Shocktherapie Argentijns president Milei is Bolsonaro op speed, verzet groei

(Foto: Presidentiële Dienst)

De verkiezingsoverwinning van Javier Milei (*1) in de tweede ronde van de Argentijnse presidentsverkiezingen op 19 november 2023 was geen verrassing meer. Dat was wel het geval voor de eerste stemronde op 22 oktober 2023.

Hoewel Milei als complete nieuwkomer – hij was pas twee jaar eerder voor het eerst verkozen als volksvertegenwoordiger – redelijk goed scoorde in de opiniepeilingen, had niemand verwacht dat hij met 30 procent de tweede hoogste score zou halen en daarmee kon deelnemen aan de tweede ronde tegen Sergio Massa, die 36 procent had behaald (*2).

Met zijn flamboyante optredens, zijn bizarre uitspraken en over het algemeen brutale directe stijl wist hij zich tijdens de verkiezingscampagne voor te stellen als de kandidaat van de verandering. Opiniepeilingen voorspelden een nek-aan-nekrace tussen Milei en Massa, maar Milei verraste andermaal met 55,65 procent van de geldig uitgebrachte stemmen.

Voor een buitenstaander kan het verbazend lijken dat een kandidaat wint waarvan het politiek programma nauwelijks bekend is en wat er van bekend is over één ding gaat: minder sociale voorzieningen voor het armste deel van de bevolking.

Miles en las calles del centro de la capital #Argentina en la zona de tribunales. Se manifiestan contra el decreto de necesidad de urgencia firmado por el Pdte @JMilei. Las medidas eliminan regulaciones a la economía de país. pic.twitter.com/GqxXWdPgiK

— Adriana Sivori (@SivoriteleSUR) December 27, 2023

Buitenlandse commentatoren vergelijken hem met figuren als Bolsonaro en Trump, die er eveneens in slagen kiezers voor zich te winnen die bij hun sociaal-economische programma alles te verliezen hebben. Die vergelijking gaat niet helemaal op.

In tegenstelling tot Bolsonaro en Trump was Milei voor veel Argentijnen nog een nobele onbekende, die alleen in zijn parlementair kiesdistrict een achterban had – en dat amper sinds twee jaar voor deze verkiezingen. Wat hij zeker met Trump en Bolsonaro gemeen heeft is zijn extraverte, ongewone maniërismen en de verbale capaciteit om met veel woorden niets te zeggen dat een idee gaf van waar hij echt voor staat.

De echte gemene deler met Bolsonaro en Trump is de diepere reden waarom zoveel Argentijnen voor hem kozen: zij zijn de traditionele politieke klasse beu en geloven niet meer in verandering via electorale weg. Zij stemden de kandidaat weg waardoor ze zich niet vertegenwoordigd voelden.

Het is echter te gemakkelijk om de reden voor zijn overwinning alleen te zoeken in die politieke apathie. Niet alleen de traditioneel rechtse presidenten hebben de Argentijnse economie ten gronde gericht. Ook linkse presidenten dragen een zware verantwoordelijkheid

Wat voorafging is belangrijk

Om enigszins te vatten hoe het zover kon komen dat een figuur als Javier Milei president kon worden is het belangrijk te weten hoe de voorgaande 20 jaar voor de Argentijnen zijn verlopen en waarom zij zo walgen van de volledige politieke klasse, rechts én links.

In 1999-2000 ging Argentinië door een diepe economische crisis. Het IMF legde zware besparingen op in alle sociale overheidsdiensten, waar met massale volksprotesten op werd gereageerd, die leidden tot de val van de regering en het aftreden van president Fernando de la Rúa op 21 december 2001.

De politieke crisis werd totaal, interimpresident Federico Puerta hield het amper twee dagen vol, interimpresident na hem Adolfo Rodríguez 7 dagen, waarna Eduardo Duhalde enige politieke stabiliteit bracht en van 2 januari 2002 tot 25 mei 2003 de weg effende naar nieuwe presidentsverkiezingen. Die verliepen echter eveneens bijzonder chaotisch.

