Syrië: tegenstrijdigheden rond een wankelend schrikbewind

zaterdag 7 december 2024

Is de val van het schrikbewind van president Assad in Syrië aanstaande? Het begint er steeds meer op te lijken – en het zou geweldig nieuws zijn. Wat er voor in de plaats dreigt te komen? Een regering, gedomineerd door Hayat Tahrir al-Sham (HTS), een door Turkije gesteunde fundamentalistische gewapende groep die ooit begonnen is als Al Qaeda-filiaal. De komst van zo’n bewind zou geen goed nieuws zijn: het zou neerkomen op de vervanging van de oude onderdrukker door een nieuwe. Intussen houden de dramatische ontwikkelingen ook groot gevaar in voor de het evolutionaire semi-zelfbestuur van Koerdische en andere groeperingen in noord-oost Syrië, beter bekend als Rojava. Dat mag echter in geen geval reden zijn om dan maar de voorkeur te geven aan het oude bewind in Damascus, als dat zich toch nog enige tijd zou handhaven. Niet dat het daar op lijkt, trouwens.

Wat is er intussen gebeurd? Op 27 november 2024 braken gewapende opstandelingen aangevoerd door HTS uit het gebied rond Idlib waar zij het de afgelopen jaren voor het zeggen hadden.(1) Binnen de kortste keren hadden ze Aleppo, ten noordoo0sten van Idlib en de tweede stad van Syrië, in handen.(2) Rusland, bondgenoot van president Assad en redder van diens regime tegen eerdere oppositie en verzetsacties, lanceerde luchtaanvallen tegen de opstandelingen en wie er verder maar in de buurt was.(3) De opmars van HTS afremmen deed het niet, althans, niet erg merkbaar. Op 4 december waren gewapende strijders al aan de rand van de stad Hama (4); op 6 december was de inname van die stad door HTS een feit.(5) En het gaat maar door, in ijselijk tempo. ‘Minder dan 24 uur na de verovering van Hama, bereikten HTS en andere rebellenbewegingen de poorten van Homs’, aldus RTL.(6) In en om Homs wordt intussen hard strijd geleverd.

Wat ik hierboven voornamelijk schetste was de snelle opmars van de gewapende organisatie HTS tegen een andere gewapende organisatie, het Syrische regime. Burgeroorlog, hoofdstuk zoveel. Zoals al gesuggereerd valt er tussen die beiden niet echt een voorkeur uit te spreken, hoe groot mijn afschuw van het Assad-bewind ook mag zijn. Maar er gebeurt intussen veel meer dan alleen maar deze gewapende machtsstrijd tussen een wankelend oud en een dreigend nieuw regime. Niet alleen de burgeroorlog in Syrië is gereactiveerd; dat geldt tot op zekere hoogte ook voor de revolutie waar de burgeroorlog een verwrongen vervolg op was. Daarover zo meer.

Er gebeuren intussen ook hoogst verontrustende zaken rond Rojava waar we niet aan voorbij mogen gaan. HTS is niet de enige gewapende groep die haar acties heeft opgevoerd; hetzelfde geldt voor een club die zich het Syrische Nationale Leger (SNA) noemt en een bruut verlengstuk is van de Turkse staat. Deze organisatie terroriseert al langer en vaker Koerden, in operaties die neerkomen op etnische zuivering met genocidale ondertonen. Dit SNA heeft van de gelegenheid gebruik gemaakt om ook in de aanval te gaan,(8) een levensgevaarlijke ontwikkeling voor het zelfbestuur in Rojava, en voor Koerden sowieso. Dit is een ernstige contrarevolutionaire wending en maakt actieve solidariteit met de vrijheidsstrijd in Rojava urgent.

Maar in Hama en verder naar het zuiden gebeuren hele andere dingen! Uit Aleppo Hama wordt vrijlating van duizenden gevangenen gemeld (9). Sowieso is het feit dat deze stad uit handen van Assads terreurstaat valt, van grote symbolische waarde. Rond deze stad vestigde de vader van de huidige Assad een gruwelijke reputatie door een zelf overigens ook niet zachtzinnige opstand van de Moslim broederschap in 1982 te verpletteren; het aantal slachtoffers liep in de tienduizenden. In 2011, tijdens de Syrische revolutie, vonden in Hama gigantische wekenlange protesten plaats, op een gegeven moment met een half miljoen deelnemers. Het regime schoot die protesten van de straat.(10)

