet van om de Franse algemene stakers van 2019-20 te informeren dat ze hun pensioenstelsel moeten hervormen en het Duitse model moeten volgen. Ondertussen zijn in Duitsland steeds meer mensen afhankelijk van gaarkeukens. Alleen al in 2019 steeg het aantal met 10 procent en verdubbelde het onder gepensioneerden, wat neerkomt op een totaal van 1,65 miljoen mensen.

 Veel mensen kunnen hun rekeningen niet meer betalen. Zo werd in 2018 de elektriciteit afgesloten van 344.000 huishoudens. Maar wat deed de overheid in plaats van de epidemische verspreiding van niet-vakbond gebonden banen in de lage lonensector te bestrijden, die armoede op latere leeftijd inhouden, of arme mensen te helpen hun energie-intensieve oude koelkasten te vervangen? In Baden-Württemberg heeft de coalitieregering van Groenen en conservatieven overheidsgeld uitgegeven om de armen te leren hoe ze energie kunnen besparen, alsof het kleine kinderen zijn.  

Het tweede initiatief was om de arbeidersklasse te her-disciplineren als voorwaarde om de mate van uitbuiting te verhogen en de Duitse lonen te verlagen. Vergezeld door een andere campagne van de bedrijfsmedia, identificeerde en richtte de overheid zich op een paar rotte appels in het Duitse welzijnssysteem om het sociale zekerheidssysteem voor iedereen te ontmantelen. De media en journalisten uit de hogere middenklasse namen met plezier deel aan de heksenjacht op de beruchte “Florida Rolf”, die misbruik maakte van het systeem, in plaats van de gevolgen van dergelijke hervormingen te analyseren.  De oude werkloosheidsverzekering, ontwikkeld als een gemeenschappelijk sociaalzekerheidssysteem tegen de systemische risico’s van het kapitalisme, werd verpletterd en vervangen door neo-feodale armenwetten. Het nieuwe systeem van W.W, dat Bill Clintons Temporary Assistance for Needy Families (1997) imiteerde, betekent in wezen dat je na twaalf maanden werkloosheid (of achttien maanden, als je een oudere werknemer bent) alles verliest wat je in het systeem hebt gestort via belastingen op arbeidsinkomens en wordt overgeleverd aan een strafsysteem van workfare. In essentie waren de Hartz-hervormingen(*4) een vorm van onteigening van arbeidsinkomens. En wat vroeger sociale rechten waren in een systeem gebaseerd op solidariteit van de arbeidersklasse, is nu in essentie een systeem van aalmoezen dat door de staat wordt verleend in een paternalistisch systeem dat verwant is aan een ouder-kindrelatie: als je je goed gedraagt ​​en je niet misdraagt, ontvang je een eenmalige uitkering die te veel is om van te sterven en te weinig om als mens van te leven. Als je je niet gedraagt, straft de staat je met nog lagere betalingen. En tot een uitspraak van het Hooggerechtshof in november 2019 was het legaal om de sociale uitkeringen met meer dan 30 procent te verlagen. Dit systeem heeft in de afgelopen vijftien jaar miljoenen mensen getraumatiseerd, economische bestaansvormen weggevaagd en voortdurend het eerste artikel van de Duitse grondwet geschonden, volgens welke de waardigheid van een mens “onschendbaar” is.

Het zegt veel over de hegemonie van het neoliberalisme dat de sociaaldemocratie van de Derde Weg (Nieuwe Democraten in de Verenigde Staten, New Labour in het Verenigd Koninkrijk, Neue Mitte in Duitsland) deze maatregelen heeft afgedwongen volgens de diep pessimistische en conservatieve antropologie van de Oostenrijkse School, die werknemers in wezen beschouwt als egoïstische gangsters terwijl ze het wereldwijde kapitaal (grote banken en verzekeringsmaatschappijen) met het grootste vertrouwen benaderen, en de arbeids- en financiële markten dereguleren voor particuliere, winst maximaliserende bedrijven. Met andere woorden, hier waren linkse partijen die hun eigen kernkiezers wantrouwden als “luie profiteurs” en “zelfzuchtige bedriegers”, maar tegelijkertijd het vertrouwen hadden dat de kapitalistische klasse zou handelen in het beste belang van de samenleving, ondanks het nastreven van het slechtste doel ooit denkbaar: winstmaximalisatie. De vraag is eigenlijk: wie heeft er pro-kapitalistische, autoritaire rechtse vleugel nodig als dit de reeds bestaande emanciperende, pro-arbeid linkerzijde (SPD/Groenen), is?

