Drie jaar oorlog… en wat nu?

Vandaag is het drie jaar geleden dat Rusland een illegale oorlog begon in Oekraïne, 1096 dagen.

25 februari, 2025 9 min leestijd

Vandaag is het drie jaar geleden dat Rusland een illegale oorlog begon in Oekraïne, 1096 dagen.

Tegelijk met de eerste militaire successen in het afslaan van een aanval op de hoofdstad Kyiv werden onderhandelingen gestart.
Dat leidde in april 2022 tot een weinig bekend maar weldegelijk overeengekomen ontwerp voor een staakt-het-vuren. Oekraïne slaagde er toen niet in veiligheidsgaranties te krijgen van het Verenigd Koninkrijk en de VS.

​De oorlog ging daarom verder, maar kreeg een tweede doel. Naast de verdediging van Oekraïne moest ook Rusland worden verzwakt. Dat beleid heeft honderdduizenden mensenlevens gekost en miljoenen van huis en haard verdreven.​​

Vanaf het begin heb  ik de dynamiek van de oorlog begrepen als een escalatiemodel waarin de huidige oorlog ooit als een relatief klein conflict begon en vanaf 2022 op een grootmacht-conflict uitliep.De afgelopen jaren werd gepocht op de prestaties van de NAVO, maar vandaag, 24 februari, vraagt de Telegraaf zich af of de NAVO in juni nog bestaat. Dat is ook een logische vraag want de situatie is ernstig. Ons is defaitisme verweten toen we zeiden dat onderhandelingen snel moesten beginnen omdat het anders veel slechter zou aflopen, voor veel burgers en soldaten maar ook voor Oekraïne als onafhankelijk land. Dat was ook een logische positie omdat een ‘overwinning’ niet haalbaar was. Niet in mei 2022, zeker niet in de herfst van 2023. Zo’n positie was het in de steek laten van Oekraïne. Dat werd defaitisme genoemd. Het volharden in het militaire steunbeleid aan Oekraïne heeft niet tot de overwinning geleid. Integendeel. Het escalatiegevaar is vandaag niet afgenomen. De noodzaak om een vredesakkoord overeen te komen is van het allergrootste belang.

Dat brengt me op de volgende punten

• Het beleid van de nieuwe Amerikaanse regering
• De positie van de regering van Oekraïne
• De EU tussen hamer en aambeeld
• De barsten in de NAVO en de militarisering van alles
• Wat dan? Een Europees veiligheidspact.
• Samenvattend

Het beleid van de nieuwe Amerikaanse regering
Op initiatief van de nieuwe Amerikaanse regering begint nu wéér een onderhandelingsproces over het stoppen van de oorlog. Anders dan in maart en april 2022 heeft de Amerikaanse regering het initiatief genomen. Dat initiatief gebeurt zonder en in feite tegen de belangen van de Oekraïense regering. Zoals al voor de verkiezingen van 5 november werd aangekondigd, zou president Trump zo snel mogelijk een einde maken aan de oorlog.

(Tussen twee haakjes. De nieuwe Amerikaanse regering bestaat uit roofkapitalisten die in eerste plaats de belangen nastreven van de eigen klasse van soortgelijke Amerikaanse ondernemers. Als iemand daar nog aan twijfelde moeten daden van de laatste vier weken genoeg zijn.)

Trump heeft contact opgenomen met Rusland om met de Russische regering onderhandelingen te beginnen. De inzet heet de normalisering van de onderlinge betrekkingen te zijn. De voorbereidingen waren daarvoor al maanden bezig. De VS stellen ook dat Oekraïne mee mag doen bij de uitwerking van het akkoord dat er komt. Maar eerst moet Oekraïne een contract tekenen met de VS om Oekraïense grondstoffen ter waarde van 500 miljard dollar aan het Amerikaanse bedrijfsleven te geven. Volgens Trump is dat de compensatie voor de militaire en andere hulp die de VS in de afgelopen jaren aan Oekraïne hebben gegeven.

