Waarom Trump zijn toevlucht neemt tot intimidatie en bedreiging

Kijk op oorlog in Oekraine op 4 februari Dit overzicht van de stand van zaken rond het front wordt in principe elke 10 dagen opgesteld door Guido van Leemput en verschijnt dan op www.stopdeoorlogamsterdam.nl.De oorlog in Oekraïne kende al vele lagen.

6 februari, 2025 9 min leestijd

De oorlog in Oekraïne kende al vele lagen.
Het hoeft ons niet te verbazen dat de betrokken grootmachten onderling steeds meer botsen. Het krachtigst is die botsing in de trans-Atlantische wereld zelf, met de NAVO als maar één van de onderdelen.

President Trump gebruikt intimidatie van zijn bondgenoten en repressie in eigen land ter bescherming van de oligarchen om hem heen. Dit alles in naam van een Amerikaans nationalisme voor de rijken, het eigen bedrijfsleven en de Amerikaanse wapenindustrie.  
​​​

Het hoeft ons niet te verbazen dat de betrokken grootmachten onderling steeds meer botsen. Het krachtigst is die botsing in de trans-Atlantische wereld zelf, met de NAVO als maar één van de onderdelen.

Trump gebruikte de eerste twee weken om klappen uit te delen, nu ziet hij de reacties aan. In Europa en de Europese landen van de NAVO snakt men naar adem. De nieuwe Amerikaanse regering gooit de transAtlantische verhoudingen overhoop

.
Wat betreft de gevolgen, zie ik effecten op in ieder geval zes terreinen:

• Voor de economische betrekkingen; handelsoorlogen en een politiek ook tegen de eigen bondgenoten
• Een geostrategische heroriëntatie; het Hoge Noorden als prioritair gebied; de claim op Canada en Groenland
• Voor de militaire politiek: enorme verhoging van de defensiebudgetten en Star Wars 2.0
• Voor het verloop en het beleid ten aanzien van de oorlog in Oekraïne
• Voor de reactie van de EU
• Vereniging vredeskrachten.

Economische betrekkingen
De Amerikaanse regering heeft hoge importtarieven in het vooruitzicht gesteld op producten uit China, Mexico en Canada als deze landen niet doen wat de VS willen. Na de eerste consternatie zijn er nu tarievenpauzes ingelast met Canada en Mexico waarin de druk door middel van onderhandelingen wordt opgevoerd. China heeft tegenmaatregelen aangekondigd met ingang van volgende week, 10 februari.
Ook dreigt president Trump met hoge importtarieven voor producten uit landen van de EU. Daar is het nu nog niet van gekomen.
Dit beleid heeft enkele ernstige gevolgen. De VS spelen openlijk met de gedachte een NAVO-bondgenoot in te pikken. Trudeau, de premier van Canada, verwees in zijn geschokte reactie na de afkondiging van hoge tariefmuren op alle grote militaire operaties waaraan Canada sinds 1940 aan de zijde van de VS heeft deelgenomen. Stank voor dank, zei hij niet letterlijk, maar zeker was dat de boodschap.
Deze maatregelen veranderen het concept van een vrijhandelspolitiek in protectionisme. Protectionisme dat vooral bondgenoten treft. Dat is niet alles, ook in de internationale pers die het vrije westen door dik en dun verdedigen, zoals in de Financial Times,  vraagt men zich af of Trump bezig is een anti-Amerikaanse alliantie te organiseren.