Het zegt ook veel over de overheersende mentaliteit van opwaartse mobiliteit binnen de Duitse sociaaldemocratie en het door en door burgerlijke karakter van de Duitse Groenen dat, als het ging om de allerarmsten in de samenleving, de Hartz-wetten, een leger van ambtenaren in dienst namen om elk tapijt en elke houten vloerplank in de huizen van de armen te verscheuren, vastbesloten om zelfs de laatste verborgen cent te vinden waarmee de staat zou kunnen weigeren geld te betalen aan werklozen, wat, zoals ik al zei, zij zelf eerder in het systeem hadden betaald. Tegelijkertijd verkleinde de overheid het publieke toezicht op kapitaal, wat de enorme mate van belastingontduiking en belastingfraude onder de superrijken mogelijk maakte, inclusief het Europese btw-schandaal en het Cum-ex-schandaal (waar de Duitse minister van Financiën Wolfgang Schäuble sinds 2011 van op de hoogte was en pas in 2016 iets aan deed, en waar de SPD in Hamburg de investeringsbank Warburg blijkbaar mee weg liet komen nadat de bankmanagers uitgebreid aan de partij hadden gedoneerd).  Voor de Duitse belastingbetaler worden de kosten van deze twee regelingen alleen al geschat op tussen de € 6 en 13 miljard voor het btw-schandaal en tussen de € 10 en 30 miljard voor Cum-ex. Om dit in perspectief te plaatsen: het totale budget van het Duitse ministerie van Onderwijs en Onderzoek bedroeg in 2019 € 18,27 miljard. De overheidsuitgaven voor sociale huisvestingsprogramma’s bedroegen tijdens de grootste woningcrisis sinds de Tweede Wereldoorlog slechts € 1,5 miljard.

De Hartz-wetten waren een van de grootste misdaden, zo niet de grootste misdaad, in de naoorlogse Duitse geschiedenis en ze belichamen de belangrijkste breuk in de Duitse geschiedenis sinds de privatiseringen van de staatsbedrijven in Oost-Duitsland die volgden op de zogenaamde hereniging in 1990. Alles wat daarop volgde, inclusief de opkomst van extreemrechts, kan niet worden verklaard zonder verwijzing naar Agenda 2010 en de Hartz-wetten. De Duitse sociaal wetenschapper en voormalig presidentskandidaat Christoph Butterwegge heeft gelijk als hij beweert dat de extreemrechtse partij Alternative für Deutschland (AfD) een laat “geschenk” is van de Hartz-hervormingen, omdat het doelbewust de angst voor economische declassering en marginalisering diep in het centrum van de samenleving heeft gedreven.(*5) De nieuwe wetten betekenen immers dat, ongeacht hoe hoog uw loon op dit moment is – en voor de kern van de beroepsbevolking in de industriële exportindustrie zijn ze nog steeds vrij hoog – u altijd nog maar twaalf maanden werkloos bent verwijderd van totale uitsluiting van het sociale leven en verlies van persoonlijke soevereiniteit, en nog maar twaalf maanden verwijderd van afhankelijkheid van liefdadigheid. Als u uw baan verliest, verliest u in principe ook uw huis en auto, en verliest u mogelijk uw gezin als gevolg van de emotionele druk. Uiteindelijk verliest u uw waardigheid als mens in het Duitse workfare-systeem.

De Hartz-wetten sanctioneren dus de gemarginaliseerde armen, maar – en dit is cruciaal – ze hebben de hele Duitse arbeidersklasse gedisciplineerd, gedisciplineerd tot concessieonderhandelingen, waarbij ze individueel de ergste soorten onzekere banen accepteren, die de regering-Schröder zelf mogelijk heeft gemaakt (Leiharbeit en Werkverträge). Zoals de socioloog Klaus Dörre van de Universiteit van Jena heeft opgemerkt, functioneert dit soort precarisering als “communicerende vaten”, die de samenleving in het algemeen binnendringen en existentiële angsten en een gevoel van economische machteloosheid verspreiden onder de subjectieve middenklasse van professionele, hooggekwalificeerde en nog steeds zeer goedbetaalde werknemers.(*6) En dat was het bewuste doel: omdat mensen die zo doodsbang zijn om hun baan te verliezen, allerlei concessies zullen doen in onderhandelingsprocedures, net zoals de Duitse metaalarbeidersvakbond deed – zelfs vóór de COVID-19-recessie – in de collectieve onderhandelingsronde van 2020 die geen looneisen stellen in ruil voor baangaranties van het Duitse industriële kapitaal te midden van ongebreidelde kapitaal gedreven automatiseringsrationalisaties.

Voeg dus digitalisering en robotisering toe aan de vergelijking en het feit dat veel werknemers vandaag de dag niet kunnen zeggen of hun baan over tien jaar nog bestaat, inclusief de banen van advocaten, artsen, vertalers en journalisten, en je kunt begrijpen hoe die disciplinering heeft gewerkt. En terwijl het neoliberale centrum (SPD/Grüne) in wezen zegt dat er geen alternatief is voor deze situatie, dat we ons alleen maar kunnen aanpassen en dat het ieder voor zich is, claimt extreemrechts de “soevereiniteit” en gebruikt sociale angsten en machteloosheid voor zijn eigen völkische visies op een raciaal en sociaal homogene samenleving.

Tegenwoordig verdedigen sommige neoliberalen en rechtse SPD-kaders, evenals de burgerlijke media, Agenda 2010 nog steeds. Ze beweren dat Duitsland begin jaren 2000 te kampen had met massale werkloosheid en dat, zo luidt het verhaal, de arbeidsmarkten en werknemers daarom “flexibeler” moesten worden om de werkgelegenheid te stimuleren. De logica zelf is ironisch: het zou gemakkelijker moeten zijn om werknemers te ontslaan om er meer in dienst te nemen, allemaal in naam van “weerbaarheid van de arbeidsmarkt”. Het onthult de aard van het kapitalisme dat werknemers bang moeten zijn om goed te kunnen functioneren. Maar zelfs op zichzelf was deze logica een leugen. Als je goed kijkt, zie je dat het aantal gewerkte uren helemaal niet is toegenomen. In plaats daarvan is het aantal onvrijwillige deeltijdbanen toegenomen binnen de sterk uitgebreide laagbetaalde sector, de grootste in heel Europa (met een op de vier banen in deze sector) (*7) Bovendien leveren veel van de gecreëerde banen helemaal geen sociale premies op; integendeel, de hervormingen verhoogden simpelweg het aantal banen aangevuld met overheidsbijdragen. Met andere woorden, de overheid subsidieert private superexploitatie met winstoogmerk, inclusief de vervanging van de vroegere vakbondsbanen in de publieke sector door zogenaamde “€1-banen” die worden geleverd door publiek-private partnerschappen in de sociale werksector.