De positie van de Oekraïense regering
Op 16 juni 2024 werd in het Zwitserse Bürgenstock een conferentie gehouden over het Zelensky-plan. De conferentie van Bürgenstock was een tegenvaller voor de regering van Oekraïne. Vanaf dat moment meldde Zelensky dat hij binnen een half jaar een einde aan de hete fase van de oorlog wilde maken. Maar onder zijn voorwaarden. Die voorwaarden werden beschreven in zijn ‘Overwinningsplan’. Dat overwinningsplan was een exitstrategie.
Er zijn meerdere versies van dat plan uitgelekt en wat opviel was dat het aanbod om aan te sluiten op de Westerse economieën steeds concreter werd. Het Westen mocht meeprofiteren van de vruchten van de Oekraïense economie. Dat wil zeggen de landbouw en de grondstoffen. In oktober werden de zeldzame aardmetalen genoemd.

Op dat aanbod is Trump aangeslagen en hij eist nu een enorme buit uit Oekraïne. Verzet van Zelensky leverde een openlijke haatcampagne op. Dictator wordt hij genoemd. Doel van deze campagne is een gunstig contract voor de VS. Het Amerikaanse voorstel is zeker een wurgcontract.

Inmiddels is de hete fase van de oorlog nog niet voorbij en wordt Oekraïne van twee kanten het vel over de oren getrokken. Door zowel het imperialistische Rusland als door de roofdieren van het imperialistische Amerika.

Oekraïne zit klem. Het belangrijkste dat Oekraïne wil zijn veiligheidsgaranties. Zelensky wil er zijn presidentschap voor inruilen. De vooruitzichten zijn niet gunstig. Feit is dat de overeengekomen positie in het concept-akkoord van april 2022 gunstiger was dan wat nu de waarschijnlijke overeenkomst wordt.

De EU tussen hamer en aambeeld
In het grootmachtenspel dat jaren gaande is, trekt de EU aan het kortste eind. De EU heeft al voor de oorlog in Oekraïne, voor 2022 in ieder geval, een proces van militarisering ingezet. Dat proces wordt nu koortsachtig voortgezet, maar het is te laat. Wat het allerbelangrijkste is, dat geen beleid is geformuleerd over de toekomst van de buitenlandse betrekkingen. In de eerste plaats met Rusland, maar ook met een genocidepleger als Israël en inmiddels ook niet met de VS dat zich niet bondgenootschappelijk opstelt tegenover de Europese NAVO-landen.
In het geval van de relatie tot Rusland had al lang een geheim onderhandelingstraject moeten zijn begonnen over de onderlinge betrekkingen. De EU is de regering Biden klakkeloos gevolgd en staat nu met lege handen.
Het antwoord dat de EU nu formuleert is meer van hetzelfde. Oekraïne bewapenen en hopen dat het zo lang mogelijk volhoudt. Dat is een hopeloze strategie.

De barsten in de NAVO en de militarisering van alles
De eisen van de Amerikanen aan de EU om bij de VS in de gratie te blijven zijn ongekend. Een verhoging van de defensie-uitgaven tot 5% van het Bruto Binnenlands Product. Dat is 3%-punten meer dan nu het geval is. Deze uitgaven moeten worden opgebracht door de gewone bevolking en gaan ten koste van sociale en ecologische zaken. Alle sectoren van de publieke sector zullen moeten betalen. Als dat plan wordt doorgezet, initieert de regering zelf de nieuwe antimilitaristische beweging. Deze militarisering van alles zal grotere delen van de bevolking dan de vredesgroepen alleen tot verzet dwingen in de komende jaren. We moeten het wel organiseren.

Op deze plaats wordt al maanden gesteld dat de NAVO in crisis is. Wij zijn niet verbaasd over wat er nu gebeurt. Dat komt er van. Vanochtend was het niet alleen de Telegraaf die vreest voor het einde van de NAVO. Ook in Trouw wordt een dergelijk scenario beschreven. Deze crisis is de crises van de leidende partijen en de leiding van de landen van de EU. Daar zitten de barsten voor de NAVO.

