Mooi, treurig en vraagtekens: middagje actievoeren in Utrecht

dinsdag 17 december 2024

Een mooie demonstratie. En treurige manifestatie vooraf. Vraagtekens rond het perspectief van antifascistische en antiracistische protesten: hoe verder? Dat is wat ik overhoud aan de afgelopen zaterdag, aan de manifestatie/demonstratie die op die 14 december 2024 onder de titel ‘Stop de Zondebokpolitiek! Geef Haat Geen Macht’ op en vanaf het Domplein in Utrecht heeft plaatsgevonden en waar ik heb deelgenomen.

Laat ik positief beginnen! De demonstratie zelf – de optocht dus, het dynamische, actieve deel van de dag – was levendig, opvallend energiek, strijdlustig. Bij dat alles was ook de route okay. Niet te lang, en voornamelijk door of vlak langs het winkelcentrum zodat veel mensen ons goed hebben kunnen zien en horen.

En we lieten ons zien en vooral horen! Leuzen, leuzen en nog eens leuzen. Pluspunt: er was geen grote geluidswagen van waaraf alles overstemmend leuzen schalden die we allemaal mee riepen. Er waren wel her en der megafoons. Het grote voordeel hiervan was dat mensen zelf initiatief konden nemen om leuzen in te zetten, die vaak nog werden overgenomen ook. Het maakte de demonstratie veel en veel meer van alle deelnemers samen, en veel minder dot een verlengstuk van een handvol organisatoren. Ik weet niet of er bewust van zo’n geluidswagen is afgezien of dat er geen budget voor was. Is dat laatste hert geval dan zeg ik: lang leve zo’n gebrek aan budget! Is het eerste hert geval, dan zeg ik: goed gekozen! Hoe dan ook: dit was levendig, zelfgestuurd actievoeren zoals ik – en aan het enthousiasme om me heen te horen niet alleen ik – dat graag doe.

De leuzen waren veelal bekend, ik vind het leuk om te merken dat ‘Schuif Schoof onder het tapijt – Leve, leve de solidariteit’ echt een blijvertje aan het worden is – natuurlijk slechts zolang de man nog niet daadwerkelijk onder dat tapijt geschoven is. Ik horde een treffend mooie nieuwkomer: “Een voor allen – allen voor een! Samen staan we sterk! Niemand staat alleen!’. Verder deden ook steeds weer Palestina-leuzen, en verwelkomden we vluchtelingen terwijl we deportaties en law and order luidkeels afwezen.

Maar voor we zelfs maar aan deze pracht-optocht konden begonnen, hadden we een lange, veel te lange manifestatie te doorstaan gekregen. Sprekers, voor zo ver ik kon horen niet slecht; en muziek van een flinke groep mensen van diverse herkomst, met allerhande instrumenten, ik zag een saz, een cello en een gitaar, en vocalisten. De muziek was stemmig, werd ook toegelicht, mensen werden aangemoedigd mee te doen, een deel van de tekst was op een bord of doek geschreven zodat dit ook makkelijker kon. De muziek klonk wat mij betreft echter meer droefgeestig dan strijdlustig. Het klonk mij in de oren alsof we op een herdenkingsbijeenkomst waren beland, niet op een strijdlustige demonstratie. Ik had wel de indruk dat aanwezigen het mooi vonden, en dat was het ook wel. Die muzikanten waren het probleem niet. De keus voor een podiumprogramma van deze aard en vooral lengte, dat is wel een probleem.

Waarom? Zo’n lang programma is dus niet waar ik op zit te wachten als ik actie wil voeren. En ik weet dat ik hierin niet alleen sta. Ik wil wat doen, en niet alleen deel zijn van kijkend en luisterend – en zelfs meezingend – publiek. En als dit alles nu een kwartier duurde! Maar nee, vijf kwartier na 13 uur – de officiële aanvangstijd – stonden we nog steeds op het Domplein. Gelukkig viel er geen plensregen en stond er geen windkracht acht bij minus vijf. Maar echt, kan dit volgende keren anders? Kort, levendig beginprogramma, en dan bewegen allemaal? Het is maar een idee. Toegegeven, de eindeloze manifestatietijd is ideaal om krantjesverkopers van de Socialist alle gelegenheid te gen ven voor de circulatie van hun koopwaar. Maar ik mag toch aannemen dat dit een bijeffect was van deze opzet, en niet het doel. Hoe dan ook, die opzet dient grondig op de schop genomen te worden, als het niet is door het Platform Stop Racisme dat deze demo mede organiseerde, dan door anderen die wel snappen hoe je dit beter kunt doen.

Intussen was er ook nog een stoorzendertje aanwezig, in de vorm van handjes vol fascisten. Enkele loslopende onaangename types, maar ook een georganiseerd groepje met witte shirts waarop ‘Zwarte Piet is geen racisme”. Ze fotografeerden ons en stonden ons uitdagend aan te kijken, toen de stoet op mars ging zag ik dat een paar van hen ook beschreven bordjes hadden. Tijdens de manifestatie hielden we met enkele antifascisten de fasco’s op afstand door er voor te gaan staan, tot consternatie van ordedienst-types van de organisatie van de demonstratie.

