Oorlog in de context van het verlies van hegemonie – Wildcat over het huidige moment

(Foto: wagenburg afkomstig van Wien Bildarchiv der Österreichischen Nationalbibliothek (Cod 3062 fol. 148r), publiek domein, wikimedia commons)

Dit is het vierde deel van onze serie vertalingen van artikelen van Wildcat over het huidige mondiale moment. Het eerste deel wierp een kritisch licht op het concept van ‘geopolitiek’ en schetste de huidige blokvorming. Het tweede deel ging dieper in op de relatie tussen China en de VS binnen het mondiale kapitalisme. Het derde deel gaat over de relatie tussen energietransitie en mondiale imperialistische spanning. Dit deel analyseert de huidige drang naar militarisering en de militaire problemen van de Amerikaanse hegemonie.

“Krijgen we oorlog? Als we ons op oorlog voorbereiden, zullen we oorlog krijgen.” (Bert Brecht)

Volgens Walden Bello hebben de fundamenten van de Amerikaanse dominantie – het leger, globalisering en ‘waarden’ – bijgedragen aan de neergang ervan. Volgens Bello begon de “militaire overspanning” toen George W. Bush na 9/11 twee “onwinbare oorlogen” begon tegen Afghanistan en Irak. ‘Globalisering’ heeft van China de “locomotief van de wereldeconomie” gemaakt en het “centrum van wereldwijde kapitaalaccumulatie”. Het vertegenwoordigt 28% van de wereldwijde groei tussen 2013 en 2018, meer dan het dubbele van het aandeel van de VS. En helaas is de tanende Amerikaanse dominantie precies de reden waarom een oorlog van de VS tegen China dreigt. Bello denkt dat “de westelijke Stille Oceaan – veel meer dan Oekraïne – een kruitvat is”. [1]

Er is een reëel risico dat de VS zo snel mogelijk een militair conflict met China zal uitlokken, terwijl hun zeemacht nog steeds superieur is aan die van China. De VS steken veel geld in hun leger. Azië genereert 51% van het wereldwijde BBP, maar ‘slechts’ 32% van de wereldwijde uitgaven aan wapens. Noord-Amerika, met 22% van het BBP, is goed voor 52% van de militaire uitgaven, waarbij de VS alleen al 40% voor hun rekening nemen met 780 miljard dollar. China staat op de tweede plaats met 250 miljard dollar, terwijl Rusland ver achter ligt met iets meer dan 60 miljard dollar. (Cijfers uit 2022)

Inzet in de ‘Indo-Stille Oceaan

“Groot Carthago voerde drie oorlogen. Het was nog steeds machtig na de eerste, nog steeds bewoonbaar na de tweede. Na de derde was het niet meer te vinden.” (Bert Brecht)

Sinds Obama’s ‘draaipunt naar Azië’ hebben alle Amerikaanse presidenten de confrontatie met China geïntensiveerd en de militaire logistiek in de regio Stille Oceaan opgebouwd. De enige vraag die hen verdeelt is of ze eerst Rusland in Oekraïne moeten verslaan en zich dan tot China moeten wenden, of dat ze eerst een einde moeten maken aan de oorlog in Oekraïne en dan met alle macht achter China aan moeten gaan. In deze context vormt Taiwan een struikelblok. Het wordt gepresenteerd als een soevereine, internationaal erkende staat. Maar de Verenigde Naties erkennen de aanspraak van de Volksrepubliek op heel China, inclusief Taiwan. De 180 kilometer brede zeestraat tussen het Chinese vasteland en Taiwan wordt daarentegen door de meeste staten als internationale wateren beschouwd, terwijl China deze als zijn soevereine grondgebied beschouwt.

‘RBO’ (Rules Based Order – zie deel 1 van deze serie) en de ‘Indo-Pacific’ doken op als publieke termen na de wereldwijde crisis van 2008. “De Indo-Stille Oceaan is een geopolitieke constructie: de Indische Oceaan en de Aziatisch-Pacifische regio worden gezien als een aaneengesloten ruimte, met India als centraal tegenwicht tegen China. Vandaag de dag worden de RBO en de Indo-Pacific vaak aan elkaar gekoppeld en samen genoemd.”[2] De VS heeft 60% van zijn zeestrijdkrachten verplaatst naar de Stille Oceaan en bewapent de zogenaamde Sentinel States langs de grens van China’s Stille Oceaan militair: Australië, Japan, Nieuw-Zeeland en Zuid-Korea. Met uitzondering van Japan is de grootste handelspartner van deze landen echter niet de VS, maar China. Met het AUKUS-verdrag van 2021 hebben de VS, het VK en Australië de militaire druk op China enorm opgevoerd.[3] In januari 2024 tekende Japan een contract voor de aankoop van 400 Tomahawk kruisraketten. Eind juli kondigde de Amerikaanse minister van Defensie Austin in Tokio aan dat kernwapens expliciet zouden worden opgenomen in de gezamenlijke oorlogsplanning.