Ik kan me niet voorstellen dat voor mensen die dat hebben meegemaakt en/of familie en bekenden hebben verloren aan de repressie, de machtswisseling in Hama niet als een soort bevrijding voelt. Dat garandeert dan wel weer weer niets wat de toekomst betreft…

En dan is er ook nieuws over de zuidelijke plaats Deraa, de plaats waar in 2011 de protesten begonnen die in de de Syrische revolutie uitmondden: de regio rond Deraa is in handen van opstandelingen! En die opstandelingen maken kennelijk geen deel uit van de opmars van HTS die uit het noorden zuidwaarts gaat. Er is sprake van ‘plaatselijke facties’ die na ‘gewelddadige veldslagen’ met regeringstroepen overeen zijn gekomen dat ze de zaak overnemen in ruil voor een vrije aftocht. In Soeweida, niet zo ver van Daara, verdwijnt het bewind ook. De BBC maakt melding van regeringsfunctionarissen die de benen nemen, milities die de zaak overnemen en citeert een betrokkene: ‘’Ryan Marouf, een activist en redacteur van de nieuws-website Suweida 24, vertelde Reuters dat “mensen zien wat er in de rest van Syrië gebeurt als bevrijding van Syrie en als een kans om het bewind ten val te brengen.’(11) En waar veel gewapende strijdgroepen vooral leunen op soennitische moslims, wordt de strijd in Soeweida door Druzen. Die protesteerden trouwens al eerder, ik schreef daar in augustus 2024 over, en in december nogmaals.(12).

Intussen: Damascus! Daar is de dictatoriaal afgedwongen rust inmiddels ook doorbroken. ‘In de buitenwijk Jermana, ongeveer 10 km (zes mijl) van het centrum van Damascus hebben betogers het standbeeld van al-Assads vader en voormalig president Hafez al-Assad op het hoofdplein neergehaald.’ Demonstranten zouden er ‘onderweg zijn naar regeringsgebouwen’.(13) Van betekenis: dit is een wijk waar vooral Druzen wonen, net als in het opstandige Suweida. Druzen zijn, naast Alawieten en christenen, een minderheid in Syrië die het bewind van Assad tolereerden en deels steunden uit behendig door Assad bespeelde angst voor de Soennitische meerderheid. Assad heeft zelf Alawitische wortels. Dat Druzen met het regime breken, is een teken dat dit spel dus niet meer overal werkt. En dat is goed.

Al met al is het beeld gecompliceerd: een gewapende machssttrijd tussen Assad-bewind en HTS; anti-Koerdische terreur in het noorden; opstandigheid met revolutioinaire trekken in en rond rond Deraa en Soeweida en in Damascus. Contrarevolutionair geweld in vooral het noorden, maar ook flarden revolutie in het zuiden, terwijl revolutionairen in en om Rojava terecht on full alert zijn.

De timing van dit alles is van betekenis. Het Assadf-bewind staat overeidnd vanwege sterun uit Rusland en Iran, dat laatste deels rechtstreeks, deels via de Libanese beweging hezbollagh die in Syrië als handlanger van het schrikbewind heeft geopereerd. Het offensief van HTS ging van start pal nadat Hezbollah een wapenstilstand met Israël had moeten aanvaarden na door Israel verregaand kapot gebeukt was via misdadige aanvallen. Ook Rusland kon niet all-out voor Assad opkomen doordat het zich in Oekraïne in de nesten had gewerkt.

Een val van het Assad-bewind kan Israël en de VS in de kaart spelen, omdat daardoor de toevoer van wapens uit Iran naar hezbollah verder wordt bemoeilijkt en een bewind dat niet volledig doet wat de VS en Israël zeggen, ermee verdwijnt. Of een nieuw regime wel doet wat de VS en Israel willen, is maar weer zeer de vraag: zoveel vertrouwen en liefde is er niet tussen de VS en het door die VS als terroristische organisatie aangemerkte HTS. Hoe dat ook zij: zoiets mag allemaal geen reden zijn om dan maar het zieltogende Assad-bewind te steunen of als het kleinere kwaad te prefereren.

Dat Hezbollah zich liet en laat lenen als redder en verlengstuk van dat schrikbewind is sowieso een reden om ons van sympathie voor die club te onthouden. Hezbollahs keus was en blijft verachtelijk. Maar dat is dan weer geen reden om de Israëlische agressie tegen Libanon op wat voor manier dan ook acceptabel te vinden, Israël terroriseerde Hezbollah en de Libanese bevolking, niet om wat Hezbollah verkeerd deed in Syrië maar omdat het een obstakel vormde voor wat Israël in Libanon en in Gaza wil: overheersen via massamoord.

