Duitse De-unificatie (deel 2)

(Foto Oliver Wunder, Flickr, CC2.0: Deze snackbar in Mecklenburg Vorpommern heeft niets met onderstaand stuk te maken, er zijn geen directe verbanden bedoel ik, en tegelijkertijd: alles)

Deel 1 van dit vertaalde interview staat hier.

Hoe dan ook, zoals u ook weet, hielden Merkel, als regeringsleider van het economisch dominante land in de eurozone, en haar minister van Financiën Wolfgang Schäuble toezicht op de specifieke manier waarop de Europese Unie de crisis in de eurozone oploste, namelijk door middel van een strategie van interne devaluatie van kosten en lonen.

Zij waren belangrijke orkestrators van de bezuinigingswending in de eurozone die volgde op de kortstondige Keynesiaanse opleving van 2008-2009 en de hoop op een Green New Deal was begraven. Als gevolg daarvan versterkte het Fiscal Compact, d.w.z. het nieuwe economische bestuur in de eurozone, de neoliberale architectuur van de EU met zijn Sixpack-toezichtmechanismen, versterkte de bestraffing van staatsschulden, het terugdraaien van collectieve arbeidsovereenkomsten voor werknemers en meer. En toen dit soort beleid en de bijbehorende bezuinigingsmaatregelen echt impopulair bleken te zijn in de zuidelijke EU-periferie, wat leidde tot de sterkste klassen gebaseerde protestbewegingen sinds de jaren 70, hielden de Europese regeringen vast aan hun koers. En toen deze bewegingen er in 2015 in slaagden om politieke macht te verwerven in Griekenland en een exit-strategie voor de eurozone voorstelden van interne opwaardering in plaats van devaluatie, dwong de democratisch onverantwoordelijke trojka (de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank en het Internationaal Monetair Fonds) Griekenland met behulp van krediet tot onderwerping.

De nederlaag van het Europese links in juli 2015 fungeerde echter echt als katalysator voor de opkomst van extreemrechts in Europa. Het is niet alleen een tijdelijke toevalligheid dat de vluchtelingencrisis direct volgde op de nederlaag van Syriza. De opkomst van xenofobie, rechtse autoritaire nationalismen in Europa werd gefaciliteerd door het voorkomen van een sociale Europese exit-strategie uit de eurocrisis. Als een oplossing voor iedereen niet langer mogelijk zou zijn, zou het een oplossing voor sommigen moeten zijn, een oplossing voor degenen met het juiste paspoort, het juiste kapsel, de juiste voortuin en de juiste muzieksmaak, om het zo maar te zeggen. Want, zoals de Grieks-Franse staatstheoreticus Nicos Poulantzas betoogde in zijn Fascism and Dictatorship uit 1974, is het onder over het algemeen onhoudbare omstandigheden niet de specifieke kracht van links die het fascisme voortstuwt, maar eerder het onvermogen van links om de macht te grijpen en de materiële levensomstandigheden van de meerderheid van de werkende klasse echt te veranderen, wat een politiek vacuüm creëert dat vervolgens wordt opgevuld door het völkisch extreemrechts. Zoals de overleden en grote Britse historicus Eric Hobsbawm concludeerde in zijn boek over de verschrikkingen van de twintigste eeuw en zijn voorspellingen voor de eenentwintigste: “het alternatief voor een veranderde samenleving is duisternis.”

DV: Dus, wat zijn de potenties van linkse vernieuwing in Duitsland vandaag? Ik heb gemerkt dat de SPD onlangs van leiderschap is veranderd. Wat kunnen we verwachten van het nieuwe leiderschap van de SPD? Is er een potentieel voor een re-sociale democratisering van de SPD?