Nestor Kirchner (m) in betere tijden (19 januari 2006). Foto: Ricardo Stuckert/CC BY-SA 3:0

De eerste Argentijnse president die uiteindelijk voor enige verandering ten goede zorgde was Néstor Kirchner (2003-2007). Dat was op zich al verbazend want Kirchner had een eerder centrum-rechts traditioneel politiek verleden.

Bovendien, hij werd in 2003 president met slechts 22,25 procent van de stemmen in de eerste ronde nadat voormalig president Carlos Menem (1989-1999) de strijd voor de tweede ronde opgaf, hoewel hij met 24,45 procent hoger had gescoord dan Kirchner. Het vooruitzicht van de vernedering om als voormalig president een nipte nederlaag te leiden schrikte hem af.

Kirchner voerde een sociaal beleid en werd populair, maar verkoos toch niet mee te dingen voor een tweede termijn. Hij schoof zijn eigen vrouw Cristina Fernández naar voren die hem opvolgde in 2007.

Waarschijnlijk deed hij dat om de termijnlimiet van maximaal 2 opeenvolgende mandaten te omzeilen en terug verkozen te raken in 2011, dan wel voor twee mandaten. Hij werd echter ook gehinderd door corruptieschandalen. Hij stierf in 2010 onverwacht op 60-jarige leeftijd aan een hartaanval, waarop zijn vrouw voor een tweede mandaat ging en president bleef tot 2015.

Cristina Fernández (r) met Braziliaans presidente Dilma Rousseff. Foto: Palácio Planalto/Fair Use

Cristina Fernández zette zijn gematigd sociaal-economisch beleid verder, maar vanaf haar tweede mandaat in 2011 begon ook zij weer te verglijden in de traditionele machtsuitoefening. De door haar naar voren geschoven kandidaat Daniel Sciolo verloor in 2019 met 48,66 procent nipt van de conservatieve Mauricio Macri.

Die koos terug voor een neoliberale koers, wat hem vier jaar later niet onverwacht de nederlaag bezorgde tegen Alberto Fernández, die voormalig president Cristina Fernández (geen familie) als vice-president koos. Ook die zagen vier jaar later de bui hangen en verkozen niet mee te dingen voor een tweede mandaat, met als gevolg dat Sergio Massa, de kandidaat van hun keuze, werd opgevolgd door huidig president Javier Milei.

Waarom is deze voorgeschiedenis relevant?

Eerst en vooral valt op dat in dit verhaal nauwelijks over politieke agenda’s gesproken wordt, maar over politieke persoonlijkheden. Er was enigszins een links-rechts verschil tussen de opeenvolgende presidenten, zeker qua retoriek, maar voor de meeste gewone Argentijnen was dat verschil kosmetisch, andere woorden, andere beloften, dezelfde resultaten.

Door te kiezen voor Milei zegden miljoenen Argentijnen in 2023 foert aan de politieke klasse die het land al 20 jaar bestuurde, een klasse die in feite reeds dezelfde was sinds de val van de dictatuur in 1983, veertig jaar geleden.

Javier Milei (r) tijdens de campagne op 8 oktober 2023 met kandidaat vice-president Victoria Villaruel en naast haar Santiago Abascal, leider van de extreemrechtse Spaanse partij VOX. Foto: Vox España/CC0

Het drama van deze verkiezingen is dat meer dan de helft van de Argentijnen – of toch de helft van de 76.32 procent van alle stemgerechtigde kiezers(*3) die gingen stemmen – hebben gestemd voor een politicus waarvan ze het programma nauwelijks kennen en die grotendeels tegen hun sociaal-economische belangen ingaat.

Wie goed had geluisterd en tussen de lijnen had gelezen was nochtans verwittigd. De Argentijnse massamedia – bijna volledig commercieel – zijn niet bepaald bekend voor degelijke informatie over de kandidaten. Wie alleen op tv en sociale media afging had bijgevolg geen enkel idee waar Milei voor stond.

Neoliberale shocktherapie

Nauwelijks één maand na zijn eedaflegging maakt hij dat duidelijk. De opwarming van de aarde is een socialistische leugen, waar dus geen maatregelen tegen nodig zijn. Hij wil de legalisering van abortus van 2020 terug afschaffen.