Merkel had dus het geluk aan de macht te komen toen al die neoliberale maatregelen in het belang van de kapitalistische klasse waren doorgevoerd door een sociaaldemocratische en groene regering. Deze maatregelen hebben de SPD en haar legitimiteit zozeer vernietigd dat de sociaaldemocraten hun geloofwaardigheid niet meer hebben kunnen terugwinnen en misschien nooit meer zullen herstellen van de desillusie die ze hebben aangewakkerd. De SPD was een soort onderdanige hond die alles deed wat zijn baas hem vroeg en vervolgens vanwege ouderdom werd weggegooid op een rustplaats langs de snelweg. Door haar beleid tegen haar eigen arbeidersbasis heeft de SPD sinds 1998, toen ze nog 20,2 miljoen stemmen kreeg, meer dan tien miljoen gedesillusioneerde kiezers verloren aan stemonthouding, DIE LINKE, de Groenen en onlangs zelfs de AfD. In 2017 kreeg de SPD 9,5 miljoen stemmen en 20,5 procent van het kiezersaandeel. Vandaag de dag staat ze in de peilingen tussen de 11 en 17 procent. Sinds de regering-Schröder in 1998 aantrad, heeft de SPD bijna de helft van haar leden verloren, van 755.000 naar 419.000 vandaag de dag. De SPD-leiders en mainstream politieke sociologen zullen zeggen dat dit komt door Bowling Alone, dat wil zeggen, de individualisering na 1968, de erosie van het sociaal-morele milieu en het wantrouwen in politieke partijen en sociale instellingen in het algemeen. Dit is onzin. Ze willen gewoon niet onder ogen zien dat dit geen natuurramp is, maar een door de mens veroorzaakte ramp, een ramp van de neoliberalisering van de sociaaldemocratie. Het voorbeeld van de Britse Labour Party laat zien dat dit geen seculiere, maar eerder een politieke ontwikkeling is; sinds de socialistische grassroots-opstand van Jeremy Corbyn de basis van de Labour Party enthousiast maakte, is het ledenaantal bijna verdrievoudigd, van 201.293 op 6 mei 2015, de dag voor de algemene verkiezingen, naar 580.000 in januari 2020. De UK Labour Party is vandaag de dag de grootste sociaaldemocratische massapartij ter wereld. Terwijl het ledenaantal van de SPD letterlijk afneemt, werd de UK Labour Party voortgestuwd

door een nieuwe generatie jonge socialistische activisten.

In de jaren 2000 zei Margaret Thatcher dat Tony Blair en New Labour haar grootste prestatie waren. Schröder zou op dezelfde manier moeten zeggen dat Merkel zijn slechtste prestatie was. Het enige oneerlijke is dat de Groenen, wiens basis — de links-liberale, nieuwe kleine burgerij (*8) — veel minder werd beïnvloed door de Hartz-wetten, in wezen ongeschonden bleven van de neoliberale politiek van de Schröder-regering en nu klaar zijn om solide burgerlijke regeringen te vormen met de conservatieven.

DV: Dus, je zegt dat de opkomst van extreemrechts eigenlijk door Merkel (2005-2021) is gemaakt en haar blijvende erfenis zal zijn? Wat is de relatie tussen haar concrete politiek en de opkomst van extreemrechts? Hoe heeft Merkel geregeerd vanaf het moment dat ze aan de macht kwam?

IS: Merkels geluk om erfgenaam te zijn van de centrumlinkse neoliberalisering, de erfgenaam van een super competitieve Duitse kapitalistische klasse, transformeerde in een heel specifieke stijl van regeren. Op het partijcongres van de CDU in Leipzig in 2003 presenteerde Merkel, destijds voorzitter van de CDU, zich nog steeds als een neoliberale havik en rechtse hardliner. Het was de tijd dat ze het model van Deutsche Bank en Allianz-professor Paul Kirchhoff promootte, een model van een vlaktaks die “op een bierviltje” zou passen. Het was ook de tijd dat ze naar de Verenigde Staten vloog en haar excuses aanbood aan George W. Bush voor de weigering van Duitsland om openlijk deel te nemen aan de rampzalige Amerikaanse “oorlog tegen terreur” van 6,4 biljoen dollar in Irak. Haar artikel van toen, “Schroeder spreekt niet voor alle Duitsers”, gepubliceerd in de Washington Post, is er een voor de geschiedenisboeken.  Binnenlands heeft haar harde liberalisme haar veel pijn gedaan en was het een van de redenen waarom ze de nationale verkiezingen van 2005 bijna verloor, ondanks de ongelooflijke ontevredenheid over de Schröder SPD. Haar electorale ramp en Schröders adrenaline gedreven reactie in het live postelectorale televisiedebat met Merkel (Berliner Runde) is er weer een om in de boeken te schrijven. En de manier waarop hij haar aanviel en de daaropvolgende belegeringsmentaliteit hadden Merkel misschien wel kunnen redden van sluipschuttersvuur van haar eigen partij.

