Trump op ramkoers met Nederland over sancties tegen Strafhof

De Amerikaanse president Trump zal het Internationaal Strafhof deze maand harde sancties opleggen. Als gastland heeft Nederland de bindende verplichting om het Hof hiertegen te beschermen.

10 januari, 2025 5 min leestijd

(Foto Wired For Sound 23 op Flickr, CC2.0)

Die verplichting vloeit voort uit het zogenoemde Zetelverdrag tussen het Strafhof en de staat waarin dat is gevestigd. Op grond daarvan dient Nederland:

[…] doeltreffende en adequate maatregelen [te treffen] die vereist zijn om de beveiliging, veiligheid en bescherming van de in dit verdrag bedoelde personen te waarborgen, en die noodzakelijk zijn voor het naar behoren functioneren van het Hof, zonder inmenging van welke aard dan ook.

Die doeltreffende maatregelen kunnen niet op zich laten wachten nu de aanstaande Amerikaanse president Donald Trump van plan is om op 21 januari, de dag na zijn inauguratie, zware sancties tegen het Strafhof in te stellen. Dat schrijft het Israëlische dagblad Israel Hayom op basis van bij de zaak betrokken bronnen.

Aanleiding voor de sancties zijn de arrestatiebevelen die het Hof uitvaardigde tegen de Israëlische premier Benjamin Netanyahu en de voormalige minister van Defensie Yoav Gallant, schrijft de krant. Voor de VS gelden die als ongewenst: ze ontnemen de VS en zijn bondgenoten de vrijheid om naar eigen inzicht militair op te treden. Door nu te handelen wil Trump voorkomen dat op een dag Amerikaanse leiders worden vervolgd.

Strafhof als bedreiging

Volgens Israel Hayom zal het Strafhof door de VS worden aangemerkt als “bedreiging voor Amerikaanse belangen”. Daarmee wordt de weg vrijgemaakt voor een behandeling vergelijkbaar met die van terroristische organisaties – leidend tot zware sancties tegen het Hof en zijn medewerkers, onder wie rechters en aanklagers, maar ook tegen personen of organisaties die er mee samenwerken.

Om de uitzonderingspositie van Israël en de VS in stand te houden, wordt het mechanisme gesloopt dat hen beteugelt

Zo zullen banken worden gedwongen hun relatie met medewerkers van het Strafhof te verbreken, of anders zelf worden gesanctioneerd. Ook worden Amerikaanse tegoeden van het Hof en zijn medewerkers bevroren. Daarnaast eist Trump van zijn bondgenoten dat zij de arrestatiebevelen van het Strafhof tegen Netanyahu en Gallant negeren.

Sancties kondigden zich aan

De Amerikaanse sanctionering van het Strafhof kondigt zich al geruime tijd aan. Nadat in april 2024 uitlekte dat het Hof arrestatiebevelen tegen de Israëlische leiders Netanyahu en Gallant voorbereidde, stuurden twaalf Amerikaanse senatoren de Britse hoofdaanklager Karim Khan een onverholen dreigement (‘You have been warned’). In de zomer nam het Huis van Afgevaardigden een sanctiepakket aan, en in november dreigden senatoren dat te bekrachtigen als het Strafhof de arrestatie van Netanyahu en Gallant niet zou intrekken.

Feit is dat de Amerikaanse sancties zich al negen maanden aankondigen, en dat het verleden uitwijst dat Trump het meent

Daar hoeft Trump overigens niet op te wachten. In juni 2020 gaf hij zijn minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo per presidentieel decreet toestemming om toenmalig hoofdaanklaagster Fatou Bensouda en haar medewerkers te sancioneren. Reden was het onderzoek van het Strafhof naar Amerikaanse misdaden in Afghanistan, en dat naar de Situatie in Palestina. Na zijn aantreden in januari 2021 draaide president Joe Biden de sancties terug. De nieuwe sancties die Trump zegt te zullen instellen gelden in principe tot het einde van diens termijn in januari 2029.

Feit is dat de Amerikaanse sancties zich al negen maanden aankondigen, en dat het verleden uitwijst dat Trump het meent. Aangenomen mag daarom worden dat bij de Nederlandse regering alle alarmbellen zijn afgegaan.

Samengevat: om de uitzonderingspositie van Israël en de VS in stand te houden, wordt het mechanisme gesloopt dat hen, maar ook staten als Rusland, beteugelt. Dat roept de vraag op welke maatregelen Nederland heeft getroffen om het Hof te beschermen.

Ernstig gefaald

Die vraag is relevant omdat Nederland daarin tot dusver ernstig heeft gefaald. In mei 2024 bleek uit journalistiek onderzoek dat Israël het Internationaal Strafhof bijna tien jaar lang heeft bespioneerd, en zijn medewerkers heeft geïntimideerd, belaagd en belasterd. De Israëlische campagne was gericht op het ondermijnen van het onderzoek naar de ‘Situatie in de Staat Palestina’, waarmee het Hof in januari 2015 een begin maakte.

Al in 2016 kwam de Israëlische ondermijning aan het licht toen NRC berichtte over de bedreiging van de met het Strafhof samenwerkende juriste Nada Kiswanson. De zaak werd hoog opgenomen, maar het onderzoek van het Openbaar Ministerie werd in 2019 gesloten bij gebrek aan een ‘identificeerbare verdachte’. Intussen kon de Israëlische ondermijning zich ongehinderd uitbreiden.

Nederland dient nu zijn status als beschermer van het Strafhof waar te maken

Sinds begin oktober 2024 ligt de kwestie opnieuw bij het Openbaar Ministerie. Toen deed advocatenkantoor Prakken d’Oliveira namens twintig Palestijnen aangifte van de Israëlische ondermijning, die zij beschouwen als een aanslag op hun toegang tot het recht. Naar ‘identificeerbare verdachten’ hoeft ditmaal niet te worden gezocht; dat hebben de journalisten al gedaan. Het wachten is op strafrechtelijk onderzoek, waartoe ook The Rights Forum, samen met vijf Palestijnse en Nederlandse organisaties, het Openbaar Ministerie heeft opgeroepen.

Twee weken

Maar vooral dient Nederland nu zijn status als beschermer van het Strafhof waar te maken. De schade aan het Hof mag niet nog hoger oplopen. De regering heeft nog twee weken om de in het Zetelverdrag vastgelegde “doeltreffende en adequate maatregelen” te treffen om de Amerikaanse sancties te neutraliseren. Het is de taak van de Tweede Kamer te controleren of dit tijdig en afdoende gebeurt.

Daarbij geldt dat Nederland als loyale bondgenoot van Israël en de VS respect mag verwachten voor de internationale rechtsorde – en voor Nederlands positie als hoeder ervan. Sterker, de rechtsorde is een van de meest fundamentele waarden die Nederland met beide landen zegt te delen. Het vertrouwen daarin is inmiddels zwaar geschaad. Daar kan geen nieuwe deuk bij.