Verdiende nederlaag, huiveringwekkende overwinning

vrijdag 8 november 2024

Kamala Harris en haar Democraten hebben de presidentsverkiezingen van 2024 in de VS verloren. En hoe! Gezegd mag worden dat zij daar erg hun best voor hebben gedaan. Ze zijn in die poging ten volle geslaagd. De Democratische nederlaag is zeer verdiend. Maar dat maakt de Republikeinse overwinning die Donald Trump weer het presidentschap bezorgt, niet minder griezelig en niet minder rampzalig.

De VS dreigt van een corrupte, van geld doordrenkte en door big business aangestuurde, min of meer liberale semi-democratie omgebouwd te worden in een regelrechte eenpartijstaat met een stevige fascistische inslag en een handvol oligarchen zeer dichtbij de politieke macht. En dan zeg ik het nog voorzichtig. Je kunt ook zeggen: de VS is onderweg van liberale democratie naar fascistisch bewind. Dat klinkt wellicht wat kort door de bocht. Maar het is bepaald niet onwaar. Het is een beangstigende ontwikkeling die de verrechtsing en de opmars van het fascisme wereldwijd verder aanwakkert. Dat is reden, niet tot passieve verslagenheid – ook al lijden we nederlaag na nederlaag – maar tot vastbesloten en furieus verzet. Dit tij kan gekeerd worden. Dit tij zal gekeerd worden. Als we leren van wat er keer op keer misgaat. Niet alleen in de VS. Ook in Nederland, waar fascisten intussen al maanden aan het regeren zijn.

Wat ging er mis in de VS? Laten we eens kijken naar evaluaties van Harris’ nederlaag in het Democratische kamp. Je blijft lachen als het niet zo treurig was. De Guardian geeft een overzichtje waarin strategen en partijfunctionarissen van de Democraten aan het woord komen.(1) Volgens Paul Haslin ‘deed’ Harris ‘het redelijk goed’; helaas, ‘de race was niet te winnen’. Volgens Mark Longabaugh kreeg Harris ‘ de teugels “te laat” in handen’. Daarmee verwijst hij naar het terugtreden van Joe Biden als president, waarna Harris het overnam. Lindy Li oppert dat Harris beter Josh Shapiro als vicepresident had kunnen nemen. ‘Maar ze nam feitelijk iemand links van haar’, zo merkt Li op, verwijzend naar Tim Waltz, kandidaat vicepresidentschap naast Harris. De campagne was volgens deze Li te links! Iets zinniger is haar observatie dat Harris zich te weinig van Biden wist te onderscheiden. Zo gaat het door, gemeenplaats na oppervlakkigheid, wel met een enkeling die ziet dat Harris waarschuwingen dat ze de arbeidersklasse kwijtraakte, niet ter harte nam. Met intussen bekende gevolgen.

Olifant in de kamer: Gaza! Niemand in het artikel die er op wijst dat de actieve steun van president Biden aan de genocide die Israël pleegt, best wel eens flink wat kiezers van de Democratische kandidaat – vicepresident onder Trump immers – kan hebben weggejaagd. Toch is dat overduidelijk het geval. ‘We hebben je gewaarschuwd’, zo was te vernemen uit activistische kringen in de Arabisch-Amerikaanse gemeenschap in Dearborn, Michigan.(2) Ja, de Democratische steun aan aan de genocide in Gaza was en is ene misdaad. Het was ook ‘bad politics’, zoals een activist het onder woorden bracht. Het droeg bij aan de nederlaag van Harris.

Hetzelfde zien we in een stukje dat dat Nu.nl wijdt aan Democratische nabeschouwingen:(3) geen melding van Gaza en de actieve steun vanuit de VS voor de slachtingen daar. Whatever you do, don’t mention the genocide! In Nu.nl krijgt wel de linksige senator Bernie Sanders het woord. Die schiet tenminste nog een beetje raak. ‘Het zou geen verrassing moeten zijn dat een Democratische Partij die mensen uit de werkende klasse heeft achtergelaten, nu ontdekt dat de werkende klasse hen heeft achtergelaten.’ Inderdaad: Harris deed extreem veel pogingen om vertrouwen te winnen van Republikeinen die Trump te grof vonden. Harris deed amper pogingen om duidelijk te kaken dat mensen die klaagden over achterblijvende lonen terwijl rijken alsmaar rijker werden, over hoge prijzen en stagnerende inkomens, onzekere vooruitzichten qua baan en woning en zo meer… dat die mensen in die klachten gelijk hadden. Harris kwam niet met beleid waar deze mensen serieus mee vooruit geholpen worden. En de paar progressieve toezeggingen in haar programma hield ze goeddeels verborgen. De steenrijke donors van de Democratische Partij mochten eens gaan denken dat ze het nog meende ook, nietwaar?

Het is zo duidelijk als wat waarom Harris en haar Democraten verloren. Niet omdat ze de Republikeinen te weinig naar de mond praatten. Niet omdat ze niet verder naar het ‘midden’ – lees: naar rechts – zijn opgeschoven dan ze al hadden gedaan. Wel omdat racisme en misogynie tegen een vrouw van Afro-Amerikaanse en Aziatische herkomst – effect sorteerde. Wel omdat Trump en zijn MaGa-rechts er in slaagde haar weg wisten te zetten als meer van hetzelfde, als pilaar van precies het presidentschap waar mensen met een mix van goede en slechte redenen hun buik vol van hadden.