Als gevolg hiervan ontwikkelde Merkel vervolgens een presidentiële, opportunistische manier van regeren, waarbij ze het zware werk aan haar ministers overliet, impopulaire beslissingen aan hen toeschreef en van standpunt veranderde wanneer dat opportuun leek. Dit hield een gematigde manier van liberale modernisering in, inclusief een semi-feministisch zwangerschaps- en vaderschapsverlof, kinderopvang, de legalisering van het homohuwelijk, enzovoort. Bijvoorbeeld, na de kernramp in Fukushima in 2011 (met 10 tot 20 procent van de radioactieve emissies van Tsjernobyl en de ontheemding van 150.000 mensen), en geconfronteerd met enorme protesten tegen kernenergie, veranderde Merkel plotseling van standpunt van de geplande verlenging van de exploitatievergunningen van Duitse kerncentrales naar de ad hoc-verklaring dat Duitsland kernenergie zou beëindigen. Dit was niet moeilijk om te doen, aangezien het destijds een politiek doel was dat de steun had van driekwart van de bevolking. Tegelijkertijd had deze coöptatie en absorptie van de eisen van politieke tegenstanders van het neoliberale links het effect van asymmetrische demobilisatie. Uiteindelijk voorkwam de omslag in het kernenergiebeleid niet, zoals bedoeld, de voorspelde opkomst van de Groenen tot hun eerste minister-president in Baden-Württemberg, de voormalige maoïst die zeer conservatief werd Winfried Kretschmann, maar over het algemeen toonde Merkel een flexibiliteit die sinds de Pruisische koning in 1848 niet meer was gezien: Is er een revolutie tegen u? Draai u dan gewoon om en zeg dat u die leidt!

Maar Merkel leidde niet. Over het algemeen vertegenwoordigde ze de status quo, vooral op het gebied van de politieke economie. Die status quo die door de regering-Schröder was gecreëerd, was echter onhoudbaar. Het centrum kon niet standhouden. Er moest iets gebeuren. De angst voor declassering binnen de Duitse samenleving moest, als er niet mee werd omgegaan, een uitlaatklep vinden. Het verlies van vertrouwen in de sociaaldemocratie, deze situatie van geen onderscheid tussen politieke partijen, deze crisis van representatie, moest een vaartuig vinden. En dat vaartuig was, voor een tijdje en in zekere zin, DIE LINKE, dat erin slaagde terug te keren naar de Bundestag met de hulp van de populaire tribune, de voormalig SPD-voorzitter en neokeynesiaanse minister van Financiën Oskar Lafontaine, ooit door de Britse roddelpers beschouwd als de “gevaarlijkste man van Europa” omdat hij in 1998 van plan was de financiële markten van de eurozone opnieuw te reguleren. DIE LINKE genoot of verdroeg een tijdlang het idee van de pariapartij, die fel werd tegengewerkt door alle anderen, met name door de sociaaldemocraten, en door bijna de hele media. En toch veroverde DIE LINKE slechts ongeveer een derde van alle stemmen die de sociaaldemocraten hadden verloren. De crisis van de vertegenwoordiging betekende vooral groei in niet-stemmend gedrag, en het is vooral van niet-stemmende en de CDU dat de extreemrechtse AfD zijn aanhang heeft gewonnen.

Door de schade die haar voorgangers hebben aangericht niet ongedaan te maken, zal Merkel de geschiedenis ingaan als de bondskanselier die Duitsland in de steek liet. En niet alleen Duitsland, maar ook Europa en de wereld. Zij en haar kabinet faalden door te weigeren om te gaan met de wereldwijde zes dimensionale crisis van vandaag.  Deze wereldwijde crisis strekt zich uit over zes niveaus, die elk het potentieel hebben om de samenleving te barbariseren. Deze crisis is duidelijk een economische crisis en als zodanig is deze snel teruggekeerd met de versnelling van COVID-19. Voordat het virus leidde tot de ineenstorting van internationale toeleveringsketens en de lockdown, waren de Duitse groeicijfers net zo laag als in 2009 – het hoogtepunt van de grootste crisis van het wereldwijde kapitalisme sinds de Grote Depressie van de jaren dertig, die toen leidde tot de opkomst van het Europese proto- en neofascisme.