Wat dan? Een Europees veiligheidspact
Rusland heeft de grootste moeite gehad om een-vijfde van het grondgebied van Oekraïne te bezetten en te behouden. De grote vraag die in het Westen gesteld blijft worden is of Rusland ook leden van de NAVO wil aanvallen. Sommigen voorspellen dat dit over vier of vijf jaar gebeurt. Ik acht die kans onder de huidige omstandigheden niet reëel. Een aanval op een NAVO-lid zal de hele NAVO echt in de oorlog betrekken, meer dan in Oekraïne het geval was. Rusland zal dat niet riskeren.

Wat dan wel? Het is nodig door middel van vertrouwenwekkende maatregelen stap voor stap te werken aan het beëindigen van het geweld in Oekraïne en het doen afnemen van spanningen en de bewapening in Europa. Dat zal zeker niet van de een op de andere dag gebeuren, maar het zal meer opleveren dan bewapenen en onwaarachtige slogans over vrede door bewapening en dreiging.

De inzet moet een veiligheidspact voor heel Europa zijn. Een dergelijk akkoord is verzuimd af te sluiten in het begin van de jaren ’90 van de vorige eeuw. De meningsverschillen die uit die situatie voortvloeiden hebben geleid tot de oorlog in Oekraïne en een diep en logisch wantrouwen in de Russische leiding. Een zelfde wantrouwen bestaat in Rusland voor de bedoelingen van Westerse landen, zoals de VS of de NAVO. Een vreedzame situatie is nu ver weg. Toch moet er systematisch naar toe worden gewerkt. Dat alleen kan een permanente oorlogssituatie voorkomen en een Koude Oorlog temperen.

Naast een staakt-het-vuren voor Oekraïne moet een volledig vredesplan worden uitgewerkt voor dat land. Dat moet deel zijn van een veiligheidspact voor het hele continent Europa. Op basis van zo’n vredesovereenkomst kan een passend defensieapparaat worden opgesteld. Dat zal bescheidener zijn dan de wilde plannen die nu rondgaan. Ter inleiding daarop dienen enkele voorstellen worden uitgevoerd. Het gaat daarbij om het uitstellen of herroepen van enkele maatregelen. Deze hebben een hoog profiel, maar ook minder opvallende maatregelen zijn welkom. Ik noem er twee.
1. Het aankondigen om de drie verschillende Amerikaanse raketten NIET te plaatsen in Duitsland zoals in 2026. het plan is.
2. Het aanbieden de Amerikaanse tactische kernwapens in Europa terug te trekken in ruil voor het terugtrekken van Russische tactische kernwapens uit Belarus.

Als dit gebeurt zal dat tot brede Europese opluchting leiden en kansen bieden verder te werken aan een veiligheidspact. Europa neemt daarmee meer verantwoordelijkheid voor de eigen veiligheid en geeft daarmee een passend antwoord op de isolationistische koers van de VS.

Samenvattend
Ik herinner nogmaals aan de vijf eisen van onze groep.

• Stop de oorlog
• Russische troepen weg uit Oekraïne
• Een kernwapenvrij Europa
• Geen wapenwedloop
• Diplomatie nu

Bij 1. Een spoedig einde aan de oorlog is van het allergrootste belang. Zelfs als de duivel dat voor elkaar krijgt is het een zegen dat een einde komt aan massaal bloedvergieten en vernietiging van have en goed.
Bij 2. De onderhandelingen moeten een tijdstip vaststellen dat de grenzen van 1991 van Oekraïne kunnen worden hersteld. Dat kan wel lang duren.
Bij 3. De Amerikaanse regering maakt gebruik van afpersingstechnieken. Ze probeert er alles uit te slepen te eigen bate. Als het Trump serieus is met zijn hekel aan oorlog, dan moet hij de Amerikaanse kernwapens inzet maken van vredesonderhandelingen op ten minste Europese schaal.
Bij 4. De volkeren van Europa zijn niet gebaat bij een wapenwedloop.
Bij 5. Diplomatie nu is nodig. Internationaal, in eigen land en onder actieve burgers voor sociaal en schoon Nederland. Daarvoor moeten we snel de koppen bij elkaar steken.

​​​Guido van Leemput​ is mede-initiatiefnemer van Stop de Oorlog Amsterdam. Hij was eerder mede-oprichter van het Amsterdams Vredesinitiatief, dat is opgegaan in Stop de Oorlog Amsterdam.