Kamala Harris en haar team verloren vooral omdat ze geen alternatief boden aan de tientallen miljoenen mensen aan de onderkant in de VS die goede reden hadden om verandering te eisen. Die zagen ze in het verhaal van Harris niet. Geen serieuze en brede verbetering van de levensstandaard, hooguit marginale stapjes en lapmiddelen. Geeneens de expliciete erkenning dat mensen gelijk hadden met hun onvrede over die levensstandaard. Maar ook geen frontale aanval op de rechtse de demagogie van Trump en zijn bende. Geen frontale breuk met het reactionaire idee dat er een ‘immigratiecrisis’ is. Geen frontale weerlegging van het huiveringwekkende idee dat de grens dicht moet en migranten zonder verblijfspapieren in grote aantallen in kampen moeten worden gestopt om vervolgens te worden gedeporteerd, iets waar Trump openlijk mee dreigt. Het is aardig dat Harris en andere Democraten (eindelijk!) Trump als fascist aanduidden en het gevaar dat zijn MAGA-supporters inhouden. Het is aardig dat ze wezen op het fascistische programma zoals dat in Project 2025 was geformuleerd door een rechtse denktank. Maar wie denkt de support van mensen te winnen, enkel en alleen door te zeggen hoe slecht en gevaarlijk de tegenstander is, die calculeert verkeerd.

O ja! De tegenstander en zijn aanhang wegzetten als ‘weird’, zoals Tim Waltz eventjes deed, klonk erg leuk en grappig.(4) Maar het is een variant van hetzelfde snobisme waarmee Hillary Clinton in 2016 verloor tegen dezelfde Trump door diens aanhangers als ‘deplorables’ weg te zetten. Er is trouwens niets mis met weirdness. Wat dat betreft begrepen de alternatieve langharige dissidente jongeren in de jaren 1960 die door het establishment als ‘hippies’ werden weggezet het beter. Die droegen hun weirdness met ere. Die noemden zichzelf freaks.(5) Nee, wat er met MAGA en de grote roerganger Trump mis was, was niet hun weirdness. Wat er mis mee was, was de fascistische strekking van de opvattingen die door Trump, zijn team en zijn fanbase werd uitgedragen.

De Democraten hebben dus om hun nederlaag gevraagd. Dat deden ze door zichzelf systematisch een hele campagne lang zo mainstream mogelijk voor te doen; door zo min mogelijk linkse taal en toezeggingen te doen, door zich te omringen met Republikeinen en zich zelfs de steun van oorlogsmisdadiger Dick Cheney (6) – als vicepresident architect van de War on Terror vanaf 2001, van de Irak-oorlog in 2003, en van de politiestaat die de VS onder president George Bush uitbouwde – te laten aanleunen; door de genocide in Gaza en de bloedbaden in Libanon – met Amerikaanse wapens – niet ter discussie te stellen. Er waren geen positieve redenen in haar campagne te vinden om Harris te steunen. Dat ze toch nog 47 procent van de uitgebrachte stemmen kreeg, mag voor een flink deel toegeschreven worden aan de afschuw die Trump – terecht! – opriep, een afschuw die veel mensen toch maar op Harris heeft doen stemmen. Best nog veel. Maar te weinig voor dat presidentschap.

Dat presidentschap komt nu dus wederom in handen van Donald Trump en zijn fascisten. Dat niet alleen. De Republikeinen hebben ook een meerderheid in de Senaat verworven. In het Huis van Afgevaardigden dreigt zoiets ook, maar dat staat nog niet vast. In het Hooggerechtshof domineert uiterst rechts al langer, en met de Senaat op zijn hand kan Trump eventuele vacatures met nieuwe extreem-rechtse rechters vullen.

Binnen het centrale staatsbestel staat steeds minder een grondige autoritaire verbouwing van de overheid zoals Trump die beoogt in de weg. De jacht op migranten, de zuivering van het staatsapparaat, de wraakzuchtige strafzaken tegen politieke tegenstanders waarmee Trump dreigt, het ongebreideld en klimaatrampzalig naar olie en gas pompen, het slopen van vrijheid voor en erkenning van transpersonen als degenen wie ze zijn, en ga zo maar door: Trump zal voor dat soort extreem-rechtse maatregelen veel minder weerstand binnen het overheidsapparaat tegenkomen dan in 2017 toen hij bijvoorbeeld Moslims de toegang tot de VS probeerde te weigeren. Effectieve weerstand tegen het oprukkende en nu van de hoogste staatsmacht voorziene fascisme opbouwen: dat is, blijft en wordt nog nadrukkelijk de taak van sociale bewegingen in een furieuze strijd van onderop.

Noten:

(1) Anna Betts, ‘Democrats pick apart Trump victory: “How can you spend $1bn and not win?” ‘, The Guardian, 6 november 2024, https://www.theguardian.com/us-news/2024/nov/06/election-trump-harris-democrats-loss

(2) Ali Harb, ‘ “We warned you”, Arab Americvans in Michigan tell Kamala Harris’, Aljazeera, 6 november 2024, https://www.aljazeera.com/news/2024/11/6/we-warned-you-arab-americans-in-michigan-tell-kamala-harris

(3) Matthijs le Loux, ‘Overtuigende zege Trump dwingt Democraten tot pijnloijke discussies’, Nu.nl, 7 november 2024, https://www.nu.nl/verkiezingen-vs/6334477/overtuigende-zege-trump-dwingt-democraten-tot-pijnlijke-discussies.html

(4) De woordkeus werd zelfs in het linkse Jacobin verdedigd, treurig genoeg. Zie Robin Corey, ‘Yes, They’re Weird’, Jacobin, 30 juli 2024, https://jacobin.com/2024/07/trump-threat-republicans-weird-election

(5) Mat Callahan, ‘The Explosion of Deferred Deams – Musical Renaissance and Social Revolution in San Francisco, 1965-1975’ (Oakland, 2017), pag. 247. Prachtig boek, overigens.