Toen we aan de optocht waren begonnen, liepen we vrij dicht langs ze, met een handjevol antifascisten lieten we luid onze afschuw van ze blijken. Wederom werd de peace police van de demonstratie actief: of we maar wilden doorlopen, niet provoceren. Een van ons kregen van deze ordedienstkloppers zelfs een duw, een wel zeer vrije interpretatie van ‘geen geweld’. Natuurlijk was er ook echte politie, die duidelijk geen zin had in gedoe. Het essentiële deel van het politiewerk werd echter door mensen van de demonstratie zelf, die ordedienst dus, gedaan. Beschamend. Dit duurde allemaal niet lang, al snel was de optocht in volle vaart bezig, op de wijze die ik hierboven al heb beschreven.

Na de optocht hebben we nog met een gaandeweg kleinere groep Palestina-leuzen staan roepen. Daarmee kwam de actiemiddag ten einde.

Over die middag als geheel nog dit. De opkomst: tamelijk treurig was die: tussen de vijfhonderd en duizend mensen, beslist kleiner dan de Palestina-demonstratie van 30 november 2024 in Amsterdam die een duizendtal deelnemers trok.(2) Het is simpelweg niet waar dat er niet meer mensen zijn die zich zorgen maken over fascisten op straat en extreem-rechts aan de macht. Het is ook niet waar dat al die mensen niet op de hoogte waren. De oproep is best veel rondgegaan, en niet enkel op dat verschrikkelijke Instagram. Het zal niet geholpen hebben dat er gelijktijdig een – zeer terechte! – demonstratie voor de Koerdische vrijheidsstrijd (3) plaatsvond, maar ook dat verklaart niet waarom de opkomst zo mager was, iets dat we bij dit type demonstraties immers keer op keer zien.

Ik denk dat er minstens twee dingen spelen. Het eerste is: veel mensen zijn murw en moedeloos van al het slechte nieuws, van de snerpende rechtse wind waartegen nauwelijks bescherming te vinden lijkt te zijn. Demoralisatie speelt een rol. Dat is factor een. Factor twee: het kost ook mensen die wel doordrongen zijn van de noodzaak tot actie, steeds meer moeite om zichzelf en anderen er toe te brengen om aan demonstraties als die van afgelopen zaterdag deel te nemen. Dat actie zin heeft, betekent immers helemaal nog niet dat deze actie, in deze vorm, ook bijzonder zinvol is. Aan die zin twijfel ik op bepaalde punten vrij stevig, en ik vermoed niet als enige.

Met zevenhonderd mensen door de stad lopen roepen dat fascisme niet deugt, dat Palestina vrij dient te zijn en dat Schoof onder een tapijt dient te worden geschoven, hoe werkt zoiets? Hoe draagt zoiets bij, en aan wat precies? Trekken Schoof, Netanyahu en de PVV zich er iets van aan? Pikken de media het op? Wat is de strategische zin van zo’n demonstratie?

Als morale booster werkt het wel enigszins: mensen voelen de saamhorigheid en nemen de spirit van de demo vervolgens weer mee. Als ondersteuning en aanmoediging, als bevestiging van het gevoel dat we niet alleen staan in onze antifascistische zorg en boosheid. Maar als beïnvloeding van de meningsvorming werkt het nog nauwelijks: we praten vooral met en tegen onszelf en elkaar. Dit is niet zinloos: de saamhorigheid van de demonstratie helpt ons om vol te houden. Maar een afdoende en voldoende reden om te demonstreren is het wat mij betreft niet. En mij zou het niet verbazen dat een knagend, niet per se heel erg bewust gevoel van ‘heeft dit wel zin?’ de opkomst van dit soort demonstraties negatief beïnvloedt.

Als we willen dat demonstraties weer impact krijgen en dat meer mensen er aan deel gaan nemen, dan kunnen we maar beter heel goed nadenken over hoe we de aanpak van onze demonstraties op dat doel afstemmen. Ik zou bijvoorbeeld veel meer interactie met omstanders en nieuwsgierigen willen, door flyers uit te delen van uit de optocht aan mensen buiten de demonstratie. Zodat we met onze demonstratie ons verhaal ook echt verspreiden, en niet alleen onszelf en elkaar aan het oppeppen zijn. Hoe belangrijk ook dat laatste wel degelijk is, dwars tegen de demoralisatie en de snerpende rechtse wind in. Maar echt, er is iets meer nodig, en iets beters ook.

Noten:

(1) ‘Stop de zondebokpolitiek! Geef Haat Geen Macht’, Platform Stop Racisme en Fascisme, geplaatst 21 november 2024, https://www.platformstopracisme.nl/stop-de-zondebokpolitiek-geef-haat-geen-macht/

(2) zie Peter Storm, ‘Redelijk goede demo, maar…’, peterstormt.nl, 5 december 2024, https://peterstormt.nl/2024/12/05/redelijk-goede-demo-maar/