De (oeroude) staatsgreepstrategie van de VVD

“Dilan Yeşilgöz blijft middenkabinet blokkeren, wil alleen met radicaal-rechts regeren”, aldus Joop dinsdag. Waarom zou ze ook iets anders doen? Voor de VVD ligt er een hele heldere strategie open. Een strategie die moet verzekeren dat de regering in rechtse handen blijft, ongeacht verkiezingsuitkomsten. Een strategie met gruwelijke historische voorbeelden.

Wat is die VVD-strategie? Daarvoor moet je eerst weten dat de positie van de VVD op dit moment extreem machtig is. VVD-ministers vormen de meerderheid van een rompkabinet. Zelden heeft één partij zo veel ministerposten bekleed.

Dat het een demissionair kabinet is, is in theorie een voordeel en een nadeel. Voordeel is dat demissionaire kabinetten minder kritisch worden bejegend dan ‘normale’ kabinetten. Ze worden niet gezien als “politiek” (al zijn ze dat wel). Nadeel is dat ze geen grote beslissingen zouden mogen nemen.

Van dat laatste is echter weinig te merken. De VVD en de BBB regeren vrolijk door in hun demissionaire periode, bijvoorbeeld door het slopen van stikstofregels voor de boeren. Dat demissionaire werkt dus maar één kant op.

Ook blijft de VVD haar achterban bedienen, bijvoorbeeld door het schrappen van regels voor het huisvesten van arbeidsmigranten. Hierover zijn sociale partners (de SER, de uitzendbranche, de vakbonden) niet geconsulteerd. Repercussies zijn er niet.

De enige reden waarom de VVD mee zou werken aan een nieuw kabinet is om afspraken te maken over wetgeving. Maar ook daarin heeft de VVD geen haast. Haast is iets voor ons, het gepeupel. Wij hebben nodig dat huizen goedkoper worden, dat racisme wordt bestreden, dat vluchtelingen worden opgevangen…

De VVD heeft dus een luxepositie. Hoe de wind ook waait, het komt toch wel goed voor ze uit. Dus kunnen ze achterover leunen en wachten tot hen de perfecte deal wordt aangeboden. Er is voor hen geen enkele reden om enige compromis te sluiten.

En zelfs al zouden ze het willen, dan nog zouden ze het niet kúnnen. De VVD valt of staat namelijk met haar extreem-rechtse vleugel. Als de VVD met een ‘linkse’ partij in zee gaat, dan heeft de PVV hun campagne klaar: “een stem op de VVD is een stem op Klaver!”

Waarom zou de VVD dan überhaupt in een coalitie willen? Omdat ze ook wel wát wensen hebben rond wetgeving. Ze willen een aantal rechten afbreken waar grote bedrijven last van hebben (zoals demonstratierecht) en ze willen organisaties bestuurlijk (zonder rechterlijke uitspraak) kunnen verbieden.

Voor die plannen is vooralsnog geen meerderheid in de Tweede en Eerste Kamer. Wellicht weet de VVD die er in coalitieonderhandelingen af te dwingen, maar misschien ook niet. In dat geval is het voor de VVD beter om nogmaals met de dobbelstenen te gooien en nieuwe verkiezingen af te wachten.

En ze maken dan een goede kans, want de verkiezingsuitslagen zijn de afgelopen jaren zo onvoorspelbaar geworden, dat er een grote kans is dat extreem-rechts er de volgende verkiezingen weer met de winst vandoor gaat. Of de verkiezing daarna, of daarna…

Die keuze om GroenLinks-PvdA uit te sluiten is bovendien ook zelfversterkend. Hoe langer de VVD de parlementair linkse partijen uitsluit als “extreem” en “radicaal”, hoe moeilijker het wordt om in de toekomst tóch die samenwerking aan de achterban te verkopen. Dit zal dus niet de laatste keer zijn.

Deze strategie is absoluut niet nieuw. Het meest sprekende voorbeeld komt uit de laatste jaren van de Weimarrepubliek, tijdens de zogenaamde “presidentiële kabinetten”. Die kabinetten hadden geen meerderheid in het parlement, en regeerden per decreet.

Hoewel de sociaal-democraten in 1930 de verkiezingen hadden gewonnen, weigerde de rechtse partijen met de SPD een regering te vormen. Van 1930 tot 1932 regeerde kanselier Brüning per decreet, en in 1932 werd hij opgevolgd door Franz von Papen.

De gevolgen van die presidentiële regeringen waren groot. Ten eerste vereisten die presidentiële regeringen dat macht werd gecentraliseerd in het kabinet, en dat het parlement juist minder belangrijk werd. Zo werden de remmen op autocratische machtsuitoefening door de regering afgebouwd.

Ten tweede verloren mensen hierdoor (terecht!) het vertrouwen in de parlementaire democratie, die feitelijk niet meer bestond. De extreem-rechtse NSDAP maakte hier dubbel misbruik van: zowel van het gebrek aan vertrouwen in democratie, als van de gecentraliseerde macht.

Uiteindelijk ging Franz von Papen in 1933 akkoord met een regering onder Hitler, met het expliciete doel om de Weimar-grondwet te torpederen en een autocratie wettelijk te verankeren. Zo zou het parlement uitgeschakeld worden. Hitler ging natuurlijk akkoord.

Die uitkomst is ook in Nederland niet onvoorstelbaar. Als we hier lang genoeg een demissionaire regering houden, en die regering gaat steeds meer zelf bepalen zonder de Tweede Kamer, dan is dat koren op de molen voor Geert Wilders en zijn PVV. Hoe langer dat duurt, hoe meer stemmen voor de PVV.

En ironisch genoeg is juist die populariteit voor de PVV de doodsteek van de parlementaire democratie. Want vroeg of laat zal het VVD-kabinet tot de conclusie komen dat het allemaal veel makkelijker zou zijn als zij niet constant rekening moesten houden met partijpolitiek.

En dat hoeft niet zo extreem te zijn als het afschaffen van het parlement. Het kan ook door wetten aan te nemen waarin het kabinet brede bevoegdheden krijgt om zelf regels te stellen. Het hoeft ook niet in één keer, het kan ook beetje bij beetje, zoals ook in de laatste jaren is gebeurd.

En daarin ligt ook de tragiek van de VVD. Franz von Papen dacht zelf dictator te kunnen worden van Duitsland, maar hij onderschatte de nazi’s en hun gewelddadigheid. In 1934 stapte hij op, na de Nacht van de Lange Messen. Nadat hij de nazi’s de dictatuur op een presenteerblaadje had gegeven.

Van dit voorbeeld kunnen we een hoop leren. De VVD zou er ook lessen uit kunnen trekken, maar dat betwijfel ik. Voor mezelf leer ik: het maakt niet uit hoe groot een zogenaamd ‘linkse’ partij wordt. Vroeg of laat leidt het parlementaire systeem waarin we zitten tot een fascistische dictatuur.

Als we die les serieus nemen, dan maken we ons als actiebeweging en als bevolking weerbaar tegen wat voor autocratische regering ons in de toekomst ook wacht. Of dat nu VVD-ers zijn of PVV-ers. Of D66-ers, FvD-ers, JA21-ers, of wat voor gespuis dan ook.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Bluesky.)