IS : Het is waar dat de nieuwe SPD-leiding, Saskia Eskens en Norbert Walter-Borjans, niet de leiding is waarop het partijestablishment had gehoopt. Net zoals de Duitse kapitaal-elites, die Friedrich Merz en Olaf Scholz als “kanselierkandidaten” oproepen, wilde het SPD-establishment de Duitse minister van Financiën en vice-kanselier Olaf Scholz, een doorgewinterde neoliberaal en fervent verdediger van amendementen voor een evenwichtige begroting ( Schwarze Null ).(*9) De linkse kandidaten in het partijledenreferendum waren Hilde Matheis en Dierk Hirschel. Toch is het waar dat Eskens en Walter-Borjans campagne voerden op een platform dat kritisch was op Schwarze Null en een actief industriebeleid, overheidsinvesteringen en een verhoging van het minimumloon eisten. Tot zover, zo goed. Echter, eenmaal verkozen, zochten Eskens en Walter-Borjans toenadering tot de interne rechterzijde en deden ze een aantal belangrijke concessies op het partijcongres, ook al had de interne rechterzijde, de zogenaamde Seeheimer Kreis, eerder gedreigd met een “burgeroorlog” als Eskens en Walter-Borjans verkozen zouden worden. Het kleine beetje momentum dat er was, is nu alweer verdwenen, vooral omdat de nieuwe leiding ervan afzag de grote coalitie met Merkel te annuleren, wat de partij heeft vernietigd. Ondertussen zijn de burgerlijke media en het neoliberale rechts binnen de partij al begonnen Eskens en Walter-Borjans in diskrediet te brengen en te ontkrachten. De interne “burgeroorlog” binnen de partij is dus al lang aan de gang en de neoliberalen lijken de waarschijnlijke winnaars.

Ik denk dat het belangrijkste om te begrijpen is dat Duitsland niet vergeleken kan worden met de Verenigde Staten of het Verenigd Koninkrijk. Wat mogelijk lijkt met betrekking tot de heropleving van de centrumlinkse partij in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, zal niet gebeuren in continentaal Europa. Het is duidelijk dat een linkse verschuiving in Duitsland extreem belangrijk is voor Europa, gezien de enorme omvang van de Duitse economie en de economische dominantie van het land in Europa. En toch moeten mensen in Europa niet hopen dat de Duitse sociaaldemocratie zich nu in een situatie bevindt die vergelijkbaar is met het Amerikaanse Sanderisme of Momentum/Corbynisme in het Verenigd Koninkrijk. Hiervoor zijn twee redenen. De eerste heeft te maken met de verschillen in kiesstelsels. De Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk hebben meerderheidsstemsystemen met een first-past-the-post-stemsysteem. In die systemen zouden de Democratische Partij en de Labour Party overgenomen kunnen worden door sociaaldemocraten die zich richten op klassenconflicten, omdat links in die landen weinig tot geen kans had om een ​​op klassen gebaseerde derde partij op te richten tegen de bestaande voormalige sociaaldemocratische partijen. Je zou in die landen nauwelijks iets anders kunnen zijn dan een entryist. De linkse partijen in de VS en het VK waren de meest beklagenswaardige linksen in het hele ‘Westen’. De sluwheid van de geschiedenis had echter in de hand dat de wereldwijde financiële crisis het neoliberale centrum zo heeft verzwakt dat de conservatieve partijen konden worden overgenomen door extreemrechts (Trump) en dat de sociaaldemocratische partijen konden worden overgenomen door links, echt (Corbyn) of in ieder geval potentieel (Sanders). Corbyn kon worden gekozen tot leider van de Labour Party omdat de backbencher Corbyn bij gebrek aan een beter alternatief vast moest houden aan zijn neoliberale partij, en tussen 1983 en 2015 meer dan vijfhonderd keer tegen de partijlijn heeft gestemd.

Integendeel, het Duitse kiesstelsel is een evenredige vertegenwoordigingssysteem waarbij elke stem telt. Dit betekent dat het de oprichting van een anti-liberale socialistische linkse partij tegen de neoliberale sociaaldemocraten en de Groene Partij mogelijk maakte, gebaseerd op een fusie tussen de Partij van het Democratisch Socialisme (PDS) en de Arbeid en Sociale Rechtvaardigheid – Het Kiesalternatief (opgericht door SPD-dissidenten en linkse vakbondsleden). In 2021, wanneer er nieuwe parlementsverkiezingen in Duitsland zullen zijn, zal de SPD negentien van de afgelopen drieëntwintig jaar aan de macht zijn geweest en de grondige neo-liberalisering van de Duitse samenleving en de verschuiving naar militarisme en imperialisme in het buitenland hebben doorgevoerd. Je kunt je voorstellen dat het in die jaren in wezen DIE LINKE was die alle jonge linkse idealisten, visionairs, critici van het neoliberalisme en activisten van de sociale beweging en anti-oorlog opnam, terwijl de SPD mensen aantrok met neoliberale en opportunistische denkwijzen en een technocratisch begrip van politiek. Kortom, ten koste van de wanhopig oude SPD-vernieuwings-verwachtingen, absorbeerde DIE LINKE het grootste deel van de vernieuwingscapaciteiten. En gezien de transformatie van het Duitse partijsysteem naar een systeem met zes partijen, zal de SPD ook niet in staat zijn om het enthousiasme te verzamelen dat gepaard gaat met het idee dat een echte overname van de regering een optie is. Eskens en Walter-Borjans zijn niet de Sanders en Corbyn van Duitsland.

