De aanval op nuttige publieke informatie

“Kijkers verbijsterd nu Kassa het slachtoffer wordt van ultrarechtse bezuinigingswoede”, kopte Joop vandaag. Openbare informatie sterft langzaam af. Stukje bij beetje breken markt, staat en media algemene kennis af, en wordt het gat opgevuld door opvul-informatie: nutteloze info die vooral tijd verdoet. Ondertussen verliezen we mogelijkheden tot verzet.

Toegang tot informatie is een fundamentele voorwaarde voor een vrije, democratische samenleving. Zonder accurate informatie weet je niet wanneer je genaaid wordt door machthebbers. Zonder die informatie weet je ook niet wat je kan doen om die machthebbers te bestrijden.

Informatie is het begin van een feedback-systeem waarmee we ongewenste zaken kunnen veranderen. Zonder informatie kan de feedback-loop niet eens beginnen. Als je niet weet dat je slachtoffer bent, kan je ook niet werken naar verbetering.

Eén voorbeeld van dit feit is de toeslagenaffaire. De misstanden in de toeslagen stammen al minstens uit 2004, maar pas in 2018 begonnen de eerste kranten erover te publiceren. Pas vanaf toen begon het te “spelen” in de landelijke politiek.

Hier bestaat een disbalans. Bedrijven en de overheid zijn prima in staat om voor hen nuttige informatie aan het licht te brengen. BBP, baanloosheid, zogenaamde “criminaliteit”, de beurskoers… Allemaal informatie waarmee we mee worden doodgegooid. Die informatie houdt hen niet verantwoordelijk.

Veel nuttigere informatie is: welke bedrijven liegen in hun reclames? Welk overheidsbeleid raakt mij? Wie zijn louche verhuurders, en welke tactieken gebruiken zij? Wat zijn de persoonlijke belangen hebben politici? Dat soort informatie helpt om te begrijpen wie ons leven slechter maakt.

Juist daarom is publieke informatie, zoals die van Kassa, zo belangrijk. De term “consumentenprogramma” geeft me de kriebels, maar wat Kassa doet is echte, kwalitatieve journalistiek over onderwerpen die klein lijken, maar eigenlijk van fundamenteel belang zijn.

Zo heeft Kassa veel informatie over verzekeringen. Verzekeringsmaatschappijen hebben er baat bij om je te dure en onnodige verzekeringen aan te smeren. Informatie over hoe je daarvoor waakt, zonder eigen winstoogmerk, is heel nuttig.

Kassa heeft ook de aandacht gericht op wurgkredieten, leningen met veel te hoge rentes. Pas nadat zij dit aan het licht brachten begon er politieke wil te ontstaan om mensen te compenseren voor de manier waarop ze door de bank waren bedrogen.

Vergelijkbaar is de woekerpolisaffaire, die door het vergelijkbare “consumentenprogramma” Radar aan het licht is gekomen. De term “consumentenprogramma” doet geen recht aan het belangrijke onderzoek dat dit soort programma’s doen.

Als Kassa haar rol niet meer kan vervullen, zullen private partijen in het gat springen. Partijen zoals Independer, die betaald worden voor elke verzekering die via hun platform wordt afgesloten. Hoe onafhankelijk ben je dan eigenlijk?

En zo worden we ook afhankelijker van informatie die bedrijven over zichzelf geven, bijvoorbeeld in reclame. Kassa heeft een rubriek die gaat over alledaagse producten waarmee gesjoemeld wordt.

Zelfs in de theoretische logica waarmee het kapitalisme wordt verkocht zijn dit soort programma’s belangrijk. “Stemmen met je portemonnee” (een onzinnig principe) kan alleen plaatsvinden als mensen goed zijn geïnformeerd over de kwaliteit van producten.

Maar kapitalistische bedrijven en hun politieke arm proberen juist die informatie te beperken, want dat theoretische “eerlijke” kapitalisme bestaat niet. Machtige bedrijven zullen altijd verantwoordelijkheid omzeilen. Dat is een kritische analyse die juist mist uit de “consumentenprogramma’s”.

Toch bieden Kassa en Radar een openbaar register aan misstanden en informatie die nodig zijn om een kritische grondhouding te kweken tegen bedrijven. Die scepsis is het begin van een kritische houding richting het kapitalisme, in plaats van een onkritische viering van zogenaamde “ondernemers”.

En wat blijft over? Opvulinformatie. Talkshows, zoals het programma van Pauw en De Wit. Waar dezelfde mensen die overal al aan het woord zijn oeverloos heen en weer kunnen praten en hun propagandapraatjes zonder factcheck tentoon kunnen stellen.

Perfect voor de lobbypartijen van de BBB, JA21 en VVD (de gewapende arm van VNO-NCW) die de NPO de nek om willen draaien. Want zij zullen pas rusten als alle journalistiek is vervangen door dezelfde drie roulerende handpoppen.

Het resultaat is de Leegte. Een spektakelpolitiek waarin alles gaat om framing, pr, presentatie, en niets meer gaat over feiten, onderzoek en bewustzijn. Een wereld waar sprookjesherauten als Wilders de boventoon voeren.

Dit proces voltrekt zich niet alleen in de media. In onderwijs gebeurt dit evenzeer, en in de staat. Steeds vaker baseren overheid en politie zich op geheime informatie. Genoeg om de levens van mensen verwoest moeten worden, maar te gevaarlijk om te publiceren.

Het verlies van Kassa heeft slechts één lichtpuntje: de vraag naar deze informatie zal blijven. Dus kunnen we het vervangen door een medium dat wél een kritische, anti-kapitalistische analyse geeft, terwijl het mensen ook van nuttige informatie voorziet. Wellicht komt Kassa dan héél snel terug…

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Bluesky.)