Tegelijkertijd is de huidige crisis niet alleen een crisis van de kapitalistische economie en haar financiële architectuur. Ten tweede is het ook een crisis van politiek en sociale cohesie (denk aan precarisering, digitalisering en de manier waarop vermarkting leidt tot zeer ongelijke ontwikkeling in geografische regio’s). Ten derde is het een crisis van genderrelaties en sociale reproductie, gezien hoe de feminisering van arbeidsmarkten plaatsvond onder neoliberale omstandigheden van lage lonen en armoede onder ouderen, en gezien hoe bezuinigingsbeleid het kerngezin verder belast met de last van de onbetaalde sociale reproductieve arbeid van koken, wassen, schoonmaken, winkelen en zorgen voor jonge en oudere familieleden. Ten vierde is het een crisis van de democratie, gezien hoe neoliberale beleidsmaatregelen de naoorlogse partijsystemen en traditionele partijen hebben uitgehold, ze hebben getransformeerd in meerpartijenstelsels en hebben geleid tot de opkomst van extreemrechts, tot het punt dat extreemrechts nu in staat is om wereldwijd de macht te grijpen en meerderheden te winnen – van Brexit en de verkiezing van Donald Trump in 2016 tot India’s Narendra Modi, Brazilië’s Jair Bolsonaro, Hongarije’s Viktor Orbán, Polen’s Jarosław Kaczyński, Oostenrijk, Italië, enzovoort. Ten vijfde is de huidige crisis een crisis van de wereldorde, die voortkomt uit de hegemoniale neergang van het Amerikaanse rijk, de opkomst van China en de hightechrivaliteit waarin ze verwikkeld zijn. En ten zesde is de crisis een beschavingscrisis van ecologische duurzaamheid en dreigende klimaatcatastrofe.

Ik zal niet in details treden, maar als je kijkt naar hoe de regering-Merkel de verschillende niveaus van de crisis aanpakte, zie je een zeer timide en structureel conservatief beleid, een politiek van aanmodderen maar geen visie op de maatschappij die iedereen meeneemt, zoals die van de socialistische Green New Deal. Maar zonder zo’n visie ben ik er absoluut van overtuigd dat de opkomst van rechts autoritair nationalisme onstuitbaar zal zijn. En de manier waarop de regering-Merkel de zogenaamde coronabonds blokkeert en de Europese desolidarisatie versterkt tijdens de crisis, met het risico op desintegratie van de eurozone, onderstreept dat haar politiek niet is veranderd.

DV: Hoe staat de CDU er vandaag de dag voor? Heeft de opkomst van extreemrechts geleid tot een koerswijziging?

IS: De CDU/CSU was vroeger de natuurlijke partner van de bourgeoisie en de natuurlijke regeringspartij. Sinds 1949 vormde en leidde de CDU/CSU de nationale regering gedurende vierenvijftig van de eenenzeventig jaar. Het is de partij van het bestuur en die habitus kenmerkt alle CDU-leden. Je zou verwachten dat zo’n partij van winnaars een algemene claim op leiderschap heeft en een gedurfde visie om Duitsland uit de huidige beschavingscrisis te leiden. Tot de potentieel kortstondige stijging in de peilingen na de COVID-19-crisis, die wereldwijd de bel luidde van het “uur van de uitvoerende macht”, verkeerde de partijleiding echter in paniek omdat ze van links werd gekannibaliseerd door de Partij van de Groenen, die een moderne transnationale bourgeoisie en kosmopolitische nieuwe kleine burgerij vertegenwoordigt die is aangepast aan het geglobaliseerde kapitalisme, en door extreemrechts, dat niet-competitief, fossiel-intensief en binnenlands georiënteerd kapitaal vertegenwoordigt in combinatie met een populaire regressieve opstand tegen de specifieke stroming van de moderniteit. Deze regressie wordt veroorzaakt door de centrifugale krachten van de neoliberale vermarkting. De politieke economie van de afgelopen twee decennia heeft de samenleving sociaal en economisch uit elkaar gescheurd. De markt doet wat de markt het beste kan: in plaats van te neigen naar evenwicht en “spontane orders” van optimale toewijzing van hulpbronnen te creëren (zoals Friedrich Hayek en de neoklassieke economie suggereren), creëert ze enorme onevenwichtigheden en chaos. Het creëert een enorme ongelijkheid in welvaart en zorgt voor de divergentie van regio’s tussen de kapitalistische kern van het mondiale Noorden en de periferie van het mondiale Zuiden, tussen de kern van de eurozone en de periferie, tussen het zuiden van Duitsland en het oosten en noorden van Duitsland, tussen de Duitse grootstedelijke gebieden en de landelijke woestenijen, tussen welvarende binnenstedelijke wijken en de opkomende banlieues en getto’s aan de rand.

Voor de stijl van de CDU en Merkel van instemmingspolitiek heeft dit natuurlijk enorme gevolgen. Het is onmogelijk om een ​​instemmingsgerichte partij te zijn in een economisch gepolariseerde samenleving. Economische polarisatie wordt gevolgd door politieke polarisatie, tussen subjectieve winnaars en verliezers van modernisering, tussen degenen die modernisering omarmen en degenen die modernisering moeten vrezen. En de kloof tussen winnaars en verliezers is niet alleen een simpele economische in termen van angst voor neerwaartse mobiliteit, maar ook een symbolische. Want voor zover het snelle tempo van het globaliserende kapitalisme zich doorgaans sneller ontwikkelt dan de mentaliteit van mensen en hun vermogen om zich aan te passen aan noodzakelijke, zelfs onvermijdelijke, culturele modernisering, creëert dit een kloof tussen het oude en verouderde symbolische centrum van de samenleving en het nieuwe. Dit is, denk ik, de achtergrond voor de kloof tussen zogenaamde kosmopolieten, die kapitalistische globalisering omarmen, en zogenaamde communitaristen, die ertegen in opstand komen, wat in zekere zin ook een generatiekloof is. Deze generatiekloof is in veel gevallen terug te zien, bijvoorbeeld bij de Britse verkiezingen van december 2019, waar de Conservatieven slechts één zetel hadden gewonnen als alleen de millennials hadden mogen stemmen. In de Verenigde Staten is dit ook terug te zien in het stemgedrag van aanhangers van Bernie Sanders ten opzichte van de rest van de Democratische voorverkiezingen.