De tweede en nog belangrijkere reden is dat de politieke economie van Duitsland heel anders is. Sociaaleconomisch gezien hebben de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk veel meer gemeen met Spanje, Italië en Portugal dan met Duitsland. De Duitse titel van Oliver Nachtweys boek The Hidden Crisis of Germany (2019) is Downwardly Mobile Society . Maar zelfs Nachtwey gaf toe dat Duitsland geen samenleving is waarin de middenklasse feitelijk is gedeclasseerd. Zoals ik eerder betoogde, is Duitsland een van de landen waar het probleem voor de loonafhankelijke middenklasse niet de feitelijke declassering is, maar eerder de angst om gedeclasseerd te worden als gevolg van de hierboven geschetste processen: kapitaalverplaatsing, digitalisering en werkloosheid onder ouderen. Nachtweys metafoor van een neerwaartse roltrap is behoorlijk bruikbaar. De verborgen crisis is in wezen dat mensen letterlijk steeds harder moeten werken om in de middeninkomensgroep te blijven die nog steeds geniet van de “Amerikaanse manier van leven”: een eigen huis in de buitenwijken met twee auto’s, zwemmen op Mallorca en dromen van snorkelen op Bali. Het verschil tussen Duitsland enerzijds en de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk anderzijds is dat terwijl in Duitsland de erosie van de middenklasse slechts wordt gevreesd, deze erosie in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk al lang plaatsvindt, vooral onder millennials. Dit komt door drie belangrijke factoren: (1) de-industrialisatie, (2) relatieve zwakte van de vakbonden en (3) studieschulden, en in de Verenigde Staten daarbovenop de particuliere schulden voor gezondheidszorg. Jongeren in de Angelsaksische landen kunnen linksaf slaan omdat ze weinig tot niets meer te verliezen hebben. Zoals Grace Blakeley betoogt, zijn de jongeren in Groot-Brittannië antikapitalistisch omdat ze waarschijnlijk nooit kapitaal zullen bezitten. In Duitsland daarentegen, waar nog steeds een sterke industriële basis bestaat met collectieve onderhandelingsdekking (die hoge industriële lonen biedt), waar na sterke onderwijsstakingen het hoger onderwijs weer gratis is en waar gezondheidszorg ook nog grotendeels gratis is, slaan jongeren rechtsaf omdat ze nog veel te verliezen hebben. Door wijdverbreide paniek over de status wordt de middenklasse ertoe aangezet zich aan te sluiten bij rechtse coalities van de top en het midden, zoals in de meeste kernlanden van de EU aan het begin van de crisis het geval was. Declassering daarentegen zorgt ervoor dat de hoogopgeleide arbeidersklasse zich kan aansluiten bij linkse coalities van de onderkant en het midden, zoals lange tijd het geval was in de zuidelijke en westelijke periferie van de EU (Spanje, Portugal, Griekenland, Ierland en in zekere mate ook Italië).