Geostrategische heroriëntatie
Niet alleen Canada werd opgeschrikt door de wil van de VS om het hele land in te lijven bij de VS. De claim van de VS op Groenland, geldt niet alleen de rijkdommen aan grondstoffen op het eiland, maar gaat ook, net als met Canada, over directe toegang tot het Arctische gebied. Tot de Noordpool en wijde omgeving die vanaf de noordzijde van de aarde bezien, grenzen aan Rusland en een kortere zeeweg verschaffen naar de Stille Oceaan. Hiermee lost de VS een schot voor de boeg vanwege de grondstoffen in het hele Arctische gebied, waar overigens ook Rusland een oogje op heeft en er hier en daar al een vlag heeft geplant, Bovendien gaat het om de controle over de scheepvaartroutes die open komen te liggen als de opwarming van de aarde doorzet.
Trump bluft dat het hem wel zal lukken om Groenland in te lijven. Groenland behoort formeel tot het Koninkrijk Denemarken. De Deense regering protesteert zachtjes en de premier is op tournee geweest in diverse grote hoofdsteden, Berlijn, Parijs en bij de NAVO om een koers uit te zetten. Wat de praktische consequenties van die koers zijn, is nu niet duidelijk. Het lijkt op rekken en erbij blijven. En hopen dat het overwaait of dat de schade beperkt blijft.

Militaire politiek
Al voor het aantreden van Trump was duidelijk dat hij wil dat de Europese NAVO-landen veel meer geld uitgeven aan bewapening. In de praktijk betekent dit dat Europese landen wapensystemen kopen van de VS. Dat was ook eind vorig jaar duidelijk toen Mark Rutte over een dreigende oorlog begon en de noodzaak om minstens drie procent van het Bruto Binnenlands Product te gaan besteden aan de Defensiebegroting. Rutte heeft dat afgelopen weekend nog eens herhaald. De NAVO-topman komt tegemoet aan Trumps eisen en wil op deze manier de verschillen van opvattingen in de NAVO dempen en de NAVO redden.
In november waren er al geruchten over vijf procent, om maar te verzekeren dat drie procent het absolute minimum wordt. Dit alles zou men in de komende maanden rond willen krijgen, met een besluit uiterlijk op de NAVO-top van  24 en 25 juni in Den Haag.

Dat is niet alles. Een van de eerste decreten die Trump op 20 januari tekende, ging over  de bouw van een Iron Dome. Dat is de naam van de Israëlische luchtafweer in de lagere luchtlagen. Hier gaat het echter om een nieuwe versie van het oude Star Wars-idee van Ronald Reagan uit de jaren ’80.
Het gaat om oorlogsvoering in de ruimte, waarbij de VS een ruimteschild willen bouwen waarmee de VS inkomende ballistische raketten kan raken nog voordat ze de dampkring raken. Het idee is megalomaan en peperduur. Of het uitvoerbaar is, moet nog blijken, maar het is serieus en per decreet bevolen. Rusland laat weten dat als dat gebeurt, het de beperkingen op het eigen aantal kernwapens zal opheffen. Een nieuwe kernwapenwedloop komt nog dichterbij. Niet verbazend dat de Doomsday Clock hierna weer een seconde dichterbij de dag van verdoemenis is gekomen.

De oorlog in Oekraïne
Al deze nieuwe woelingen hebben plaats tegen de achtergrond van de voortslepende oorlog in Oekraïne, die van de voorpagina’s is verdrongen. Russische troepen vorderen voetje voor voetje in het oosten van Oekraïne. Oekraïne voert aanvallen uit met langeafstandsraketten in het achterland van Rusland, en treft wapen- en brandstofvoorraden en ook burgers. Vooralsnog tasten de aanvallen de strategisch vermogens van Rusland niet aan. En Rusland gaat onverdroten voort de Oekraïense energie-infrastructuur te bombarderen.
De behoefte aan luchtafweer in Oekraïne is erg groot. Nu hebben Trump én de Israëlische premier Netanyahu toestemming gegeven voor de overdracht van 90-tal Patriot-raketten

van Israël, via Polen, aan Oekraïne. Het gaat om de raketten, niet om de systemen om ze af te vuren. Tot nu toe had Netanyahu steeds geweigerd, omdat hij Rusland nog nodig had in zijn Syriëbeleid.
Tegelijkertijd werkt de Amerikaanse gezant Kellogg aan een honderddagenplan om de oorlog in Oekraïne daadwerkelijk te beëindigen. Een werkschema is in de Oekraïense pers uitgelekt. Maar het is niet zeker of dit document klopt.

