De ‘ slash and burn’ economie van ‘ private equity’

Het zal u niet ontgaan zijn dat er bizarre ontwikkelingen in de economie gaande zijn waardoor ineens het opkopen van kinderopvang, bejaardenhuisvesting, dierenartsen of tandartsenpraktijken in een stroomversnelling is geraakt. Het komt in handen van steenrijke zakenmannen. Vaak zitten die in het buitenland, maar soms ook om de hoek, want zoals bij alle kapitalistische praktijken grossiert ook kapitalistische Nederland er in.

16 november, 2024 9 min leestijd

(Foto: FMT, CC 4.0)

Een voorbeeld dat een tijdje geleden in het nieuws opdook was de miljonair Marius Touwen (Leeuwarden, 1950). De reden dat er over hem geschreven werd was typisch voor de Nederlandse media over economische drama’ s, want het ging om het feit dat hij zich als redder van het Cobra Museum in Amstelveen was gaan presenteren. Hij wilde wel een paar miljoen in het armlastige museum steken, als hij het dan ook af en toe kun gebruiken voor zijn eigen hobby’s. Waar zijn vermogen vandaan komt? Hij is de grootste ondernemer in Nederland die in de arbodienst business zit. Samen met zijn zoon is hij grootaandeelhouder van Zorg van de Zaak. De arbodienst is alles dat met (geestelijke) gezondheid op het werk te maken heeft, ziekteverzuim en dat soort zaken. Tot voor kort een pure staatsaangelegenheid, maar kennelijk is het nu ook al handel geworden en kun je er steenrijk mee worden.

Wie meer wil weten over de ontwikkelingen in Nederland op dat gebied kan het recente boekje van Mirjam de Rijk ter hand nemen, Gekaapt door het Kapitaal.

Allerlei voorheen publieke zaken zijn geprivatiseerd en koopwaar geworden. Toen dat in de jaren 1990 begon zag je eerst wat grote ondernemingen er met de buit vandoor gaan, maar dat was dan een duidelijke ‘ nieuwe eigenaar’ met een hoofdkantoor en bazen die je kon proberen aan te spreken. Maar toen kwam ‘ private equity’. Sorry voor de Engelse termen, maar er is geen goed klinkend Nederlands woord voor, zo nieuw is het allemaal. Private Equity is eigenlijk gewoon privé vermogen dat belegd wordt, maar dan buiten de aandelenbeurs om. Traditioneel was dat de manier om te proberen rijk te worden van andermens arbeid, als je vermogen had. Je belegde in aandelen, of derivaten, opties, al die shit, maar allemaal gerelateerd aan de beurs. Private Equity gaat zijn eigen gang. Het betreft grote (of kleine, maar vooral heel veel enorme) bellen geld die de wereld afgrazen naar lucratieve investeringen.

Kralen rijgen

En het lucratieve staat daarbij (natuurlijk) voorop. Het interesseert ze in feite geen zier wat ze kopen, om even karikaturaal van leer te trekken, als het maar geld oplevert. En dat geld opleveren kan op allerlei manieren. Je kunt bijvoorbeeld strippen en doorverkopen, of alleen de lucratieve delen behouden en de rest overboord kieperen (of er nu mensen werken of niet), ‘kralen rijgen’ (= vele kleine kinderopvangplekken opkopen en bij elkaar zetten, bezuinigen op personeel en administratie en dan als ‘ketting’ duurder doorverkopen), noem maar op. Wat er daarbij gebeurt is dat er geld uit getrokken wordt (daar gaat het immers om), de opgekochte zaken hun eigenheid verliezen, en de mensen die er werken hun rechten. Meestal heb je geen idee meer wie de werkelijke eigenaar is en waar het geld dat weggehaald wordt naartoe verdwijnt. En recent triest hoogtepunt was het huisartsenketen Co-Med, onlangs failliet gegaan na jaren erbarmelijke dienstverlening. Ondertussen hebben tienduizenden mensen haperende eerstelijns gezondheidszorg gehad, of helemaal geen. Ook dit waren trouwens Nederlandse zakenlieden, met aan het hoofd Guy Vroemen, die voorheen een bedrijf in lijmstrips had.