Hij wil de leerplicht tot 12 jaar afschaffen en ouders ‘de volledige vrijheid’ geven om hun kinderen zelf op te voeden en tegelijk gaat hij het volledige onderwijs privatiseren – concreet betekent dat het einde van toegang tot onderwijs voor het armere deel van de bevolking.

Hij is daarnaast voorstander van volledig vrije wapendracht voor burgers, in een land als Argentinië dat reeds zeer gewelddadig is. Verder wil hij meer dan 40 overheidsbedrijven terug privatiseren, belastingen op gerepatrieerd buitenlands vermogen volledig afschaffen.

La manifestación fue convocada por la CGT, el mayor y màs fuerte sindicato del país, supera los seis millones de afiliados. Diversos movimientos sociales, partidos y gremios se unieron a la movilización en contra dw DNU pic.twitter.com/bOS872G3Hm

— Adriana Sivori (@SivoriteleSUR) December 27, 2023

Zijn economisch beleid is een extreem voorbeeld van neoliberale shocktherapie: massale besparingen op alle sociale uitgaven en een loonblokkering, afschaffing van subsidies voor energie en brandstof en volledige liberalisering van de prijzen van alle consumptieproducten.

Het stopt daar niet bij. Milei laat alle geplande openbare werken die nog niet zijn gestart maar wel al goedgekeurd in vorige begrotingen volledig stopzetten en ook de lopende openbare werken wil hij zoveel mogelijk eveneens stopzetten.

Een eerste concrete maatregel is de devaluering van de peso met 50 procent. De vakbonden staan in Argentinië al zeer zwak door de hoge werkloosheid en de hoge armoede, ook bij zij die wel betaald werk hebben aan zeer lage lonen en barslechte werkomstandigheden.

Milei gaat de toch al zeer relaxe (voor de werkgevers) regels voor ontslag nog versoepelen en vakbondsvergaderingen op de werkvloer worden verboden.

Tevens gaat Milei het stakingsrecht zwaar beperken. In de sectoren van de gezondheidszorg, onderwijs, water, gas, elektriciteit en luchtverkeer moet minstens 75 procent van de activiteit gegarandeerd worden door de vakbonden.

In de sectoren van het vervoer, voedselproductie, mijnbouw, postbedeling en restaurants (!) moet dat minstens 50 procent zijn. Dat percentage geldt niet voor het geheel van de sectoren maar voor alle afdelingen afzonderlijk.

Verbod op sociaal protest

Wie een werkplaats bezet of de toegang tot het werk blokkeert tijdens een staking mag op staande voet worden ontslagen. Privé-bedrijven mogen voortaan concurreren voor de inning van de sociale afdrachten op het loon. Personen die deelnemen aan wegblokkades krijgen gevangenisstraffen en verliezen elk recht op sociale uitkeringen.

De boetes voor het gebruik van zwartwerk zonder arbeidscontract worden verlaagd en in de parktijk niet meer vervolgd door een zware inkrimping van de sociale inspectie.

Tezelfdertijd wordt elke vorm van sociale huursubsidie afgeschaft en wordt de verplichte huurtermijn van drie jaar afgeschaft. Verhuurders mogen eisen om in dollars betaald te worden.

De prijsregulering van medische diensten door de prive-ziekteverzekeraars wordt afgeschaft, wat één dag na het presidentieel decreet al leidde tot een prijsverhoging van alle tarieven met 40 procent

Milei mag dan al waanzinnige maniertjes hebben, een wilde haarbos à la Trump en de bizarre uitspraken aan elkaar rijgen, hij is geen dommerik. Hij weet goed dat deze maatregelen op maatschappelijk protest gaan botsen, zeker in een land als Argentinië, waar sociale strijd amper 20 jaar eerder nog vier presidenten ten val bracht in enkele weken tijd.

Daarom wil hij de hierboven vernoemde wetten goedkeuren die sociaal verzet tegen het regeringsbeleid gaan verbieden door middel van zware straffen voor deelnemers aan ‘opstanden’.