Als gevolg hiervan wordt de CDU/CSU, een verouderende partij die elke verkiezingscyclus ongeveer een miljoen kiezers verliest vanwege ouderdom uit elkaar gereten door de Groenen, die de moderne bourgeoisie vertegenwoordigen en de AfD die de opstand tegen deze moderniteit vertegenwoordigt. En als gevolg hiervan is de CDU een particularistische, op eigenbelang gerichte partij geworden met interne verdeeldheid, waaronder de opkomst van de streng conservatieve, vijfduizend leden tellende Waardenunie (Werte-Union) die in 2017 werd opgericht. Bijvoorbeeld, tijdens de Oost-Duitse deelstaatverkiezingen van 2019 vierden haar leiders als een overwinning dat ze nog steeds de sterkste partij waren en nog steeds in staat waren om een ​​coalitie te vormen tegen de opkomende AfD. Ondertussen openden ze in Thüringen de uiterst rechtse vleugel van de openlijk fascistische partijvoorzitter Björn Höcke, die in zijn boek Nie zweimal in denselben Fluss (2018) openlijk een programma van massamoord heeft aangekondigd, inclusief de dictatoriaal afgedwongen “remigratie” van moslimminderheden en een “bloedbad” van politieke tegenstanders. Destijds overwoog de CDU-coalitiegesprekken en op 5 februari 2020, slechts een week na de vijfenzeventigste verjaardag van de bevrijding van Auschwitz door het Rode Leger, gaf de CDU toe samen met de libertaire FDP door de FDP-kandidaat Thomas Kemmerich tot premier te laten kiezen met de stemmen van Höckes AfD, simpelweg om een ​​zeer populaire en vrij gematigde premier DIE LINKE te verdrijven. Voorlopig zijn deze openingen naar uiterst rechts mislukt. Ze kwamen te vroeg. Kemmerich, de FDP-kandidaat, hield het slechts 25 uur vol en Merkels opvolger van de CDU-leiding, Annegret Kramp-Karrenbauer, moest vijf dagen later aftreden. Voorlopig versterkt de COVID-19-crisis de regeringspartijen in de peilingen ten koste van de Groenen. Dit stabiliseert zowel de regering als de CDU/CSU en het is mogelijk dat dit tot in 2021 kan duren. De algemene trend is echter anders en verschuift Duitsland richting de nationale coalities van de CDU en de Groenen. Zelfs als Friedrich Merz, de voormalige Europa-manager van Black Rock en een libertaire rechtse, de partijleiding grijpt met de steun van de tabloidmassapublicatie “BILD”, zal de volgende Duitse regering (na de nationale verkiezingen van 2021) waarschijnlijk een burgerlijke regering van conservatieven en Groenen zijn. En de Groenen zien geen probleem met Merz. Op 12 februari 2020 maakte Katrin Göring-Eckardt, fractievoorzitter van de Groene Partij in de Bondsdag, bekend dat een nationale coalitie met een CDU onder leiding van Merz een optie is.  Houd in gedachten dat dit niet alleen de man is die Black Rock hielp werknemers uit te persen ten behoeve van aandeelhouderswaarde en die het lef had om zichzelf “middenklasse” te noemen, ook al reist hij met een privéjet. Dit is ook de man die, in de week nadat een extreemrechtse terrorist negen vermeende “buitenlanders” vermoordde in een shishabar in Hanau na een lange reeks racistische campagnes tegen shishabars, op Twitter aankondigde dat “de CDU de partij van wet en orde en de rechtsstaat moet zijn. Wetteloze ruimtes of clanstructuren mogen nergens bestaan. En waar die structuren bestaan, moeten ze consequent worden afgebroken, hoeveel protest dit ook oproept.” En toen hem later op een persconferentie werd gevraagd of zijn uitspraak betekende dat “uw manier om extreemrechts te bestrijden is door te praten over clancriminaliteit en wetteloze ruimtes?”, antwoordde hij eenvoudig: “het antwoord is ja.”