In Duitsland zijn we helaas nog ver verwijderd van het construeren van een coalitie van de lagere middenklasse. Tot nu toe is extreemrechts dynamischer dan links, omdat hun boodschap weerklank vindt bij grote delen van het angstige midden. Deze boodschap komt deels neer op het conservatieve idee dat alles kan blijven zoals het is als de middenklasse maar meedogenloos genoeg is tegen de hongerige monden uit Syrië (vluchtelingen), Griekenland (niet-competitieve “luie” Europeanen) en de armen. Er is echter geen alternatief voor het creëren van een contra-hegemoniaal blok van de meerderheid van de werkende klasse in Duitsland dat zich uitstrekt van de werk zekere, goed verdienende delen van de werkende klasse in de West-Duitse exportindustrie via de precaire, vaak Oost-Duitse beroepsbevolking in deze exportindustrie tot de expansieve 25 procent van de werknemers die vastzitten in de laagbetaalde dienstensector. En zoals ik schreef in mijn paper voor DIE LINKE’s 2020 Strategy Conference, zal een intelligente combinatie van zowel een nieuwe feministische, antiracistische, ecologische klassenpolitiek als een inclusief links populisme de sleutel zijn tot het creëren van zo’n contra-hegemoniaal blok.(*10) En een van de belangrijkste strijdvelden voor een coalitie van de onderste middenklasse zal huisvesting zijn, omdat Duitsland een land is van huurders, niet van huiseigenaren, en de verschuiving van overtollig kapitaal op zoek naar winst-gevende investeringsmogelijkheden op de Duitse huizenmarkt en de resulterende inflatiebubbel ook de middeninkomensgroepen treft, en wel in sterke mate. Het is een plek van klassenstrijd omdat het in de sfeer van reproductie is dat kapitaal arbeidsinkomens en loonstijgingen die in de sfeer van productie worden behaald, onteigent.

DV : Dus als de vernieuwing van de SPD onwaarschijnlijk is, waar laat dat dan de Duitse linkerzijde? En wat met DIE LINKE? In het partijprogramma van DIE LINKE staat dat het doel van de partij is om democratisch socialisme op te bouwen. De overgang van kapitalisme naar socialisme impliceert dat de productiemiddelen eigendom zullen zijn van degenen die (nieuwe) waarde creëren, dat wil zeggen, van de arbeiders. De kapitalisten zijn degenen die deze productiemiddelen hebben en de geschiedenis heeft ons laten zien dat de onteigening van de productiemiddelen nooit heeft plaatsgevonden door institutionele spelletjes opgelegd door de bourgeoisie, maar door openlijke klassenstrijd. Van buitenaf lijkt DIE LINKE echter een partij te zijn die meer inzet op electoraal succes dan op het aanscherpen van de klassenstrijd. Wat is uw commentaar daarop?

IS : Ik ben het ermee eens dat socialisme tot stand zal komen door klassenstrijd. Het zal tot stand komen door degenen die, allereerst, een objectief belang hebben bij socialisme—omdat zij de bezitloze, loonafhankelijke arbeiders zijn—en die, ten tweede, de middelen hebben om socialisme af te dwingen, omdat zij als klasse de enige macht hebben die de macht van kapitaal kan uitdagen: de macht om hun arbeidskracht in te houden door middel van collectieve organisatie en staking. Want wanneer arbeiders beseffen dat zij het zijn, samen met de natuur, die alle bestaande sociale rijkdom creëren, wanneer zij beseffen dat kapitaal niets is zonder hen, dat kapitaal hen meer nodig heeft dan zij de kapitalisten nodig hebben, dan wordt socialisme een realiteit, of op zijn minst een zeer reële mogelijkheid.

De sleutelvraag is denk ik wat open klassenstrijd betekent. Over het algemeen ben ik ervan overtuigd dat sociale revolutie in geavanceerde kapitalistische samenlevingen vandaag de dag meer afhangt van “oorlogen van vaste posities” en minder van “oorlogen van beweging”, meer van het transformeren van de kapitalistische staat in een democratische staat dan van het bestormen van het Winterpaleis. Revolutie in het Westen vandaag de dag is geen kwestie van het oppakken van wapens tegen de kapitalistische staat. Als je dat doet, word je afgeslacht door veiligheidstroepen die steeds meer verweven zijn met extreemrechts, zoals het boek Extreme Sicherheit laat zien. En niet alleen dat: je zult de staat betreden om er vervolgens achter te komen dat de echte macht nog steeds buiten de staat ligt, bij het kapitaal.

Naar mijn mening moet de klassenstrijd voor het socialisme zich vandaag de dag organiseren als de linkervleugel van de daadwerkelijk bestaande arbeidersbeweging en moet het klassenpartijen vormen. Vakbonden zijn de schilden van de arbeiders, de partij (of partijen) zijn het zwaard van de arbeiders. DIE LINKE is een socialistische partij. Het doel is duidelijk om het kapitalisme te overwinnen en te vervangen door een socialistische maatschappij. Zelfs de Duitse sociaaldemocraten zijn op zondag gericht op “democratisch socialisme”. En de Duitse grondwet staat zo’n overgang toe, zoals de West-Duitse grondwetjurist Wolfgang Abendroth beroemd betoogde tijdens het Abendroth-Forsthoff-debat in de jaren vijftig.