De NAVO-top in juli 2024 liet zien dat het ‘Noord-Atlantisch bondgenootschap’ zich steeds meer richt op de Stille Oceaan. In dezelfde maand werd een Amerikaanse studie gepubliceerd volgens welke een conflict tussen China en Taiwan een “geval van oorlog en bondgenootschap voor de NAVO” zou kunnen worden. Als China de Amerikaanse bases op Hawaii en Guam zou aanvallen, zouden de Europese NAVO-staten in actie moeten komen. Van eind juni tot begin augustus namen 25.000 troepen uit 29 landen, waaronder de Duitse marine en luchtmacht, deel aan ’s werelds grootste marineoefening ‘Rimpac 2024’, die werd geleid door de VS. Rimpac is bedoeld om “een vrije en open Indo-Stille Oceaan” te garanderen.

Sinds 2021 heeft ook de Bundeswehr zijn inzet in de regio opgevoerd.[4] In augustus 2022 verplaatste de luchtmacht een van haar eenheden daarheen. In 2023 namen de landmacht, luchtmacht en marine deel aan de Talisman Sabre-oefening in Australië. Eind juli 2024 vloog de Duitse minister van Defensie Pistorius naar de Stille Oceaan voor een bezoek aan de manschappen en sloot een militaire overeenkomst met de Filipijnen. Een paar dagen eerder hadden de Verenigde Staten het land militaire hulp van 500 miljoen dollar toegekend – het pakket kan oplopen tot 3 miljard dollar. Het Westen bouwt de Filippijnen uit tot een vliegdekschip in de Stille Oceaan. Pistorius ziet de Filippijnen als een strategische partner; volgens hem is een gebrek aan normen en waarden in principe geen criterium om Duitse wapenexporten uit te sluiten”, aldus het Duitse weekblad Die Zeit. De zoon van de brute voormalige dictator Marcos is momenteel aan de macht en de mensenrechtensituatie is erbarmelijk. Tijdens zijn reis beriep Pistorius zich voortdurend op de “bescherming van de RBO”.

Omdat wij in Europa weinig weten over de geschiedenis van de Stille Oceaan, volgt hier een korte historische samenvatting.

Een decennium nadat de Britten China ‘openstelden’ als markt met de ‘Opiumoorlog’, deed de Amerikaanse president Fillmore in 1852 met een oorlogsschip hetzelfde met Japan. Daarna richtten de Verenigde Staten overal in de Stille Oceaan marinebases op en namen ze bezit van de strategisch belangrijke eilanden Hawaï en de Filippijnen. Ze onderdrukten de guerrillaoorlog die de Filippino’s tegen de bezettingsmacht voerden met een wreedheid die zich later in Vietnam herhaalde. De koloniale machten vochten samen tegen de Bokseropstand in China. Op 14 augustus 1901 plunderden 20.000 soldaten uit de Verenigde Staten, Oostenrijk-Hongarije, Groot-Brittannië, Frankrijk, Duitsland, Italië, Japan en Rusland de hoofdstad Peking en executeerden vele mensen. Het ‘Bokserprotocol’ van 7 september 1901 voorzag in de stationering van buitenlandse troepen en ‘schadeloosstellingsbetalingen’ aan de acht deelnemende landen gedurende 39 jaar – deze overschreden de jaarlijkse belastinginkomsten van de regering. / Snel vooruitspoelen / De Tweede Wereldoorlog werd met extreme wreedheid uitgevochten in het Pacifisch gebied; in totaal stierven 1,55 miljoen mensen, waaronder een miljoen Japanners en 200.000 geallieerde soldaten. Aan het einde van de oorlog wierpen de VS atoombommen op Hiroshima en Nagasaki. Dit was bedoeld om de opmars van de Sovjets op de Japanse eilanden te stoppen en was een ‘waarschuwing aan Stalin’.