Eén van de Amerikaanse maatregelen, het vrijwel wereldwijd opschorten van ontwikkelingsprojecten, voor 90 dagen, treft ook Oekraïne. Inmiddels heeft Trump een voorwaarde verbonden om deze maatregel misschien op te heffen. De zekerheid dat de VS delen in de zeldzame aardmetalen die in de Oekraïense bodem zitten.
Voor de duidelijkheid; de VS zijn niet de enigen die aanspraak maken op deze strategische goederen. Het is ook een van de redenen van de Russische invasie. Ook de Duitse industrie maakt nu al aanspraak op een deel van de grondstoffen. Het is ook een van de verlokkingen die Zelensky in het Oekraïense overwinningsplan heeft opgenomen.

De EU beraadt zich
De Europese Unie staat intussen voor een aantal belangrijke vragen: Hoe verder met deze Amerikaanse regering? Hoe verder met de oorlog in Oekraïne? Wat is de Europese strategie?
Drie jaar is de EU achter de regering Biden aangewandeld. Het zou nog desastreuzer zijn om dat nu ook te doen met de regering Trump. Maar wat dan wel?
De EU heeft gisteren, 3 februari erover vergaderd hoe met de veranderingen om te gaan. Er is niet veel tijd meer om tot een heldere gezamenlijke koers te komen. Uiterlijk op de NAVO-top in Den Haag in juni 2025 moet de EU met de VS zaken doen. Dan zal zeker blijken hoe diep de crisis in de trans-Atlantische wereld zit.

De Amerikaanse koers is militaristisch en imperialistisch. Trumps maatregelen, zonder overleg met welke bondgenoot dan ook, zijn bedoeld om angst aan te jagen en vooral de eigen zin door te drijven. Amerika moet de absolute baas van de wereld worden. De boodschap is dat als de bondgenoten vriendjes willen blijven, ze een enorm bewapeningsprogramma moet opzetten en besteden in de VS. Daarnaast krijgen de Europese landen de gevolgen van de oorlog in Oekraïne te verwerken. De EU mag de kosten in Oekraïne gaan betalen.

De EU heeft zich al menigmaal uitgesproken vóór een bewapeningskoers. Het is duidelijk dat regeringen van meerdere landen verschillend over dit onderwerp denken. Het gaat ten koste van andere – sociale – uitgaven. De bevolking van de EU is hoe dan ook nog niets gevraagd. Bovendien is het openbare debat buitengewoon armzalig. Het is koekoek-een-zang.

Vredeskrachten
De slagzin van Rutte, en van de leidende kringen in de EU, is ‘Vrede door kracht’. Feit is dat het beleid op basis van dit motto de laatste drie jaar niet heeft geleid tot afnemend geweld. Het is nodig dit uitgangspunt te verlaten en door middel van vertrouwenwekkende maatregelen te werken aan het beëindigen van het geweld in Oekraïne en het doen afnemen van spanningen en de bewapening in Europa. Dat zal zeker niet van de een op de andere dag mogelijk zijn, maar het zal meer opleveren dan bewapenen en leugenachtige slogans over vrede door bewapening en dreiging.
Het is de allerhoogste tijd voor een diepgaande discussie over een nieuwe veiligheidspact voor heel Europa. Initiatieven kunnen amper uit de leidende kringen van de EU worden verwacht en zullen vooral uit de bevolking moeten komen.

Ook voor initiatieven op dit terrein geldt dat de discussie aan het begin staat. De Nieuwe Vredesbeweging houdt een eerste bijeenkomst hierover op zondag 9 maart. Die bijeenkomst heeft een taak om aan gezamenlijke ideeën te werken.
Op 21 juni houdt de Tegentopcoalitie voor vrede en rechtvaardigheid de bijeenkomst ‘Geen NAVO oorlogstop!’ Die bijeenkomst heeft ook een internationale component. Hoe te komen tot een beweging die opkomst voor een veiligheidspact voor heel Europa.

Tot de volgende update op 14 februari.​​​Guido van Leemput​ is mede-initiatiefnemer van Stop de Oorlog Amsterdam. Zijn boek over de oorlog, ‘De gelaagde oorlog in Oekraïne en de botsing van grootmachten’ is hier te bestellen.