Boerenprotesten, nationaal en Europees landbouwbeleid

Het interview werd afgenomen door Gitta Düperthal en verscheen op 23.5.24 in het linkse Duitse dagblad junge Welt. Foto Teemu Mäntynen, Flickr CC2.0)

Alhoewel een aantal aspecten die in dit interview naar voren komen eigen zijn aan de Duitse context, zijn ze grotendeels ook representatief voor het beleid elders in de Europese Unie. Beleidsmakers weten in feite wat zou moeten gebeuren, het ontbreekt niet aan commissies en deskundigen, maar in de weg staan wetten en praktische bezwaren. Wetten: de Europese budgettaire absurditeit die levensnoodzakelijke investeringen in de weg staat (behalve als het voor munitie en wapens is); praktische bezwaren: de korte-termijnhorizon van politici die in de eerste plaats aan de volgende verkiezing denken. (hm)

Gitta Düperthal : Op 13 mei besloot het EU-parlement om de milieunormen in het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) af te bouwen. Uw organisatie, de Arbeitsgemeinschaft bäuerliche Landwirtschaft (ABL, Werkgroep voor kleinschalige landbouw ) nam al een standpunt in over het GLB-besluit. Wat betekenen de EU-besluiten voor de biologische landbouw?

De besluiten worden ons verkocht als een vermindering van de bureaucratie en als een verlichting van het werk voor de boeren. Veel boeren hadden het gevoel dat ze zogenaamd een overwinning hadden behaald met hun demonstraties. In werkelijkheid werden de vereisten om de biodiversiteit te behouden, de klimaatverandering te stoppen en het milieu te beschermen echter losgelaten. Dit zal een ‘Pyrrusoverwinning’ blijken die ons meer kwaad dan goed zal doen: Wie is er afhankelijker van een gezond milieu dan de boeren?

Zo ontdoen we ons van onze eigen arbeidsmiddelen. De vraag is: wat win ik als boer als ik geen vier procent van mijn land hoef braak te leggen? Als er meer graan of wat dan ook op de markt komt, leidt dat alleen maar tot een verdere daling van de prijzen. Bovendien is braakliggend land een toevluchtsoord voor insecten en planten waarvan ik afhankelijk ben voor mijn landbouw. Niets dus van dit alles komt mij economisch ten goede, en het helpt ook niets voor de productievereisten.

G.D.: Ik kan me moeilijk voorstellen dat het besluit van de EU geen economisch voordeel oplevert.

Op de korte termijn zou ik hogere opbrengsten kunnen behalen, maar op de lange termijn zal ik mijn eigen productie schaden. Als ik elke vierkante meter bebouw, zal dat de biodiversiteit schaden. Als boer ben ik afhankelijk van insecten als bestuivers. En we hebben al op de harde manier moeten ondervinden dat zelfs de korte termijn-meeropbrengst   van melk, vlees of graan geen voordeel oplevert. Hoe meer aanbod op de markt, hoe goedkoper alles wordt. Het is absurd dat je bijvoorbeeld melk kunt kopen voor 30 cent per liter, terwijl het minstens 40 cent kost om het te produceren.

G.D.: Er zijn plannen om de milieubeschermingsnormen te verlagen. Maar welke invloed zal dit hebben op de klimaatbescherming in de landbouw?

Het permanent behoud van grasland dient als CO2-reservoir. Het niet beschermen ervan is schadelijk voor het klimaat. Het pas onlangs ingevoerde wisselbouwsysteem staat ook ter discussie. Wisselbouw betekent dat hetzelfde gebied niet jarenlang mag worden gebruikt om bv. alleen maar maïs te verbouwen. Diversificatie via de teelt van verschillende gewassen minimaliseert de risico’s voor een boer. De versoepeling van deze regels maakt de landbouw gevoeliger voor extreem weer met droogte, aanhoudende regen of late vorst. Het gaat om beide aspecten: het eigen landbouwbedrijf niet schaden en de biodiversiteit en het klimaat voor iedereen niet in gevaar brengen.