Terwijl de VS West-Europa hielp herstellen met geld uit het Marshallplan, testten ze meer dan 20 atoombommen in de Stille Oceaan, waarvan de grootste op 1 maart 1954 tot ontploffing werd gebracht op de Marshalleilanden. Deze bovengrondse kernproeven blijven tot op de dag van vandaag een ravage aanrichten. De gevolgen waren een wereldwijde toename van kanker, vooral in de testgebieden. Dit is de reden waarom veel van de inheemse volkeren van deze regio de VS helemaal niet als bevrijders zien.[5]

Wanneer de huidige Amerikaanse stafchef van de Amerikaanse strijdkrachten, Charles Brown, zegt dat de oorlog tegen China vergelijkbaar zal zijn met de Tweede Wereldoorlog en dat deze gewonnen kan worden ‘met geavanceerde technologieën’, verwijst hij naar de ’technologische superioriteit’ die de atoombom destijds bereikte. En tegelijkertijd kraamt hij totale onzin uit, want het Amerikaanse leger bevindt zich in een ernstige crisis op het gebied van de werving van manschappen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog vochten 8,3 miljoen Amerikaanse soldaten. Nog in 2003 viel de VS Irak binnen met meer dan 160.000 soldaten (waaronder ongeveer 45.000 Britten). Vandaag de dag heeft geen enkele westerse mogendheid de soldaten voor dergelijke militaire operaties. Sinds 2014 heeft het Amerikaanse leger zijn doelstelling van 494.000 manschappen niet gehaald; vanwege een tekort aan personeel verlaagde het Pentagon de doelstelling in februari naar 470.000 – en momenteel heeft het 445.000 actieve soldaten, waarvan 130.000 in de Stille Oceaan. (De Bundeswehr heeft ook jarenlang zijn streefsterkte van 203.000 soldaten niet gehaald en heeft er momenteel ongeveer 182.000).

Omdat er niet genoeg soldaten zijn, zou de technologie het moeten oplossen! Maar voor het eerst sinds de Spoetnik-schok wordt de technologische superioriteit van het Westen op het gebied van wapens op de proef gesteld.

Hussitisch omslagpunt?

“In de meest intense zeeslag van de Amerikaanse marine sinds de Tweede Wereldoorlog” in de Rode Zee vuurden de VS meer luchtdoelraketten af dan hun jaarlijkse productiecapaciteit. Volgens Business Insider werden in april 2024 al wapens ter waarde van meer dan een miljard dollar op de Houthi’s afgeschoten en toch kan ’s werelds sterkste marine geen vrije doorgang garanderen. De Houthi’s hebben tot nu toe ongeveer 190 schepen aangevallen en er meer dan 50 geraakt. Het containervervoer in de Rode Zee is met ongeveer 90% gedaald.[6]

De Zweedse auteur Malcom Kyeyune ziet overeenkomsten met de ‘Hussietenoorlogen’ tussen 1419 en 1434. In die tijd weigerden de volgelingen van Jan Hus in Bohemen een nieuwe monarch te kiezen en hielden vast aan hun reformistische interpretatie van de Bijbel. Hierdoor werden ze het doelwit van vijf pauselijke kruistochten. Ze waren in de minderheid en hun boerensoldaten vochten tegen de militaire elite van Centraal-Europa. Maar ze verloren niet – ze hadden “het geluk om op een keerpunt in de militaire geschiedenis te leven”. Kanonnen en handwapens waren niet nieuw meer, maar de Hussieten gebruikten ze met nieuwe tactieken. “In de relatieve veiligheid van de Wagenburg was het tijdrovende herladen geen groot probleem en de zware cavalerie-aanvallen van de Duitse eliteridders konden gemakkelijk worden afgeslagen”. [7] “De Duitse zware cavalerie was de straaljager van 1419. Het onderhouden van een zwaar gepantserde ridder vergde veel rijkdom en mankracht; oorlogspaarden werden speciaal gefokt en waren ook niet goedkoop; het maken van hoogwaardige wapens en harnassen vergde veel tijd en expertise, enz. Het systeem dat we nu ‘feodalisme’ noemen zag er niet in de laatste plaats zo uit omdat het gericht was op het produceren en onderhouden van deze dure fulltime krijgers.”

