Dekoloniseren

Het was een druk bezochte workshop op het Internationaal Solidariteitsfestival van de FNV op 23 september 2023. Veel nazaten van Surinaamse slaven en contractarbeiders in de zaal van de Ru Paré Community in Amsterdam Slotervaart. Het thema: Vakbonden en Dekolonisatie. Met aandacht voor de trieste lotgevallen van Louis Doedel, waaraan ik eerder in een commentaar aandacht besteedde. (2) Plus een discussie over de noodzaak van herstelbetalingen voor nazaten van de slachtoffers van de slavernij.

22 december, 2023 6 min leestijd

Op verzoek leverde ik vanuit de zaal een bijdrage over de doorwerking van slavernij en racisme in het heden en de actuele vormen van kolonisatie in de Palestijnse gebieden en de Westelijke Sahara. Wie nog niet overtuigd is van de relatie tussen kolonialisme en racisme beveel ik van harte het boek Uitroeien die beesten aan van Sven Lindqvist. In Zweden uitgekomen in 1992, verscheen het pas dertig jaar later in het Nederlands. Met gruwelijke details beschrijft Lindqvist de systematische uitroeiing van lokale bevolkingsgroepen door de westerse kolonisatoren. Niet alleen de bekende praktijken van het uitmoorden van de indianen in de Verenigde Staten en de Duitse slachtpartijen tegen de oorspronkelijke bevolking van Duits Oost-Afrika en Namibië. Maar ook de praktijken van de Britten in Azië, Australië/Tasmanië en in verschillende landen in Afrika. Bovendien komen de acties van de Franse en Nederlandse kolonisatoren in beeld. Vrijwel steeds gaf hun betere bewapening de doorslag in de slachtingen van de oorspronkelijke inwoners. Die aldus konden worden uitgeroeid.

Lagere rassen

Zich baserend op primaire bronnen van erkende instituties geeft Lindqvist de aard van de debatten weer uit het tweede deel van de negentiende eeuw. Wetenschappers van naam, waaronder Charles Darwin, vonden het onderscheid tussen de hogere en lagere rassen en de onderschikking van het lagere ras een kwestie van natuurlijke selectie. Inderdaad, de overleving van de sterkste. En dat was het blanke ras. In zijn boek: Eindeloze Holocausts; massale doden in de geschiedenis van het imperium van de Verenigde Staten becijfert de schrijver David Michael Smith dat tussen de zeventig en tachtig miljoen oorspronkelijke bewoners in de Noord- en Zuid-Amerikaanse regio gedood zijn door kolonialisme, racisme en kapitalisme. (3)

Als ook de Nederlandse regering erkent dat er in Nederland sprake is van ‘institutioneel racisme’ en bij het ministerie van Buitenlandse Zaken sprake is van een sfeer van racisme (intern onderzoek: Racisme op BZ), dan is racisme ook in Nederland duidelijk niet alleen geschiedenis, maar ook werkelijkheid. Dat we ook hier nog lang niet klaar zijn met het volledig bloot leggen van de Nederlandse koloniale geschiedenis, getuigt de nog steeds onderbelichte weergave van de feiten over slavernij in Nederlands Indië.

Wereldburgers FNV

De discussie over dekolonisatie wordt binnen de FNV vooral gevoed vanuit het Netwerk Wereldburgers FNV. Gericht op migrantenproblemen bestaat de kern van dit netwerk uit leden met Surinaamse roots. Zij waren ook de mede organisatoren van de workshop over Vakbonden en Dekolonisatie op het FNV-festival. Hoewel de benaming vaak eerder ‘diversiteit’ en ‘inclusie’ is, wordt de discussie over kolonialisme en racisme niet geschuwd. Bij de jaarlijkse Keti Koti herdenking spelen zij namens de FNV een belangrijke rol. Ook nemen zij het voortouw bij de toekenning en uitreiking van de tweejaarlijkse FNV Diversiteitsprijs. Dit jaar op 12 december 2023.

Vanuit de Sub-Sahara Afrika en de MENA Werkgroep FNV werken we veelvuldig samen met de mensen van het Netwerk Wereldburgers. Opmerkelijk is wel dat FNV-leden van Marokkaanse en Turkse herkomst geen grote rol spelen in dit Netwerk. Zij hebben herkenbaar hun plaats ingenomen in de FNV Werkorganisatie, als bestuurders en beleidsmedewerkers.
In de MENA Werkgroep komen we twee vormen van actuele kolonisatie tegen. De illegale nederzettingen van Israëlische kolonisten op de Westelijke Jordaanoever en de eveneens illegale bezetting door Marokko van een groot deel van de Westelijke Sahara. Met onze collega’s van Marokkaanse komaf zijn we het snel eens over de afwijzing van de Israëlische bezettingen, maar over de Marokkaanse bezetting van een groot deel van de Westelijke Sahara verschillen we nadrukkelijk van mening. De Westelijke Sahara is altijd al van Marokko geweest, zo is hun standpunt. Dat het Internationaal Gerechtshof in 1975 tot een ander oordeel kwam – de Saharawi hebben het recht op zelfbeschikking, uit te spreken in een referendum, en historische aanspraken van Marokko (en Mauritanië) zijn ongegrond – brengt hen niet tot andere gedachten.