Sprak Milei tijdens de verkiezingscampagne voor de eerste ronde nog over zijn strijd tegen de ‘politieke kaste’, dan liet hij dat na de eerste ronde vallen, beperkte hij zijn openbare optredens en liet elke referentie naar die kaste volledig achterwege.

Het economisch programma dat hij nu wil invoeren gaat volledig in op de wensen van die politieke kaste. Ook buitenlandse commentatoren juichen zijn ‘kordate beleid’ toe.

Zo lezen we in de Wall Street Journal: “ Tekenen van de $gematigheid van Milei na de verkiezingen worden verwelkomd door Wall Street investeerders die eerder bezorgd waren over zijn bekwaamheid om te regeren.”

Alle grote Argentijnse werkgeversorganisaties zoals de Unión Industrial en de Asociación Empresaria spraken hun steun uit voor de presidentiële maatregelen.

Eerste sociale reacties komen er toch

Tegen het verbod in om tijdens betogingen de voetpaden te verlaten stapten reeds tienduizenden Argentijnen door de steden en de hoofdstad Buenos Aires, tot aan de Plaza de Mayo, vlak bij het presidentieel paleis. Die protesten houden nu al enkele dagen aan.

De vakbonden hebben klacht ingediend bij het Grondwettelijk Hof. Presidentiële decreten zonder parlementaire goedkeuring mogen immers alleen voor ‘urgente noodzakelijke’ zaken.

Bovendien moeten dergelijke decreten nog altijd achteraf de goedkeuring krijgen van de Kamer of van de Senaat. Milei’s partij La Libertad Avanza (De Vrijheid gaat vooruit) heeft in de Kamer 28 zetels van de 130, maar kan rekenen op de steun van 7 andere rechtse parlementsleden in het kartel met zijn partij en op de steun van 31 parlementsleden van het kartel Juntos por el Cambio (Samen voor de Verandering), wat hem 66 stemmen, een meerderheid van 1 stem, geeft.

In de Senaat staan slechts 11 van de 224 senatoren achter hem, een meederheid is één van beide is voor urgente presidentiële decreten voldoende.

Banken, dieven, geef onze dollars terug’. Straatprotest in 2001. Foto: Pepe Robles/CC BY-SA 3:0

Op korte termijn kan Milei er gerust in zijn, maar politieke stabiliteit is niet gegarandeerd, met een politieke klasse waar verandering van allianties, omkoperij en corruptie hoogtij vieren. Zijn eigen partij is een samenraapsel dat amper 2 jaar bestaat, net als de samenwerking met de andere 6 partijen in het kartel.

Last but not least, de Argentijnse bevolking heeft voor nog zwaardere uitdagingen gestaan amper 20 jaar geleden. De politieke krachten van toen zijn verzwakt maar daar staat een nieuwe generatie tegenover van progressieve krachten, partijen, politici en vakbondsleiders.

Voorlopig is de reactie van de linkse partijen en de vakbonden eerder lauw en afwachtend. Tijdens de crisis van 1998-2003 was dat echter ook zo. Het echte protest was er spontaan, waar partijen en vakbonden zich dan bij aansloten.

Of er een herhaling komt van die periode zal de komende maanden en jaren blijken.

Noten:

(*1) Veel Argentijnen hebben Italiaanse roots, in tegenstelling tot de andere Latijns-Amerikaanse landen waar de witte bevolking eerder roots hebben in de Spaanse koloniale periode.

(*2) Argentinië heeft hetzelfde kiessysteem als Bolivia. Je wordt tot president verkozen vanaf 45 procent van de stemmen (tegen andere kandidaten met minder stemmen) of als je 40 procent haalt met meer dan 10 procent verschil tegenover de tweede hoogste kandidaat. Anders volgt een tweede stemronde tussen de 2 beste resultaten.

(*3) In Argentinië is er stemplicht van 18 tot 70 jaar, maar die wordt – net als in België – niet afgedwongen. Jongeren vanaf 16 mogen ook al stemmen zonder verplichting.