Vandaag de dag hebben Israël en de Verenigde Staten nog steeds veel sterkere legers dan hun tegenstanders. “Israël heeft duizenden tanks en een van de grootste luchtmachten ter wereld (…), de VS heeft een dozijn vliegdekschepen, meer dan 10.000 militaire vliegtuigen en een groot (maar krimpend) leger.” Maar bemande gevechtsvliegtuigen zijn verouderd – en ongelooflijk duur. “Een F-35 stealth gevechtsvliegtuig kost ongeveer 90 miljoen dollar. Het trainen van een piloot kost al gauw nog eens $10 miljoen. Jaarlijks onderhoud kost nog eens $10 miljoen. Wapens kosten natuurlijk extra, net als de vliegbases of vliegdekschepen die nodig zijn om deze vliegtuigen in te zetten. Een Iraanse Shahed-136 zelfmoorddrone kost ongeveer $20.000.” En je hebt geen dure infrastructuur en speciaal getrainde soldaten nodig om ze te gebruiken. Hamas gebruikt nog goedkopere drones om granaten naar Israëlische soldaten en tanks te gooien. Particuliere consumenten betalen $1.000 voor zo’n FPV-drone, het leger waarschijnlijk aanzienlijk minder. In de oorlog in Oekraïne waren FPV drones de spelbreker, niet de peperdure ‘boetiekwapens’ die in de VS werden geproduceerd.

De Reaper drone was het symbool van de War on Terror en produceerde nieuwe dimensies in de verhouding van dode burgers tot dode soldaten. Het feit dat Julian Assange dit onder de aandacht van het publiek bracht, kostte hem bijna zijn leven. Een Reaper-drone kost 32 miljoen dollar. In slechts één maand tijd schoten de Houthi’s er drie neer. De Amerikaanse vliegdekschepen waren het symbool van het unipolaire moment: een zeemacht domineerde de wereld opnieuw. Het kost 13 miljard dollar om een modern vliegdekschip te bouwen. Al in 2004 kon een kleine Zweedse onderzeeër tijdens een oefening het toen nieuwste vliegdekschip vernietigen. Ook andere NAVO-oefeningen kwamen herhaaldelijk tot dezelfde conclusie. Kyeyune ziet vandaag de dag de “opkomst van een nieuwe, Hussitische opstand”. “Helaas voor ons zijn wij de Duitsers, niet de Tsjechen.”

“Fouten gemaakt uit woede”

De belangrijkste reden waarom het Westen de oorlogen in Oekraïne en Gaza niet wint, is dat de kijk van de wereld op het Westen is veranderd. Na het bloedbad van 7 oktober 2024 zei Joe Biden tegen de regering Netanyahu dat de VS na 9/11 “fouten uit woede” had gemaakt en dat Israël er goed aan zou doen om die niet te herhalen. Hoe klinkt dat voor Afghanen? Veel meer dan 176.000 Afghanen, waaronder ongeveer 50.000 burgers, werden gedood na de invasie. Voor Irakezen? De oorlog in Irak, die werd gevoerd onder valse voorwendselen en in strijd met het internationaal recht, resulteerde in tienduizenden doden. “Fouten? Twintig jaar lang heeft het Westen op cynische en onmenselijke wijze de War on Terror voortgezet, alsof het niets en niemand – en al helemaal geen internationaal recht – te vrezen had. Na Abu Ghraib hadden de VS hun reputatie als brenger van democratie verspeeld en de regering Netanyahu heeft die reputatie ruimschoots overtroffen. Dit heeft nu wereldwijd een averechtse uitwerking.

Het feodalisme zag eruit zoals het eruit zag omdat het gericht was op het produceren en onderhouden van dure fulltime krijgers, schrijft Malcom Kyeyune. Michael Hudson ziet de VS in een vergelijkbare situatie: “De VS heeft een enorme schuldenlast, de vastgoedprijzen zijn zo hoog en de medische zorg is zo duur (18% van het BBP) dat het niet concurrerend is. Zonder radicale hervormingen is herindustrialisatie niet mogelijk.”[8] Het digitaal-militair-industrieel complex verdient echter veel geld aan bewapening en oorlog – en is machtig genoeg om zulke hervormingen tegen te houden.