Dekoloniseer het lichaam

Voor ‘mensen van kleur’ is racisme een dagelijkse realiteit. Soms verkapt, soms openlijk, maar altijd voelbaar en herkenbaar. Half november 2023 was ik op de Afrika dag van de PvdA Stichting Max van der Stoel. Zoals gebruikelijk organiseert dan de Sub-Sahara Afrika Werkgroep FNV, samen met Mondiaal FNV een workshop. Dit om de activiteiten van de FNV in Afrika onder de aandacht te brengen. Omdat het thema dit jaar Climate Justice was, was de coördinator voor klimaatactiviteiten van IVV Afrika uitgenodigd. (4) Zij, Rhoda Boateng, ging in debat met Bas van Weegberg, de FNV-bestuurder voor klimaat. Samen pleitten zij voor een herkenbare rol van de vakbeweging bij de noodzakelijke klimaattransitie.

Op verzoek van Rhoda nam ik deel aan een programmaonderdeel, waarin Afua Hirsch haar nieuwe boek Decolonizing my body presenteerde. Afua stamt van vaderskant af van Duitse joden die in de jaren dertig naar Engeland vluchtten en van moederskant uit Ghana. In Engeland werkte zij in de journalistiek en trad veelvuldig op in BBC-talkshows. Maar steeds meer kreeg zij het gevoel dat ze niet kon zijn wie ze was in deze overheersend ‘blanke’ setting. Ze ging bij zichzelf te rade in een zoektocht die zij in haar boek beschreef. Dat werd een ontdekkingsreis met veel humor langs seksualiteit, ouder worden, lichaamskenmerken, opgedrongen normbesef en rolmodellen. Naar grote bevrijding.

Dekoloniseer economisch stelsel

Enige jaren geleden nam ik deel aan een cacaoconferentie in Abidjan, Ivoorkust. Op een ochtend hoorde ik naast me bij het ontbijt Nederlands praten. Uit het contact dat volgde, begreep ik dat het Nederlandse handelaren waren in kippenpootjes/vleugels. Met subsidie van de Europese Unie konden zij die tegen lage prijzen aanbieden in Ivoorkust. Dat daarmee de lokale kippenboeren weggeconcurreerd werden en dus brodeloos. leek hun een kwestie van ‘marktwerking’.
Marianne Thieme van de Partij voor de Dieren stelde deze export met subsidie in de Tweede Kamer aan de orde als ‘onwenselijk internationaal handelsbeleid’. Maar premier Rutte wuifde het met een halve opmerking weg. Deze uitwas van de vrije internationale handel is een typisch voorbeeld van postkoloniale handelsrelaties waar het recht van de sterkste geldt. Dus van de westerse landen en de grote multinationals. Of in de woorden van de kersverse Tilburgse hoogleraar Paul Verbruggen: Eigenlijk zijn veel van de productieketens die onze spullen aanleveren, gebouwd op de grondvesten van het kolonialisme.

Ook op het gebied van de internationale handel kent de FNV een werkgroep die zich bezighoudt met het dekoloniseren van de internationale handel: de Werkgroep Handels- en Investeringsverdragen. Vanuit deze werkgroep werkt de FNV weer samen in de coalitie Handel Anders!
Dekoloniseren is een werkwoord. Met veel aspecten. Ook binnen de FNV. Het wordt tijd dat de FNV werk maakt van het toegezegde onderzoek naar de houding van de vakbeweging in de koloniale periode. Om ook dat deel van de vakbondsgeschiedenis te dekoloniseren.

(1) Lid van de Sub-Sahara Afrika Werkgroep FNV, voorzitter van de MENA Werkgroep FNV (MENA is de gangbare Engelstalige afkorting van de regio: Midden-Oosten en Noord-Afrika, dus de Arabische regio).
(2) Koloniale erfenis en de vakbeweging, 25 april 2021, commentaar 432,
Werken aan internationale solidariteit, 10 april 2022, commentaar 457.
(3) Geen Nederlandse vertaling bekend. Engelse titel: Endless Holocausts-mass death in the history of the United States Empire, David Michael Smith, Monthly Review Press, New York, USA, 2023.
(4) IVV staat voor: Internationaal Verbond van Vakverenigingen, de wereldwijde koepel van vakbondsfederaties waarbij ook de FNV is aangesloten – www.ituc-csi.org