Nu, na wat er in Thüringen is gebeurd en met COVID-19 dat het politieke systeem gedeeltelijk heeft herschikt, moeten de CDU en de Groenen natuurlijk hopen dat ze een meerderheid zullen hebben zonder de FDP. Hoe dan ook, omdat een coalitieregering van CDU en Groenen er een zal zijn van markt gedreven ontwikkeling, zal het de economische en sociale onevenwichtigheden in de Duitse samenleving verslechteren en zo de sociale en economische oorsprong en wortels van de opkomst van extreemrechts blijven voeden. Dit komt omdat alleen een gigantisch wereldwijd hervorming- programma met honderden miljarden aan publieke investeringen die op een alomvattende manier de sociale kwestie en klimaatverandering aanpakken, de aantrekkingskracht van het fascisme kan afweren. Het Britse Labour-verkiezingsprogramma van 2019 is het minimum van wat er gedaan moet worden. Maar aangezien een burgerlijke partijcoalitie van CDU/CSU en Groenen niet zal afwijken van de neoliberale koers, maar een soort groen-autoritair neoliberalisme zal volgen zoals de huidige coalitie van conservatieven en Groenen in Oostenrijk, zal zo’n coalitieregering of een uitbreiding van de CDU/CSU-SPD-coalitie in Duitsland waarschijnlijk leiden tot een conservatieve en extreemrechtse coalitieregering bij de volgende verkiezingen, die in 2025 of eerder zullen plaatsvinden. Dit zal met name het geval zijn wanneer de rekening voor de lopende reddingsoperaties voor bedrijven aan het publiek wordt gepresenteerd in een nieuwe ronde van bezuinigingen, die al vorm begint te krijgen. Vijfenzeventig jaar na de bevrijding van het Duitse fascisme en een door Duitsland geleide wereldoorlog die Europa en de meeste Duitse steden verwoestte en wereldwijd bijna tachtig miljoen mensen het leven kostte, is het Duitse extreemrechts terug. En wanneer de leiders van de oude partijen naar extreemrechts wijzen, wijzen de vingers direct terug naar hen: dit zijn jullie nakomelingen, jullie hebben dit gedaan!

Natuurlijk zou zo’n wereldwijd radicaal hervormingsprogramma – het noodzakelijke minimum om het spook van het fascisme in toom te houden – beginnen in Europa en de eurozone. De Duitse regering gaf echter toe aan de Amerikaanse druk en leidde de confrontatie tegen Rusland samen met de Oost-Europese regeringen – leidde het door voortdurend aan Oekraïne te trekken en het land in feite te chanteren en te splitsen met een keuze tussen de Europese Unie en Rusland, waardoor het land in een bloedige burgeroorlog terechtkwam. Als gevolg hiervan werden de oude visies van Gorbatsjov van het “Huis van Europa” en “goede nabuurschap”-relaties vernietigd. In plaats daarvan hebben Duitsland en de Europese Unie, mogelijk gemaakt door Brexit en met Trump als voorwendsel, de opbouw van militaire capaciteiten versneld, zijn ze begonnen te pleiten voor “Europa’s strategische autonomie” en voeren ze nu de grootste militaire manoeuvres uit sinds het einde van de Koude Oorlog in de vorm van Trident Juncture in 2018 en de Defender 2020-manoeuvre van het voorjaar van 2020. De wereldwijde wapenwedloop, waarvan de lidstaten van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) de drijvende kracht zijn, leidt cruciale middelen weg van het aanpakken van klimaatverandering en naar voorbereidingen op oorlog – het soort oorlog waar we in januari 2020 heel dichtbij leken te zijn toen de regering-Trump Qassim Solimani, de op één na machtigste leider van Iran, met een drone doodde en de Iraanse regering reageerde door twee, hoewel grotendeels lege, Amerikaanse militaire bases in Irak te bombarderen en een burgervliegtuig op weg naar Oekraïne neer te halen.

Deze wereldwijde wapenwedloop is verspillend en echt gevaarlijk. Te midden van de COVID-19-crisis kondigde de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Heiko Maas, een sociaaldemocraat, aan dat hij vastbesloten was om te voldoen aan de eis van de NAVO om 2 procent van het BBP aan het leger te besteden. Tegen 2024 zal Duitsland een groter militair budget hebben dan Rusland. De gecombineerde militaire uitgaven van de NAVO zijn meer dan twintig keer zo hoog als die van Rusland. Ondertussen is Rusland, op zijn beurt, zelf overgestapt op een (zij het defensieve) politiek van het imperium in Oekraïne (de afscheiding van de Krim) en Syrië (ter ondersteuning van de regering van Bashar al-Assad, die Rusland om hulp had gevraagd) en wordt het in de armen van China geduwd in wat steeds meer lijkt op een nieuwe Koude Oorlog tussen een op China gerichte en een op de VS gerichte wereld – met de verzwakte Europese Unie, die China nu tot een “systemische rivaal” heeft verklaard, als Amerikaanse bijlage.

Waarom is de EU verzwakt? Omdat het neoliberale pad van integratie dat sinds de Europese Akte van 1985 werd gevolgd, die unanimiteit afdwong met betrekking tot economische regelgeving, en het Verdrag van Maastricht van 1992, dat Europese staten disciplineerde om pro-markt neoliberaal beleid te voeren, niet leidde tot economisch evenwicht en convergentie zoals de neoliberale orthodoxie die jongeren op business schools over de hele wereld wordt geleerd, verkondigt. Zoals eerder vermeld, leidde het tot precies het tegenovergestelde. Het deïndustrialiseerde het zuiden van de Europese Unie en perifere Zuid- en Oost-Europa, inclusief het voormalige grondgebied van de Duitse Democratische Republiek, dat nu fungeert als een leverancier van goedkope en onderdanige niet-vakbondsarbeiders, vergelijkbaar met het Amerikaanse Zuiden, terwijl de winsten die met name in Oost-Europa worden gegenereerd, worden gerepatrieerd naar de Europese centra waar hoofdkantoren van transnationale ondernemingen, banken en beleggingsfondsen zijn gevestigd, waardoor de zakken van kapitaaleigenaren worden gevuld, inclusief het nieuwe recordaantal van 627.000 Duitsers die, volgens officiële gegevens van het Statistische Bundesamt , niet werken omdat hun inkomen uitsluitend afkomstig is van kapitaaldividenden en huur die van Duitse huurders wordt geïnd. 627.000 mensen in een land met een beroepsbevolking van 51,8 miljoen! Dat is 1,2 procent. (Zoals u weet, zeggen sommige mensen dat de metafoor van 99 procent versus 1 procent die voor het eerst werd gebruikt door de Occupy Wall Street-beweging, niet aan klassen analytische precisie voldeed en dat is zeker het geval. Maar deze kleine berekening vertelt me ​​dat het eigenlijk niet zo ver afstaat van sommige realiteiten van de hedendaagse klassenmaatschappij.)