Tegelijkertijd is het herstellen van de nederlaag van de neoliberale wending en het herbouwen van de arbeidersbeweging en het socialistische links een project voor de lange termijn. Het maakt het niet makkelijker dat de klimaatcrisis, een crisis veroorzaakt door het kapitalisme en zijn systemische afhankelijkheid van groei, die tijd niet toelaat. Het is eigenlijk een vreselijke, moeilijk te verteren zaak. Maar er zijn geen shortcuts in de geschiedenis, of ze brengen enorme kosten met zich mee, zoals de collectivisatie en industrialisatie van de Sovjet-Unie onder Jozef Stalin, toen de revolutie in het Westen mislukte en het socialisme in één land, één onderontwikkeld en belegerd land, werd geprobeerd.

Voor DIE LINKE zal de sleutelvraag zijn of haar ideële oriëntatie op democratisch socialisme overeenkomt met de juiste strategie. Transformatieve strategie gaat vandaag de dag verder dan de oude hervorming/revolutie en ook verder dan de breuk in het movementisme/parlementarisme. Het omvat een politiek binnen, buiten en tegen de staat. Mijn paper voor de Strategieconferentie van DIE LINKE in 2020 roept op tot een einde aan de valse dichotomie van de nieuwe klassenpolitiek van een verbindende partij aan de ene kant en links populisme aan de andere kant. Naar mijn mening, zoals uiteengezet in dat artikel, pleit ik voor een dialectische combinatie van beide, deels omdat we niet veel tijd meer hebben voordat de crisis van het wereldwijde kapitalisme, de wereldwijde opkomst van extreemrechts en de dreigende klimaatcatastrofe ons naar een soort barbarij leiden die de barbarijen van de afgelopen drie grote crises van het kapitalisme in de schaduw kan stellen: de Eerste Wereldoorlog, de Tweede Wereldoorlog en de neoliberale ommekeer van de Volcker Shock naar 1989, die op zichzelf al een barbarij was.

Noten:

*9) De gevolgen van het schuldenplafond dat de regering Scholz (SPD/Groenen/FDP) eind 2024 opnieuw aan Duitsland en Europa heeft opgelegd worden beschreven in H. van Maasakker Het reactiveren van het stabiliteits- en groeipact, ziehttps://www.globalinfo.nl/algemeen/het-reactiveren-van-het-stabiliteits-en-groeipact/

*10)  Ingar Solty, Für Die Verbindende, Neue Klassenpolitik und Für Einen Klugen Linken Populismus (Berlin: Rosa Luxemburg Stiftung, 2019).

Geraadpleegde Literatuur.

CARCHEDI, GUGLIELMO, Frontiers of Political Economy, 1991, London/New York.

Husson, Michel, Riding the Long Wave, Historical Materialism, 5, winter 1999, London.

Lapavitsas,Costas, EUROZONE CRISIS: BEGGAR THYSELF AND THY NEIGHBOUR, RMF occasional report MARCH 2010, London. https://www.researchgate.net/publication/233363610_Eurozone_crisis_Beggar_thyself_and_thy_neighbour

Lapavitsas, Costas, The Left Case Against the EU, 2019, Cambridge.

Maasakker, van, Henry, Het reactiveren van het stabiliteits- en groeipact; Duitsland en Europa slaapwandelend naar een ramp? 2024, Amsterdam, https://www.globalinfo.nl/algemeen/het-reactiveren-van-het-stabiliteits-en-groeipact/

Solty, Ingar, https://copac.org.za/you-cant-have-market-polarization-without-political-polarization-a-tale-of-two-siblings-liberalism-and-fascism/ COPAC, Johannesburg, 2020.

Solty, Ingar, Für Die Verbindende, Neue Klassenpolitik und Für Einen Klugen Linken Populismus (Berlin: Rosa Luxemburg Stiftung, 2019).

Wolf, Winfried, Fusionsfieber, oder, Das grosse Fressen: Globalisierungsmythos, Nationalstaat, Wirtschaftsblöcke, Köln.