Terug naar Syrië. De val van het bewind lijkt op handen maar staat geenszins vast. Grof Russisch geweld zou het tij nog kunnen keren, en ook het bewind zelf zal nog wel wat gruwelijkheden achter de hand hebben. Maar als ik lees van regeringssoldaten die er de brui aan geven, als ik zie hoe snel de berichten over weer een plaats waar het regime de zeggenschap kwijt is elkaar opvolgen, dan krijg ik de indruk dat de overlevingskansen van dat bewind toch echt tamelijk gering zijn geworden, Zoals ik al aan het begin zei, en met alle verontrustende zaken die er ook gaande zijn: de val van dat bewind op zichzelf zou ik verwelkomen. De terreurstaat van de familie Assad heeft zich al veel te lang overeind weten te houden.

Noten:

(1) ‘Geweld laait op in Noord-Syrië: zware gevechten tussen rebellen en leger’, NOS, 28 november 2024, https://nos.nl/artikel/2546266-geweld-laait-op-in-noord-syrie-zware-gevechten-tussen-rebellen-en-leger

(2) Ali Harb, ‘Syria war updates: Rebels take control of Aleppo, inginting new phase of the war’, Aljazeera, 30 november 2024, https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/11/30/syria-war-live-rebels-take-control-of-aleppo-igniting-new-phase-of-war

(3) Rusland voert bombardementen in Syrie op na opmars rebellen’, RTL, https://www.rtl.nl/nieuws/artikel/5483055/rusland-voert-bombardementen-syrie-op-na-opmars-rebellen

(4) ‘Syria gov’t forces battle opposition fighters near city of Hama’, Aljazeera, 4 december 2024, https://www.aljazeera.com/news/2024/12/4/syria-govt-forces-battle-opposition-fighters-near-city-of-hama

(5) ‘Islamist rebels seize strategic city of Hama from Syrian regime forces’, The Guardian, 6 december 2024, https://www.theguardian.com/world/2024/dec/05/islamist-rebels-seize-strategic-city-of-hama-from-syrian-regime-forces

(6) ‘Rebellen in Syrie rukken snel op, Assad steeds verder in het na7uw. “kan einde regime betekenen”’ RTL, 6 december 2024, https://www.rtl.nl/nieuws/buitenland/artikel/5483890/burgeroorlog-syrie-homs-hama-rebellen-hts

(7) Slag om Homs begonnen, “gevechten in noordoostelijke wijken”’ NOS, 7 december 2024, https://nos.nl/liveblog/2547422-rebellengroepen-naderen-damascus-trekken-standbeelden-assad-omver#UPDATE-container-82524045 In het NOS liveblog https://nos.nl/liveblog/2547422-rebellengroepen-naderen-damascus-trekken-standbeelden-assad-omver

(8) Paul Iddon, ‘After Aleppo, what will happen to the Kurds of northwest Syria?’, New Wrab, 4 december 2024, https://www.newarab.com/analysis/after-aleppo-what-will-happen-kurds-northwest-syria

(9) William Christou, ‘“He has come out an old man”: joy and grief as loved ones are released from Assad prisons’, The Guardian, 67 december 2024, https://www.theguardian.com/world/2024/dec/07/syria-grief-mingles-with-joy-as-loved-ones-released-from-assad-prisons

(10) Mat Mashed, ‘Why is the opposition capture of Hama in Syria so important?’ Aljazeera, 6 december 2024, https://www.aljazeera.com/news/2024/12/6/why-is-the-oppositon-capture-of-hama-in-syria-so-important

(11) Over zowel de Deraa-regio als Suweida: Barbara Plett-Usher en Kathryn Armstrong, ‘Anti-Assad rebels take most of southern Syrian region – reports’, BBC, 7 december 2024, https://www.bbc.com/news/articles/cn0x1n996z4o

(12) Peter Storm, ‘Syrië: revolutie leeft op!’, peterstormt.nl, 26 augustus 2024, https://peterstormt.nl/2023/08/26/syrie-revolutie-leeft-op/ en Peter Storm, ‘Berichten van hoop uit Iran en Syrië’, peterstormt.nl, 5 december 2024, https://peterstormt.nl/2022/12/05/berichten-van-hoop-uit-iran-en-syrie/ Daar is sprake van Sweida, de BBC schrijft Suwaida en de genoemde website heet dus Suweida 24. Ik neem aan dat het steeds dezelfde stad betreft.