Noten:

1*) Ingar Solty is Senior Research Fellow bij het Instituut voor Kritische Sociale Analyse van de Rosa Luxemburg Stiftung in Berlijn. Hij is de auteur en redacteur van verschillende boeken en een groot aantal artikelen en conferentiepapers

*2) Deze maatregelen leiden tot een beggar thy neighbour strategie d.w.z. vroeger konden landen via devaluatie van hun munt een handels- en betalingsbalansoverschot (afnemende import en stijgende export) behalen wat impliceerde dat ze hun werkloosheid, overcapaciteit en stagnatie naar het buitenland exporteerden. Met de invoering van de Euro is devaluatie niet meer mogelijk, maar de centrumlanden (o.a. Duitsland) kunnen wel hun loonkosten, de belastingen, de premies en de milieuregels verlagen ook wel “interne devaluatie” genoemd, waarmee men hetzelfde effect bereikt d.w.z. grote overschotten, economische groei, minder werkloosheid ten koste van de andere EU landen vooral in de periferie, zie voor een empirische analyse, Costas Lapavitsas, https://www.researchgate.net/publication/233363610_Eurozone_crisis_Beggar_thyself_and_thy_neighbour

*3) Na 1982 schept men in de VS en de centrumlanden van de EU een nieuwe, stijgende lange golf in de gemiddelde winstvoet (Husson, 1999) door overal het aandeel van de lonen in het BNP te verlagen en het aandeel van de winsten te laten stijgen, door de deregulering van de internationale financiële markten tussen deze grote economische blokken, werken er egalisatietendensen van winstvoeten en lonen in de internationale sectoren (Carchedi, 1991, 7.1 en 7.2). Deze tendensen dwingen de Duitse transnationale ondernemingen, banken en beleggingsfondsen de minimaal geldende gemiddelde winstvoet in hun sectoren te halen door hun totale kosten te verlagen en hun winsten te verhogen, door een enorme fusie en overnamegolf in de Duitse industrie en bankwezen in de jaren 90 hun productieschaal te vergroten (Wolf, 2000). Dit vindt zowel in Duitsland zelf (centrum) als in Midden- en Oost-Europa (periferie) plaats waar Duitse transnationals, banken en beleggingsfondsen de geprivatiseerde ondernemingen tegen zeer lage kapitaalkosten overnemen die met goed geschoolde goedkope arbeidskrachten werken. Daarnaast kon de investeringsgoederenindustrie over lage grondstof- en energieprijzen (olie, gas) uit Rusland beschikken die voor de Duitse industrie eveneens een groeiende afzetmarkt betekende.

*4) De belangrijkste maatregelen van de Hartz-hervormingen zijn: -het inkorten van de duur van de werkloosheidsuitkering van 32 naar 12 maanden; -de versoepeling van het ontslagrecht voor bepaalde groepen werknemers; -de samenvoeging van de zogenaamde sozialhilfe en arbeitslosenhilfe in een vereenvoudigd systeem, waarbij de laagste uitkering voortaan de standaard werd en het verplicht werd om elke baan te accepteren;

-En tenslotte werd het voortaan mogelijk om een baan met een laag loon te combineren met een gedeeltelijke of zelfs volledige uitkering (workfare).

*5) Christoph Butterwegge, “’Die Agenda 2010 war ein Nährboden für den Rechtspopulismus’”, Zeit Online , 10 februari 2017.

*6) Klaus Dörre, Prekarität und Soziale Macht , (Wenen: Institut für Soziologie, 2010).

*7) In Duitsland zelf is er evenals in Europa met de groei van het TNC-kapitalisme een duale economie geschapen met enerzijds een moderne, industriële exportsector (centrum) met transnationale ondernemingen, banken en diverse beleggingsfondsen en anderzijds een binnenlandse lage lonensector (periferie) waarbij bepaalde sociale klassen en regio’s worden gemarginaliseerd, Zie voor een concrete beschrijving van dit centrum-periferie model voor Duitsland en Europa, zie Costas Lapavitsas, The Left Case Against the EU, 2019.

*8) Het betreft hier een deel van de Duitse lagere middenklassen bestaande uit zowel de oude (middenstand, boeren, ambachtslieden) en nieuwe kleine burgerij (witte boorden, lager en midden technisch kader en overheidsambtenaren, intelligentsia) als de beter betaalde delen van de arbeidersklasse, waarvan delen in een situatie van crises met angst voor verpaupering gevoelig worden voor het neofascisme (xenofobie, racisme, ultranationalisme en anti-arbeidersklasse/anti-immigrant) zie Solty https://copac.org.za/you-cant-have-market-polarization-without-political-polarization-a-tale-of-two-siblings-liberalism-and-fascism/