Maar de echte grote jongens zitten in het buitenland, met Blackstone voorop (vermogen onder beheer per eind 2019: US$ 470 miljard). Dat is het investeringsfonds met CEO Stephen Schwarzman die zijn zestigste verjaardag vierde met een feestje dat een geschatte 10 miljoen dollar heeft gekost. Op de website van The Guardian verscheen een verbluffend en lang artikel over Blackstone en die wereld onder de titel ‘ Slash and Burn: Is private equity out of control?’ ( door Alex Blasdel). Ook daar wordt het beeld geschetst dat ze overal in handelen dat maar te koop is ‘van gemeentelijke waterdiensten tot Europese voetbalclubs, of de rechten op de muziek van de rockband Queen.’ Maar vooral is het stuk interessant omdat het ook schetst waar het geld vandaan komt. In veel gevallen wordt er met geleend geld geïnvesteerd. En hun investeringen worden daarmee met schulden opgezadeld. De slimme truc (er zijn er vele, al die advocatenkantoren op de Zuidas handelen er in) is dan dat bij faillissement de schulden niet op de investeerders terugvallen. Het maakt dus uiteindelijk niet meer uit, nadat je gestript hebt, en een deel lucratief hebt doorverkocht, kan de rest de failissementsgehakmolen in. Landen zouden daar wat tegen kunnen ondernemen, met wetgeving en belastingen en zo, maar doen dat nauwelijks omdat ze denken dat die ‘ investeringen’ belangrijk en nodig zijn. Want wij vinden het dan wel allemaal verschrikkelijk en afkeurenswaardig wat daar gebeurt, maar in de zakenwereld en hun politiek heersen hele andere ideeën. Daar wordt gesteld dat ze voor groei zorgen en dat het ook om ‘gezonde hervormingen’ gaat als er delen gekapt en afgefikt worden.

Overigens beschrijft het artikel in The Guardian ook een trend die zelden wordt opgemerkt, namelijk dat de opbrengsten van de investeringen vaak ook tegenvallen. Ongeveer de helft van de ‘investeringen’ is niet met het gewenste of beloofde rendement door te verkopen en daar blijven ze dan mee zitten. Dat worden dan bijvoorbeeld van die verloederde ketens in de koopgoot die elk moment failliet kunnen gaan. Private Equity heeft dus wel een grote bek over de wonderen die het voor zijn investeerders kan verrichten, maar is in de praktijk vaak net een piramidespel.

Multi Level Marketing

Er wordt opvallend weinig ondernomen tegen deze profiteurs van de neoliberale afbraak. De politiek lijkt machteloos, of gaat liever tegen vluchtelingen schoppen dan deze problemen aan te pakken. En maatschappelijke bewegingen zijn veelal verschrompeld en worden door politie belaagd als ze in het geweer komen. Er zijn natuurlijk uitzonderingen die we moeten koesteren, zoals de Duitse Care Revolution Network of de bewegingen die uitverkoop van watervoorzieningen hebben bestreden. Ook in naburig Frankrijk kunnen we terecht voor militante, deels anarchosyndicalistische campagnes om gemeenschappelijke voorzieningen te verdedigen. Dat verklaart waarom er nog in elk Frans dorp een postkantoor open is, bijvoorbeeld. Maar in de meeste landen zijn mensen radeloos ten opzichte van het kapitaal dat de boel komt opkopen.