Met het oog op deze ontwikkelingen herriep Toni Negri de “Empire” thesis in augustus 2022, voor zijn dood. Met het oog op Gaza (Israël had zojuist de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever opnieuw aangevallen in Operatie ‘Dageraad’), de oorlog in Oekraïne en de ontwikkelingen in de ‘Indo-Pacific’, waarschuwde hij dat “in deze turbulente overgangssituatie op mondiaal niveau oorlog dreigt te verschuiven naar het centrum van globaliseringsprocessen.” Oorlog sluit de ruimte af voor de strijd voor gelijkheid en vrijheid en vernietigt zo emancipatoire bewegingen. Om tegen oorlog te vechten, “moeten we het imperialisme heroverwegen”. En dat moeten we doen door “echo’s en impulsen” van de klassenstrijd te zien in de wereldwijde ontwikkeling van het kapitaal en in de strijd om hegemonie. “We hebben geen sympathie voor welke regering van de opkomende machten dan ook”, alleen de klassenstrijd kan de logica van de ‘geopolitiek’ doorbreken.[9] Tijdens de oorlog in Irak hadden we in Wildcat 66 geschetst dat de enige overblijvende hegemoon de wereldwijde arbeidersklasse zal zijn.[10] Dat is ons kompas en een onderzoeksproject. We gaan ermee door!

Noten:

[1] Walden Bello: “Crisis in the West, Opportunity for the Rest?”, counterpunch 17th of July 2024

[2] Zie CSS ‘The Rule-Based Order…’ op. cit.

[3] AUKUS is een trilaterale militaire alliantie die medio september 2021 is gevormd tussen Australië, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Het doel van de overeenkomst is om Australië in het bijzonder te ondersteunen bij de ontwikkeling en inzet van nucleaire onderzeeërs. Inmiddels is bekend dat Nieuw-Zeeland al sinds 2021 probeert toe te treden. De vraag is alleen hoe dit te rijmen valt met de verklaard kernwapenvrije status van Nieuw-Zeeland. Zie: ‘NZ begon in 2021 te praten over betrokkenheid AUKUS’, theconversation.com, 1 mei 2024

[4] De Duitse ‘Indo-Pacific Guidelines’ voor 2020 zien de Indo-Pacific als “de sleutel tot het vormgeven van de internationale orde in de 21e eeuw.”

[5] Kate Lewis Hood “US-led mega manoeuvre faces opposition”, marineoefeningen op Hawaii en de eilanden in de Stille Oceaan – anti-koloniale kritiek. Militarisering in de spiegel van meer dan honderd jaar uitbuiting”, telepolis 28 juli 2024

[6] “The US Navy has fired off nearly $1 billion in weapons fighting threats from Iran and the Houthis”, Business Insider 14 april 2024, en Lars Lange “Sea drones in the Red Sea: Houthis challenge challenging NATO”, telepolis 19 juni 2024 en David Goeßmann, “The Houthi trap: how the USA is losing control of the Red Sea”, telepolis 24 juli 2024.

[7] Malcom Kyeyune “Goedkope wapens, nieuwe oorlogen” (New Statesman, 27 november 2023) het tweede deel van een driedelige serie over “het einde van de nieuwe Amerikaanse eeuw”.

[8] Michael Hudson “Het economisch imperium van de VS stort in, Europa is bang en China is in opkomst”, telepolis, 3 augustus 2023. Hieraan moet worden toegevoegd dat de inefficiëntie van de Amerikaanse economie ook de buitensporige prijzen omvat die Amerikaanse defensiebedrijven hun staat aanrekenen. Dit is een argument dat Hudson elders in detail behandelt.

[9] Negri/Mezzadra “Laten we het oorlogsregime wereldwijd bestrijden!”, uninomade, augustus 2022 – euronomade.info

[10] Zie bijvoorbeeld Wildcat 66, juli 2003: “The Second Superpower?” online op wildcat-www.de ”Het verval van de hegemoniale positie van de VS […] roept vragen op van een dimensie die geen enkele andere hegemon in de nabije toekomst kan invullen. En in die zin staat de kwestie van het mondiale proletariaat als ’tweede supermacht’ op de agenda.” Maar juist het feit dat ‘geen andere hegemoon’ de plaats van de VS kon innemen, heeft de opkomst van de ’tweede supermacht’ zoveel moeilijker gemaakt. De arbeidersklasse had zich gemakkelijker kunnen laten gelden als de nieuwe hegemoon China de oude had vervangen. Daarom moeten historische parallellen, zoals die in het artikel worden getrokken, met voorzichtigheid worden behandeld!