G.D.: Waarom was er dan nauwelijks weerstand tegen de hervorming van het Europees landbouwbeleid?

Er ging een jarenlang onderhandelingsproces aan vooraf met compromissen tussen landbouw en milieu. De “Commissie voor de toekomst van de landbouw” had aanbevelingen gedaan voor het creëren van een duurzaam landbouw- en voedselsysteem. En de “Commissie Borchert” [1], genoemd naar voormalig minister van Landbouw Jochen Borchert (CDU), presenteerde aanbevelingen voor de reorganisatie van duurzame veeteelt. De milieuorganisaties wilden blijkbaar niet accepteren dat de boerenvereniging de consensus doorbroken had. Nu is er de grote stap terug in het landbouwbeleid waar de ABL voor gewaarschuwd had. We zijn er echter niet in geslaagd om anderen te mobiliseren. Nu klinkt er wel veel geweeklaag.

G.D.: Werken de Duitse Boerenbond, de Raiffeisenbond en de Europese Unie van Boeren en Coöperaties (copa-cogeca) alleen voor grote industriële boeren?

Ze hebben goed werk verricht voor hun lobby’s. Aan de ene kant profiteren de grote landbouwbedrijven hiervan, maar vooral hun zakenpartners, afnemers van de producten of leveranciers van bedrijfsmiddelen. In hun belang is de verhoogde productie die kan worden bereikt met meer benutte braakliggende grond. Het doel is om zoveel mogelijk landbouwproducten te hebben en meststoffen en sprays te verkopen.

De Duitse Boerenbond (DBV) wil niet over prijzen praten. Zij vertegenwoordigt beide partijen: melkveehouders die meer geld willen en zuivelbedrijven die minder willen betalen. Het is alsof de werkgeversorganisatie zowel ondernemers als ondernemingsraden wil adviseren. De Boerenbond heeft alles in haar eigenbelang geregeld en tegelijkertijd de milieunormen verlaagd. De grote boerderijen profiteren van de zogenaamde directe betalingen door de EU per hectare: subsidies puur voor het bezit van lappen grond, zonder dat daar veel vereisten worden aan gesteld.

G.D.: Is het dan zo dat deze organisaties zichzelf niet zien als vertegenwoordigers van kleine en middelgrote landbouwbedrijven?

Ze beweren dat de kleinere ondernemingen er ook zouden van profiteren als ze geen gedeelte braak moesten laten liggen.  Maar dat is de berekening van een melkmeisje. Hoe groter een bedrijf is, hoe meer het profiteert. Met de demonstraties van de boeren is de Duitse Boerenbond erin geslaagd om de kleine boeren voor de kar te spannen van de grote. Ze bekwamen iets wat zogenaamd een vermindering van de bureaucratie moest voorstellen, maar in feite een verzwakking van de milieunormen is. Oorspronkelijk was het de bedoeling om dit aan te pakken door ecoreguleringen en zogenaamde conditionaliteit, nl. basisvereisten voor bedrijfsbeheer en specifieke normen voor een goed agrarisch en ecologisch beheer van de gronden.

Wie veel ecologische diensten levert, zou meer geld moeten krijgen; wie weinig of niets doet, zou minder moeten krijgen. De EU-hervorming heeft dit afgezwakt. Kleine boeren die zich hadden ingezet voor biodiversiteit, staan nu in de kou. Degenen die al voldoen aan de eisen van de vier procent braakleggingsverplichting met heggen, bosjes, waterpartijen, landschapsstroken, enz. moeten dat blijven doen. Daar staat geen vergoeding tegenover, dat tot groot jolijt van wie op ecologisch vlak niets gedaan heeft.

G.D.: Hoe staat het volgens u met federaal minister van Landbouw Cem Özdemir van Alliantie 90/De Groenen? Heeft hij niet genoeg gedaan of is hij getorpedeerd door zijn eigen coalitieregering?