Als ‘oplossing’ gaan mensen in toenemende mate proberen de broek op te houden door zelf ondernemer te worden en te proberen hun kennissenkring troep aan te smeren. Dit is een problematische ontwikkeling waar nog weinig oog voor is. Er is een hele bedrijfstak ontstaan die in deze niche is gedoken en mensen rekruteert met prachtige beloftes. Het model wordt Multi Level Marketing genoemd (MLM) en is vooral in de US of A aan het toeslaan. Zie bijvoorbeeld deze enorme lijst op wikipedia. (en de uitleg hier)

De grootste op dit moment in de Verenigde Staten is Amway (van American Way) met een omzet van tegen de tien miljard. De eigenaren – van Nederlandse origine met daaronder mevrouw De Vos die onder Trump minister van onderwijs was en vooral belangstelling had voor het te gelde maken van dat onderwijs – zijn tevens financiers van allerlei extreemrechtse campagnes tegen homoseksualiteit en feminisme. Nauw gelieerd aan Trump. Deze politieke voorkeur is bij veel MLM-bedrijven terug te vinden. Dat is natuurlijk niet toevallig want hun verkoopmodel is ‘ ieder voor zich’ .

MLM-bedrijfsvoering is niet nieuw. Tupperware, onlangs failliet gegaan omdat mensen hun koelkastbakjes tegenwoordig elders betrekken, was misschien wel de eerste. Het model bestaat uit het opzetten van een netwerk van wederverkopers. Je hebt dan geen personeel meer nodig, en nauwelijks meer kantoren of winkels. Hoewel veel MLM-bedrijven de wederverkoop combineren met eigen outlets en online verkoop. De gevolgen voor de wederverkopers zijn vaak desastreus: ze steken zich in de schulden om de koopwaar te betrekken en moeten hun eigen vriendenkring plunderen om het hoofd boven water te houden. Vaak lukt dat niet en dan ben je je geld kwijt, maar ook je vriendenkring. Om mensen te rekruteren en op te zwepen hebben bedrijven als Amway een doordacht en sekte-achtig systeem van ‘ besloten kringen’ waar je al dan niet toegang toe krijgt en die allerlei voordelen genieten. En ook congressen waar een soort collectief groepsgevoel gecultiveerd moet worden. Vaak kun je ook geld verdienen, of punten scoren, door anderen in te lijven bij de groep. Je kunt je voorstellen wat dat vervolgens teweegbrengt, als je je buren of vrienden rekruteert en concurrenten van elkaar blijkt te zijn geworden…

Het wemelt ondertussen van de beschuldigingen dat veel van de verkoopmodellen een piramidespel-structuur hebben. In het begin krijg je redelijke inkomsten, maar mensen die later instappen zijn vaak hun inleg kwijt, of moeten zich verder in de schulden steken om te kunnen blijven handelen. Een gruwelijk ondernemersmodel dus, dat ook in Europa/Nederland terrein wint. Link naar actueel voorbeeld in Nederland: Mary Kay (Start uw eigen Beauty Business)

Veel van de MLM-bedrijven handelen in vitaminepreparaten en afslankpoeders en dat soort zaken en zitten op de rand van oplichterij wat de werkzaamheid van hun product betreft. Maar het kan van alles zijn; cosmetica, financiële zaken, verzekeringen, de lijst is oneindig en vaak diversifieert een MLM-bedrijf ook zijn aanbod omdat het netwerk van wederverkopers voor meerdere zaken in te zetten is.

Je krijgt een glimp van de toekomst te zien als je deze ontwikkelingen combineert met de snelle uitbouw van cryptovaluta, en andere natte dromen van extreemrechtse Silicon Valley Boys als Peter Thiel (de oprichter van Paypal). Ze zijn bezig om een netwerk van vrijhandelsgebieden te creëren waar niets en niemand meer de controle over heeft – laat staan belastingen heft. Mensen als Milei, Trump en de Salvadoraanse president Bukele willen zich graag aan hen uitverkopen. Geen wonder dat zakenlieden als Musk en Bezos ze wel willen financieren en promoten. Een aanzienlijk deel van deze ondernemers en politici noemt zich libertariër of anarcho-kapitalist en dat is dan ook een belangrijke reden voor anarchisten om ze te laten zien waar anarchisme echt voor staat. We zouden hun grootste vijanden moeten zijn en ze geen kans gunnen om hun praktijken uit te voeren, of hun jachten aan te leggen. Zie het als een oorlogsverklaring…

(Zie ook het tv-programma Pointer over Healy World)