In Berlijn, voor de Brandenburger Tor, stond hij toe dat de Boerenbond hem bekritiseerde. Hij zei dat hij niets wist over de belastingplannen voor landbouwdiesel, die de aanleiding waren voor de protesten. Hij presenteerde zichzelf als iemand die niet geïnformeerd of geraadpleegd wordt in het kabinet. Hij had zogezegd niets te zeggen over de gang van zaken, en distantieerde zich van alles, of het nu ecologisch verantwoord was of niet.

Als ‘groene’ minister had hij in het offensief kunnen gaan: “Beste boeren, ik steun jullie zodat jullie een betere marktpositie krijgen. Dat was ook wat afgesproken was.” Hij had destijds tegenmaatregelen moeten nemen en uitleg moeten geven, en ten laatste nu vrijwillige milieubeschermingsmaatregelen moeten nemen en het geld daarvoor ter beschikking stellen om zo de doelstellingen van klimaatbescherming en biodiversiteit nog te halen. Maar hij heeft niets gedaan.

Aangaande de versoepelde EU-regelgeving zouden boeren moeten worden beloond voor het vrijwillig bebossen van gebieden. Maar de marktliberale minister van Financiën Christian Lindner van de FDP wil geen geld ter beschikking stellen, zelfs niet voor de omschakeling naar duurzame veeteelt. Özdemir had  moeten doorzetten. Men ontkomt moeilijk aan het vermoeden  dat de politieke wil daartoe ontbreekt.

G.D.: Wat denkt u dat er in de EU gaat gebeuren?

Er zijn demonstraties geweest in heel Europa. In Polen tegen goedkoop graan uit Oekraïne, in Frankrijk tegen de opgelegde vereisten en voor betere prijzen; in Nederland omdat ze verondersteld worden hun veestapel te verminderen door de stikstofwetgeving aldaar. Om de boeren te sussen heeft de EU Commissie nu de milieunormen geschrapt, hoewel dit ons niet helpt.

De ABL pleit er al lange tijd voor dat de directe betalingen van de EU niet langer gebaseerd worden op de grootte van het landbouwbedrijf (meer dan 200 euro per hectare) maar afhankelijk gemaakt worden van de wijze van produceren. Waarom zouden grote landbouwbedrijven op dezelfde manier gesubsidieerd moeten worden als kleinere? Dit moedigt alleen maar investeerders aan die enorme hoeveelheden land opkopen. De subsidiëring zou degressief kunnen gemaakt worden met de grootte van het bedrijf, en vooral afhankelijk gemaakt van de vraag of de boerderij iets doet voor de maatschappij en ecologisch werkt. EU-geld moet op een sociaal rechtvaardige manier worden verdeeld.

[1] De ‘Commissie Borchert’ werd door Angela Merkel in het leven geroepen na de boerenprotesten in 2019. De commissie was breed samengesteld uit vertegenwoordigers uit de agrarische sector, milieuorganisaties en onderzoekers, en deed aanbevelingen voor een duurzame Duitse veeteelt. Ze slaagde erin tot overeenstemming te komen tussen de verschillende belanghebbenden. Maar noch de CDU-SPD regering onder Merkel, noch de huidige SPD-Grüne-FDP regering onder Scholz hadden oor naar de financiële vereisten van het voorgestelde plan; met de ‘bezuinigings-tsar’ en liberale FDP-minister van financiën Lindner was dat ook voorspelbaar.  Uit frustratie hield de Borchertcommissie het dan ook voor bekeken (augustus 2023). Boeren en boerenorganisaties voelden zich bedrogen en in de steek gelaten, wat zeker veel bijgedragen heeft tot de harde protesten van de voorbije maanden. Ook de aanwezigheid van een groene minister van landbouw (Özdemir) veranderde niets aan de nalatigheid van Scholz’ regering. De oorspronkelijke titel van het artikel (‘Jetzt herrscht Katzenjammer’) verwijst naar het ‘berouw na de zonde’, het kattengejank nu het compromis bereikt in de Borchert commissie dood en begraven is.

In andere EU-lidstaten kan de politieke context  in detail verschillen, maar een constante is het gebrek aan consequentie van de beleidsmakers, en de gerichtheid op de industriële landbouwbedrijven vanwege het Europees landbouwbeleid. [Noot van de vertaler]